Του Ιωάννη Αμπατζίδη,
Η κλιματική αλλαγή αποκτά συνεχώς σημαντικότερο ρόλο στη διεθνή ασφάλεια, καθώς αποτελεί πλέον ίσως έναν από τους κορυφαίους λόγους από τους οποίους η τελευταία απειλείται. Οι πολλαπλές επιπτώσεις της εκτείνονται πέρα από την απλή υποβάθμιση του περιβάλλοντος σε αναπτυσσόμενες χώρες, επηρεάζοντας πλέον τη γεωπολιτική σταθερότητα, τη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων και τις τάσεις της μετανάστευσης. Έτσι, δημιουργείται ένα περίπλοκο σύστημα το οποίο απειλεί όλο και περισσότερο την παγκόσμια ασφάλεια και ειρήνη. Αυτό το άρθρο σκοπεύει να πραγματευτεί θέματα όπως η γεωπολιτική ασφάλεια, η σπανιότητα των φυσικών πόρων και ο ανταγωνισμός για αυτούς, η μετανάστευση, οι ανησυχίες των κρατών για την εθνική τους ασφάλεια καθώς και οι πολιτικές που μπορούν να ακολουθηθούν για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Σήμερα, η κλιματική κρίση επιδεινώνει τις όποιες υπάρχουσες γεωπολιτικές εντάσεις και έχει την δυνατότητα να οδηγήσει σε νέες συγκρούσεις. Η αύξηση της θερμοκρασίας σε συνδυασμό με τις απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες και φαινόμενα, τα οποία επηρεάζουν σχεδόν κάθε κράτος στον πλανήτη, έχουν την δυνατότητα να αποσταθεροποιήσουν με σχετική ευκολία τις ήδη ασταθείς περιοχές του πλανήτη. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, σε διάσκεψή του, σημείωσε πως τα ζητήματα που σχετίζονται με το κλίμα, όπως οι επίμονες ξηρασίες και η άνοδος της στάθμης των υδάτων, εντείνουν την αστάθεια και τις συγκρούσεις σε ευάλωτες περιοχές και ηπείρους, όπως η Αφρική. Ως αποτέλεσμα, οι περιβαλλοντικές αυτές πιέσεις επηρεάζουν άμεσα τη διακυβέρνηση, τροφοδοτούν συγκρούσεις και εκτοπίζουν μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού, συμβάλλοντας έτσι σε έναν ατέρμονο κύκλο βίας και αστάθειας.
Ένας από τους αμεσότερους τρόπους με τον οποίο η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη διεθνή ασφάλεια είναι μέσω των επιπτώσεων της στους φυσικούς πόρους. Οι ελλείψεις νερού και τροφίμων, λόγω της αλλαγής των καιρικών συνθηκών, έχουν τη δυνατότητα να οδηγήσουν σε αυξημένο ανταγωνισμό για αυτά. Αυτό μπορεί να προκαλέσει διαμάχες ανάμεσα σε κράτη και φυλές, οι οποίες μπορούν εύκολα να κλιμακωθούν σε συγκρούσεις, ειδικά σε περιοχές όπου οι πόροι είναι περιορισμένοι. Οι περιορισμένοι πόροι, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, έχουν την τάση να διαταράσσουν τις τοπικές οικονομίες, να αυξάνουν τις μεταναστευτικές ροές και γενικότερα να επιβαρύνουν τις διεθνείς σχέσεις, καθώς εκτοξεύεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών τα οποία μπορούν να προσφέρουν βοήθεια, και ως αντίτιμο να διατηρούν την εκάστοτε περιοχή στη σφαίρα επιρροής τους.
Όσον αφορά τη μετανάστευση και τον εκτοπισμό πληθυσμών, η κλιματική κρίση αποτελεί ίσως έναν από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποίους τα παραπάνω συμβαίνουν. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η περιβαλλοντική υποβάθμιση πολλών περιοχών ανά την υφήλιο, αναγκάζουν εκατομμύρια ανθρώπων να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, ειδικότερα πληθυσμούς αγροτικών περιοχών. Αυτές οι πληθυσμιακές μετακινήσεις μπορούν να καταπονήσουν τις αστικές υποδομές, να οδηγήσουν σε συνωστισμό στις πόλεις και να προκαλέσουν εντάσεις μεταξύ των ντόπιων πληθυσμών και των μεταναστών. Η εισροή «κλιματικών» προσφύγων δύναται να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση περιοχών, όπως έχουμε δει στην Αφρική και τη Νότια Ασία, όπου μεγάλης κλίμακας μετακινήσεις πληθυσμών έχουν οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές και συγκρούσεις.
