Του Βάιου Πολύζου,
Τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα, αυτά που σήμερα μπορεί να θεωρούμε γενικές γνώσεις, οδήγησαν στη διατύπωση ερωτημάτων που απασχόλησαν για αιώνες τους ανθρώπους. Η εναλλαγή μέρας και νύχτας, η κίνηση του ήλιου και της σελήνης είναι τέτοια φαινόμενα, τα οποία προβλημάτισαν τις ανθρώπινες κοινωνίες σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Σήμερα η επιστήμη της αστρονομίας, γνωρίζοντας για τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, έχει δώσει τις ανάλογες εξηγήσεις. Ωστόσο, κατά το παρελθόν, ήταν αδύνατο να απαντηθούν τα αντίστοιχα ερωτήματα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η πλειονότητα, εάν όχι το σύνολο, των μύθων και των θρησκειών παρέχουν κάποια εξήγηση για τις μεταβολές που παρατηρούνται στην διάρκεια της ημέρας. Ας δούμε, λοιπόν, ποια ιστορία επινόησαν οι παγανιστικοί πληθυσμοί της σκανδιναβικής χερσονήσου για τον ήλιο και το φεγγάρι.
Πριν την αφήγηση του μύθου, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στα πρωιμότερα δείγματα των σκανδιναβικών επικών ποιημάτων ο ήλιος και η σελήνη σπανίως προσωποποιούνται. Ο μύθος των δύο ουράνιων σωμάτων παρουσιάζεται και στην Πεζή Έντα, έργο του Ισλανδού ιστορικού και νομικού του 13ου αιώνα Σνόρι Στούρλουσον (Snorri Sturluson). Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο Στούρλουσον χρησιμοποίησε τμήματα των παλιότερων μύθων, που σώζονταν είτε γραπτά είτε προφορικά, για τη σύνθεση αυτού του μύθου, όπως και πολλών άλλων. Όμως, αυτό που δε γνωρίζουμε είναι σε πιο βαθμό ο Στούρλουσον επινόησε στοιχεία για να συμπληρώσει τα πιθανά αφηγηματικά κενά. Άγνωστη παραμένει και η χριστιανική επιρροή πάνω σε αυτόν τον μύθο, η οποία είναι εμφανέστατη σε άλλους μύθους που αφηγείται ο Στούρλουσον. Στο άρθρο, για την παρουσίαση μίας πιο συγκροτημένης αφήγησης, χρησιμοποιούνται στοιχεία τόσο από τους παλαιότερους μύθους όσο και από τον μύθο που παρουσιάζεται στην Πεζή Έντα.
«Ο ήλιος, συντροφιά του φεγγαριού, από τα νότια ρίχτηκε | το δεξί του χέρι πάνω από τα επουράνια άλογα. | Ο ήλιος δεν ήξερε που βρισκόταν το μέγαρό του, | το φεγγάρι αγνοούσε τη δύναμη που κατείχε, | τα άστρα δε γνώριζαν που έπρεπε να σταθούν». Με τα λόγια αυτά μιλά μία μάντισσα στον θεό Όντιν (Odin) καθώς του εξιστορεί τις πρώτες μέρες μετά τη δημιουργία του κόσμου. Μέχρι οι θεοί να βάλουν το σύμπαν σε μία τάξη, τα ουράνια σώματα δεν ήξεραν ούτε που να σταθούν ούτε προς τα που να κατευθυνθούν.
Κάποια στιγμή, αρκετά αργότερα, ένας θνητός άνθρωπος ονόματι Μούντιλφερι (Mundilfœri) απέκτησε δύο παιδιά, έναν γιο και μία κόρη, τα οποία ξεχώριζαν από τα υπόλοιπα λόγω της απαράμιλλης ομορφιάς τους. Έτσι, ο Μούντιλφερι αποφάσισε να ονομάσει την κόρη του Σολ (Sól) και τον γιο του Μόνι (Máni), δηλαδή ήλιο και φεγγάρι. Το γεγονός αυτό δε θα πρέπει να μας φανεί περίεργο, καθώς η παλαιοσκανδιναβική λέξη sól (= ήλιος), όπως και η σύγχρονη γερμανική λέξη Sonne, είναι γένους θηλυκού. Αντίστοιχα, η παλαιοσκανδιναβική λέξη máni (= φεγγάρι), όπως και η σύγχρονη γερμανική Mond, είναι αρσενικού γένους. Η πράξη αυτή του Μούντιλφερι θεωρήθηκε αλαζονική από τους θεούς. Έτσι, οι θεοί πήραν τη Σολ και τον Μόνι και τους τοποθέτησαν στον ουρανό, για να οδηγούν τον ήλιο και το φεγγάρι αντίστοιχα.
Σχετικά με τον ρόλο της Σολ στον ουρανό μπορούμε να διαβάσουμε στο επικό διήγημα Γκούλβαγκινινκγ (Gylfaginning): «Τη Σολ την έβαλαν [οι θεοί] να οδηγεί τα άλογα εκείνα που σέρνουν το άρμα του ηλίου, το οποίο οι θεοί είχαν κατασκευάσει, για να φωτίζει τους κόσμους, από τη σπίθα που πετάχτηκε από τον κόσμο του Μούσπελ (Múspell). Αυτά τα άλογα ονομάζονται Όρβακρ (Árvakr) και Άλσβιδρ (Alsviðr)». Ο κόσμος του Μούσπελ που αναφέρεται, αλλιώς γνωστός και ως Μούσπελσχαϊμρ (Múspellsheimr), ήταν ένας από τους εννέα κόσμους του σκανδιναβικού μυθικού σύμπαντος, συνδεδεμένος με τη φωτιά. Πέρα από το θρυλικό άρμα, η Σολ κατέχει και μία ασπίδα με το όνομα Σβάλιν (Svalinn). Την ασπίδα αυτή η Σολ την τοποθετεί μεταξύ του εαυτού της και του επίγειου κόσμου, προκειμένου να τον προστατεύσει από τη θερμότητά της.
