Του Ανδρέα Κουρή,
Ο θεσμός της ακούσιας νοσηλείας εμφανίζει τις νομικές του ρίζες στον κλάδο του οικογενειακού και ποινικού δικαίου. Συνιστά μία ιδιόμορφη νομική και πραγματική κατάσταση, καθώς ο νοσηλευόμενος καλείται να παραμείνει σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας για όσο χρονικό διάστημα ορίζει ο νόμος ή όσο κρίνεται αναγκαίο. Με άλλα λόγια, ο νομικός αυτός όρος αποδίδεται στην περίπτωση κατά την οποία ένα άτομο οδηγείται υποχρεωτικώς στην προαναφερθείσα μονάδα ή ιατρικό κέντρο χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η προσωπική του βούληση τόσο για την εισαγωγή του όσο και για την παραμονή του. Το νομοθετικό πλαίσιο που αναφέρει τα σχετικά με τον εν λόγω θεσμό είναι ο νόμος 2071/1992.
Πρόκειται για μία κατάσταση για την οποία η εθνική έννομη τάξη έχει προνοήσει σε νομοθετικό επίπεδο. Και αυτό γιατί, πέρα από το γεγονός στο οποίο αποβλέπει η νομική αυτή κατάσταση, δηλαδή στην θεραπεία του ψυχικά ασθενούς ατόμου, αποτελεί επίσης μια έμμεση μορφή στέρησης της ατομικής ελευθερίας του ασθενούς.
Αναλυτικότερα, από την οπτική του αστικού δικαίου και δη του οικογενειακού πρέπει να γίνει αναφορά στη διάκριση του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας από τη δικαστική συμπαράσταση. Η τελευταία νομική κατάσταση, όπως επισημαίνεται στη θεωρία, προβλέπει την πλήρη ή μερική στέρηση της ελευθερίας του ατόμου, όταν αυτό κριθεί από το δικαστήριο ανίκανο οπότε δεν μπορεί να προβεί με τη θέληση του σε οποιαδήποτε δικαιοπραξία. Αντίθετα, με το θεσμό της ακούσιας νοσηλείας το φυσικό πρόσωπο δε στερείται της ικανότητας να συνάπτει για λογαριασμό του ιδίου, δικαιοπραξίες, δηλαδή κάθε μορφής συμβάσεις ενοχικού ή εμπραγμάτου δικαίου (π.χ. αγορά ενός ποδηλάτου ή μίσθωση ενός ακινήτου). Παρόλα αυτά, αρκετά συχνά στη δικαστηριακή πρακτική βλέπουμε πώς όταν εφαρμόζεται ο θεσμός της ακούσιας νοσηλείας σωρευτικά υποβάλλεται το αίτημα για την υποβολή του πάσχοντος ατόμου σε δικαστική συμπαράσταση.
Ένα φυσικό πρόσωπο για να κριθεί ότι είναι ανάγκη να ακολουθήσει το θεσμό της ακούσιας νοσηλείας οφείλει να συγκεντρώνει στο πρόσωπό του ορισμένες προϋποθέσεις. Πιο συγκεκριμένα, κατόπιν ιατρικής εξέτασης από πραγματογνώμονα (δικαστικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο), όταν ο παθών διαγνωστεί με ψυχική διαταραχή, δηλαδή αδυναμία να κρίνει ο ίδιος για το καλό της υγείας του, ή όταν διαγνωστεί ότι μπορεί να βλάψει βιαίως τον εαυτό του ή τρίτους ή είναι φρενοβλαβής, τότε το δικαστήριο κρίνει αναγκαίο τον εγκλεισμό του σε μονάδα ψυχικής υγείας.
Απαιτείται, λοιπόν, άδεια του δικαστηρίου όπως αναφέρει και η οικεία νομοθεσία (ν. 2071/1992). Αίτημα εισαγωγής ενός προσώπου δύναται να υποβάλλουν ο/η σύζυγος, οι συγγενείς σε ευθεία γραμμή, οι συγγενείς σε πλάγια γραμμή μέχρι τον δεύτερο βαθμό, όποιος έχει την επιμέλεια του προσώπου και ο δικαστικός συμπαραστάτης. Μάλιστα, ο νομοθέτης έχει θεσπίσει τη δυνατότητα του Εισαγγελέα Πρωτοδικών να μπορεί να διατάξει άμεσα την εισαγωγή του ατόμου στα κατάλληλα θεραπευτικά κέντρα προκείμενου να υποβληθεί στις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις. Η παραμονή για εξέταση του ατόμου στα κέντρα υγείας πρέπει να πραγματοποιείται εντός 48 ωρών, ενώ συγχρόνως οφείλει να λαμβάνεται πάντοτε υπόψη ο σεβασμός της προσωπικότητας του ασθενούς και της αξιοπρέπειας του.
Η διαδικασία προβλέπει την εξέταση του ασθενούς από δύο τουλάχιστον ειδικούς- πραγματογνώμονες. Όταν οι ιατρικές γνωματεύσεις συμφωνούν μεταξύ τους, δηλαδή είναι θετικές για την εισαγωγή του ατόμου, τότε ο εισαγγελέας διατάσσει τη μεταφορά του σε Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Στα πλαίσια του σεβασμού της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας του ατόμου ο νομοθέτης έχει θεσπίσει την υποχρέωση να ενημερώνεται κατευθείαν ο ασθενής για τη μεταφορά του σε κέντρο ψυχικής υγείας και να σημειώνεται η ενημέρωση αυτή σε πρακτικό. Παράλληλα, ο φερόμενος ως ασθενής μπορεί να προσβάλλει δικαστικώς την εν λόγω απόφαση του δικαστηρίου με τα ένδικα μέσα που του παρέχει ο νόμος.
Τέλος, όσον αφορά τη λήξη της ακούσιας νοσηλείας, αυτή επέρχεται με τρείς τρόπους, ήτοι με αυτοδίκαιη λήξη, δηλαδή μετά την πάροδο του προβλεπόμενου χρόνου παραμονής έξι μηνών, αφού εγκριθεί η αποχώρηση του από τριμελή επιτροπή ψυχιάτρων, με δικαστική απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου κατόπιν αιτήματος του Επιστημονικού Διευθυντή του ιατρικού κέντρου και ενός ψυχιάτρου αφού περάσει ένα τρίμηνο ή από τα πρόσωπα που νομιμοποιούνται ενεργητικώς (π.χ. σύζυγος, συγγενείς) και με εξιτήριο από την κλινική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, Β’ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2015.
- Δημήτριος Κιούπης, Δικαστική ψυχολογία & Ψυχιατρική, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη.
