Της Χριστίνας Σεφθελή,
Μεσοποταμία ονομάζουμε την περιοχή που εκτείνεται μεταξύ των ποταμών Ευφράτη στα δυτικά και Τίγρη στα ανατολικά, δηλαδή τη σημερινή περιοχή του Ιράκ. Η Μεσοποταμία χωρίζεται γεωγραφικά σε δύο τμήματα, τη Σουμερία ή τη Βαβυλωνία στον νότο και την Ασσυρία στον βορρά. Τα γεωγραφικά τους όρια βρίσκονται στη Βαγδάτη, δηλαδή στο μέρος που ο Τίγρης και ο Ευφράτης συναντιούνται.
Κατά την πρώιμη δυναστική περίοδο, η Πόλη-Κράτος ήταν το βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής οργάνωσης στη Μεσοποταμία. Οι πόλεις-κράτη ήταν ένα αστικό κέντρο που ήλεγχε μια ακτίνα 15 χλμ. όπου οι άνθρωποι ζούσαν σε χωριά. Η δημιουργία τους οφείλεται στην εύφορη γη της, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στους ποταμούς Ευφράτη και Τίγρη, όπου η υπερχείλιση των ποταμών αυτών δημιουργεί πολύ εύφορο έδαφος για τις καλλιέργειες. Το εύφορο έδαφος βοήθησε στην ανάπτυξη των πόλεων-κρατών καθώς αυξήθηκε ο πληθυσμός λόγω της σωστής διαβίωσης και της επάρκειας σε τρόφιμα.
Κάθε μια απ’ αυτές αποτελούσε ένα κράτος με κλειστή κοινωνική διαστρωμάτωση και έναν ηγεμόνα. Παράλληλα, κάθε πόλη-κράτος πίστευε σε έναν διαφορετικό θεό για να την προστατεύει. Ο ναός θεωρούνταν από τους κατοίκους της Μεσοποταμίας η «κατοικία» της κάθε θεότητας. Για τον προστάτη θεό μιας πόλης οι κάτοικοι οικοδομούσαν μεγαλοπρεπέστερο ναό από άλλους κατώτερων θεών. Επιπροσθέτως, ο ναός ενίσχυσε την οικονομία των πόλεων-κρατών, καθώς εκεί συλλέγονταν και μοιράζονταν η σοδειά.
Όταν επεκτάθηκαν οι ζώνες των πόλεων-κρατών, αναπτύχθηκε ο ανταγωνισμός μεταξύ τους και συχνά γινόταν πόλεμοι με έπαθλο την καλλιεργήσιμη γη. Στον πόλεμο οι ηγεμόνες αναλάμβαναν ρόλο στρατιωτικό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται κληρονομικές δυναστείες και η εξουσία να γίνεται συγκεντρωτική στο πρόσωπο των γαιοκτημόνων. Οι βασιλείς των πόλεων-κρατών στην μάχη έπαιζαν τον ρόλο του θεού βασιλέα έτσι καθοδηγούσαν τους στρατιώτες στην μάχη. Οι πόλεις-κράτη δεν φέρονταν πάντα εχθρικά η μία στην άλλη, αυτό επιτυγχάνονταν με συμμαχίες και διπλωματικές σχέσεις. Η ανταλλαγή δώρων βοηθούσε στην διπλωματία ανάμεσά τους. Οι συμμαχίες των πόλεων-κρατών σχηματίζονταν για προστασία από άλλες εχθρικές που υπήρχαν στη Μεσοποταμίας. Οι συμμαχίες, όμως, είχαν ως αποτέλεσμα την υποταγή των φτωχών πόλεων-κρατών σε πιο πλούσιες.
Τέλος, κάποιοι βασιλείς ανάπτυσσαν τις πόλεις-κράτη κάνοντας ριζικές αλλαγές σε διάφορους τομείς. Η βασιλική περιουσία ανήκε στους βασιλείς και την οικογένειά τους. Μάλιστα, μέσα από πηγές φαίνεται ότι και οι γυναίκες διαχειρίζονταν την περιουσία, καθώς υπήρξαν μέλη του βασιλικού οίκου.
Στο κράτος των Ασσυρίων υπήρχε το σύστημα της χρονολόγησης των επωνύμων στο βασίλειο της Βόρειας Μεσοποταμίας. Στη Νότια Μεσοποταμία οι εξουσίες ήταν συγκεντρωμένες στο ιερατείο. Έτσι, η θρησκεία ήταν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στην ζωή των κατοίκων των πόλεων-κρατών. Η οικονομία στηρίζονταν στους οίκους, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για την παραγωγή αγαθών και φρόντιζαν να είναι οικονομικά αυτάρκεις. Οίκοι μπορούσαν να γίνουν οι ναοί και τα παλάτια των πόλεων-κρατών. Οι μεγάλοι οίκοι είχαν την μεγαλύτερη ποσότητα αγαθών.