Για τον αδερφό της Σολ, τον Μόνι, γνωρίζουμε λιγότερα πράγματα. Ξέρουμε πως οδηγεί το φεγγάρι στον ουρανό και πως καθορίζει τις σεληνιακές φάσεις. Στην υπηρεσία του Μόνι βρίσκονται δύο παιδιά, ο Μπιλ (Bil) και ο Χιούκι (Hjúki), τα οποία ο Μόνι πήρε μαζί του όταν οι θεοί τον ανέβασαν στον ουρανό και τον όρισαν ως οδηγό της σελήνης.
Όσο όμορφο κι αν φαντάζει το συνεχές ταξίδι της Σολ και του Μόνι πάνω από τον κόσμο, η πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα οδυνηρή. Τα άρματα του ήλιου και του φεγγαριού κυνηγούν με μανία δύο λύκοι, ο Σκολ (Skǫll) και ο Χάτι (Hati). Ο Σκολ κυνηγά τον ήλιο, ο Χάτι το φεγγάρι και παρά τις προσπάθειες της Σολ και του Μόνι να τους αποφύγουν, η μοίρα τους είναι καταδικασμένη. «Είναι δύο λύκοι, και αυτός που την κυνηγά [την Σολ] ονομάζεται Σκολ. Η Σολ τον φοβάται και αυτός θα την πιάσει, ενώ ο λύκος που τρέχει μπροστά της ονομάζεται Χάτι Ρόδβιτνισον (Hati Hróðvitnisson). Αυτός προσπαθεί να πιάσει το φεγγάρι, και αυτό θα συμβεί». Πατέρας του Χάτι, πιθανότατα και του Σκολ, είναι ο Ρόδβιτνιρ (Hródvitnir), προσωνύμιο που σημαίνει «ο ξακουστός λύκος». Με το προσωνύμιο αυτό είναι γνωστός ο τρομερός λύκος Φένριρ (Fenrir), ο οποίος προκαλούσε φόβο ακόμα και στους θεούς και που έμελλε να σκοτώσει τον ίδιο τον Όντιν, βασιλιά θεών και ανθρώπων.
Το ατελείωτο κυνήγι των ουράνιων σωμάτων συνεχίζεται δίχως αποτέλεσμα μέχρι το Ράγκναροκ (Ragnarǫk), το τέλος του κόσμου. Ενίοτε ο Σκολ καταφέρνει να πιάσει το θήραμά του, η Σολ όμως καταφέρνει πάντα να του ξεφύγει, γεγονός που προκαλεί τις εκλείψεις ηλίου. Στο τέλος, ωστόσο, οι δύο λύκοι καταφέρνουν να πιάσουν και να κατασπαράξουν την Σολ και τον Μόνι. Στις παλιότερες εκδοχές του μύθου είναι ο λύκος Φένριρ αυτός που θα πιάσει τον ήλιο. Έτσι ο κόσμος θα βυθιστεί στο σκοτάδι και θα ακολουθήσει το Ράγκναροκ, κατά τη διάρκεια του οποίου θεοί και άνθρωποι θα πολεμήσουν εναντίον των γιγάντων και άλλων τεράτων. Στο τέλος όλοι θα αλληλοσκοτωθούν και ο κόσμος θα καταστραφεί.
Όμως, το τέλος δεν είναι οριστικό. Μερικοί θεοί θα επιβιώσουν και θα οικοδομήσουν τον κόσμο από την αρχή, ενώ δύο θνητοί επιζήσαντες θα συνεχίσουν το ανθρώπινο γένος. Η Σολ, πριν τον θάνατό της, θα αποκτήσει μία κόρη, η οποία θα αναλάβει την θέση της μητέρας της, φωτίζοντας τον νέο κόσμο που θα δημιουργηθεί.
Ο μύθος της Σολ και του Μόνι είναι μια τραγική ιστορία. Τα δύο αδέρφια πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους καταδιωγμένα, ενώ το τέλος τους ήταν προαποφασισμένο. Πίσω από τον μύθο μπορούμε να διακρίνουμε ένα δίδαγμα για την δύναμη της ανθρώπινης θέλησης. Ας μην ξεχνάμε ότι, η Σολ και ο Μόνι, παρά τις μελλοντικές τους σχέσεις με τους θεούς, ήταν γεννημένοι θνητοί. Η κόρη της Σολ, από την άλλη πλευρά, μπορεί να συμβολίζει την ελπίδα των ανθρώπων για ένα λαμπρό, καλύτερο μέλλον. Όπως και στην περίπτωση της θεάς του ήλιου, αξίζει κανείς να αγωνίζεται για ένα καλύτερο αύριο, ακόμη κι αν ξέρει πως δεν θα προλάβει να το δει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Lindow. Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, Oxford University Press: New York (2001)
- Celestial Siblings: Norse Sun and Moon Gods Chased Across the Sky, ancient-origins.net, Διαθέσιμο εδώ
- The Sun & the Moon in Norse Myth, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
-
Edward Pettit, The Poetic Edda: a Dual-Language Edition. Open Book Publishers: Cambridge (2023)