Σε εθνικό επίπεδο, η κλιματική αλλαγή αποτελεί άμεσο κίνδυνο για τις υποδομές ασφαλείας αλλά και γενικότερα για την καθημερινότητα των πολιτών. Όπως είδαμε και στη χώρα μας το περασμένο έτος, τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορούν να βλάψουν κρίσιμες υποδομές, όπως στρατιωτικές βάσεις, αλλά και τη γενικότερη αλυσίδα εφοδιασμού. Το Υπουργείο Άμυνας των Η.Π.Α. έχει αναγνωρίσει την κλιματική αλλαγή ως σημαντική απειλή για την εθνική ασφάλεια, σημειώνοντας ότι η αυξημένη συχνότητα και σοβαρότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων μπορεί να διαταράξει τη στρατιωτική ετοιμότητα και τις επιχειρήσεις αυτών. Σημαντικοί στρατιωτικοί πόροι διατίθενται όλο και συχνότερα για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων και την προστασία των πολιτών από αυτά, καθώς σε πολλά κράτη η πρόληψη και ο σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των φαινομένων είναι ανεπαρκής.
Η διεθνής συνεργασία και τα ολοκληρωμένα πλαίσια πολιτικής αποτελούν πλέον προαπαιτούμενο για την αντιμετώπιση των κινδύνων που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Στην ετήσια διάσκεψη του NATO για την Κλιματική Αλλαγή και την Ασφάλεια, η οποία φέτος έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες, συζητήθηκε η σημασία της ενσωμάτωσης στρατηγικών προσαρμογών και μετριασμού της κλιματικής αλλαγής στον αμυντικό σχεδιασμό των συμμαχικών εθνών. Χαρακτηριστικά, ο Βοηθός Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ για την Καινοτομία και τον Κυβερνοχώρο, David van Weel, δήλωσε: «Κοιτάζοντας το μέλλον, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαχειριστούν όλο και συχνότερους περιβαλλοντικούς κινδύνους, ενώ ταυτόχρονα θα διαχειρίζονται την πιο φιλόδοξη ενεργειακή μετάβαση από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Πρέπει να αναρωτηθούμε τι σημαίνει αυτό για την ασφάλεια των Συμμάχων βραχυπρόθεσμα, ενώ παράλληλα πρέπει να προσδιορίσουμε ποια μέτρα πρέπει να λάβουμε για τη διαχείριση των κινδύνων, παράλληλα με άλλες αμυντικές προτεραιότητες».
Συμπερασματικά, η κλιματική αλλαγή είναι ένας κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει τη διεθνή ασφάλεια και απαιτεί επείγουσα και συντονισμένη δράση από την παγκόσμια κοινότητα. Οι επιπτώσεις της στην έλλειψη πόρων, τη μετανάστευση και τη γεωπολιτική σταθερότητα θέτουν σημαντικές προκλήσεις που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Ενσωματώνοντας ζητήματα για το κλίμα στον σχεδιασμό της ασφάλειας και ενισχύοντας τη διεθνή συνεργασία, η παγκόσμια κοινότητα ίσως καταφέρει να διαχειριστεί καλύτερα τους κινδύνους και να εξασφαλίσει ένα πιο σταθερό και ασφαλές μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Climate Change ‘Biggest Threat Modern Humans Have Ever Faced’, World-Renowned Naturalist Tells Security Council, Calls for Greater Global Cooperation, UN Meetings Coverage and Press Releases, διαθέσιμο εδώ
- Under the Weather: The National Security Risks from Climate Change Could Go Well Beyond What the U.S. Government Thinks, RAND, διαθέσιμο εδώ
- NATO hosts annual roundtable on climate change and security, ΝΑΤΟ, διαθέσιμο εδώ
- How Does Climate Change Affect Peace and Security?, SIPRI, διαθέσιμο εδώ