Την 3η χιλιετία π.Χ. στη Μεσοποταμία εμφανίστηκαν πολλά έργα τέχνης. Οι καλλιτέχνες στη Μεσοποταμία χρησιμοποιούσαν τα εξής υλικά στα έργα τέχνης: χρυσό, ελεφαντόδοντο, κοχύλια, γυαλί, πηλό και αλάβαστρο. Ο καλλιτέχνης εμπνέονταν μέσω της συμβουλής ενός μαντείου. Τα αρχιτεκτονήματα διακοσμούνταν κυρίως με γεωμετρικά σχέδια, μορφές από το ζωικό βασίλειο και παραστάσεις με ανθρώπινες μορφές. Τέλος, στη Μεσοποταμία υπήρχαν και πολλά έργα γλυπτικής. Τα υλικά που αξιοποιούνταν ήταν το αλάβαστρο, ο οψιδιανός, ο αμμόλιθος, ο γύψος και ο χλωρίτης. Στα θέματα κυριαρχούσαν ζωικές και ανθρώπινες μορφές που πολλές φορές συνδυάζονταν. Δηλαδή, τοποθετούνταν κεφάλι ζώου σε άνθρωπο ή κεφάλι ανθρώπου σε ζώο.
Στη Μεσοποταμία ανακαλύφθηκε και η σφηνοειδής γραφή, που μας σώζεται πάνω σε πήλινες επιγραφές. Η γραφή ήταν πολύ σημαντική για τον Μεσοποταμιακό πολιτισμό γιατί με αυτή βελτιώθηκε η μόρφωση, υπήρξε ανάπτυξη των επιστημών και δημιουργήθηκαν γραπτοί νόμοι και οργανώνονταν καλύτερα το κράτος. Στην 3η χιλιετία π.Χ. σώζονται ελάχιστα κείμενα τα οποία είναι είτε οικονομικά είτε λεξικογραφικά. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. παρατηρείται μια αλλαγή στη γραφή. Τα σύμβολα αντί για ολόκληρες λέξεις αποδίδουν συλλαβές άρα φθόγγους. Αυτή η γραφή ονομάζεται σφηνοειδής και είναι η γραφή των Σουμέριων.
Ένα από τα σημαντικότερα κείμενα των Σουμερίων ήταν ο Σουμεριακός κατάλογος βασιλέων. Ο Σουμεριακός κατάλογος βασιλέων ήταν ένας συνοπτικός κατάλογος με ονόματα βασιλέων και δυναστειών της Νότιας Μεσοποταμίας. Ένα άλλο σημαντικό κείμενο ήταν η ιστορία του Sargon. Ο Sargon παρόλο που είχε ταπεινή καταγωγή κατόρθωσε όχι μόνο να γίνει βασιλιάς μιας πόλης αλλά και ηγεμόνας ολόκληρης της Μεσοποταμίας.
Η θρησκεία έπαιξε σημαντικό ρόλο στον Μεσοποταμιακό πολιτισμό. Τα κύρια θέματα στην τέχνη αποτέλεσαν οι θεοί και οι μυθικοί βασιλιάδες. Τα αγάλματα χρησιμοποιούνταν για την λατρεία των θεών. Έτσι φαίνεται ότι η Μεσοποταμία ήταν μία θεοκρατική κοινωνία. Οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας πίστευαν σε διάφορες θεότητες, δυνάμεις και πνεύματα. Επίσης, οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας πίστευαν ότι είτε κάναν καλές πράξεις είτε κακές κατά την διάρκεια της επίγειας ζωής των ανθρώπων, όλες οι ψυχές των ανθρώπων κατέληγαν στον κάτω κόσμο.
Οι πόλεις-κράτη στη Μεσοποταμία ανέπτυξαν τον πολιτισμό τους και την οικονομία τους. Σιγά σιγά, όμως, έχασαν την ανεξαρτησία τους με την βασιλεία του Sargon. Συμπερασματικά, οι πόλεις κράτη της Μεσοποταμίας αποτελούν πολιτισμική κληρονομιά για την παγκόσμια ιστορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Van De Mieroop, M. (2016). Ιστορία της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Κοπανιάς, Κ. (2015). Εισαγωγή στην Ιστορία και Αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής. Αθήνα: Εκδόσεις Κάλλιπος
- Παναγιώτης, Κ. (2015). Πρώιμα ιερογλυφικά και η γέννηση της γραφής στην αρχαία Νειλοχώρα. Αθήνα: Κάλλιπος.
