Της Βερονίκης Στεριώτη,
Ο Εθνικός Διχασμός αποτελεί μια κρίσιμη περίοδο στην ελληνική ιστορία, η οποία αναδεικνύει τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν όταν διασταυρώνονται οι πολιτικές φιλοδοξίες με τα εθνικά συμφέροντα. Κατά την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η αντιπαράθεση μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθερίου Βενιζέλου οδήγησε σε ένα από τα πιο ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας. Είναι γνωστό πως οι δύο ηγέτες αντιμετώπισαν ορισμένες δυσκολίες και διαφωνίες, όσον αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο αλλά και τις συμμαχίες που θα έπρεπε να ακολουθήσει η χώρα μετέπειτα.
Η αντιπαράθεση είχε ορισμένα βασικά σημεία, αλλά κυριαρχούσε πρωτίστως η διαφορετική στρατηγική που είχαν οι πρωταγωνιστές για την συμμετοχή στον πόλεμο. Ο Βενιζέλος πίστευε πως η Ελλάδα έπρεπε να συμμετάσχει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ (Entente), δηλαδή της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Θεωρούσε ότι η εν λόγω συμμαχία θα εξασφάλιζε την εκπλήρωση των ελληνικών εθνικών στόχων και την επέκταση των εδαφών της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν υπέρ της ουδετερότητας. Διατηρούσε ισχυρούς δεσμούς με τη Γερμανία, καθώς ο ίδιος ήταν γαμπρός του Κάιζερ Γουλιέλμου Β΄ και πίστευε ότι η ουδετερότητα αυτή θα λειτουργούσε ως ασπίδα για την Ελλάδα, απέναντι στους κινδύνους και τις καταστροφές του πολέμου. Στην εσωτερική πολιτική, η διχογνωμία αυτή κλιμακώθηκε λόγω των πιέσεων που ασκούσαν οι συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ προς τον Βενιζέλο να εισέλθει η χώρα στον πόλεμο, στο πλευρό τους. Τον Φεβρουάριο του 1915, λοιπόν, ο Βενιζέλος, ως Πρωθυπουργός, πρότεινε την συμμετοχή της Ελλάδας στην Εκστρατεία της Καλλίπολης, όπου η Αντάντ προσπάθησε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και να εξασφαλίσει μια σημαντική στρατηγική θέση. Ο Κωνσταντίνος, ωστόσο, διαφώνησε με την πρόταση αυτή, υποστηρίζοντας πως η χώρα δεν ήταν έτοιμη για πόλεμο και ότι η συμμετοχή θα ήταν καταστροφική.
Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την πρώτη παραίτηση του Βενιζέλου από την πρωθυπουργία, τον Φεβρουάριο του 1915, μετά από έντονες αντιπαραθέσεις με τον Βασιλιά και το Στρατιωτικό Επιτελείο. Η παραίτησή του αυτή δημιούργησε σοβαρή πολιτική κρίση και εντάσεις στη χώρα. Ωστόσο, λίγο αργότερα, ο Βενιζέλος κατάφερε να κερδίσει στις εκλογές του Ιουνίου 1915, οπότε και επανήλθε στην πρωθυπουργία και συνέχισε να υποστηρίζει την συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Οι διαφωνίες με τον Κωνσταντίνο συνεχίστηκαν για ακόμη μια φορά, οδηγώντας σε μια δεύτερη παραίτηση του Πρωθυπουργού, τον Νοέμβριο του ίδιου έτους.
Το 1916, ο Βενιζέλος κατάφερε να ιδρύσει στη Θεσσαλονίκη μια παράλληλη κυβέρνηση, γνωστή ως «Κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας». Η συγκεκριμένη κίνηση ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την διαίρεση που επικρατούσε στην ελληνική κοινωνία και οδήγησε σε συγκρούσεις μεταξύ των Βενιζελικών και των Αντιβενιζελικών δυνάμεων. Ήταν, όπως είναι προφανές, υποστηριζόμενη από τις δυνάμεις της Αντάντ, ενώ ήρθε σε άμεση αντίθεση με την κυβέρνηση στην Αθήνα, δημιουργώντας δύο ανταγωνιστικές πολιτικές εξουσίες στην Ελλάδα. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, οι δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάζονται στην Αθήνα. Ακολούθησαν βίαιες συγκρούσεις με τις φιλοβασιλικές δυνάμεις, τα γνωστά «Νοεμβριανά», ενώ τα γεγονότα κορυφώθηκαν το 1917, όταν η Αντάντ εξανάγκασε τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει τη χώρα και να εξοριστεί. Έτσι, ο γιος του, Αλέξανδρος, ανέλαβε τον θρόνο. Μετά την εξορία του Βασιλιά Κωνσταντίνου, ο Βενιζέλος επανήλθε στην εξουσία και η Ελλάδα εντάχθηκε επισήμως στον πόλεμο στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ. Αυτό επέτρεψε στη χώρα την συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις των νικητών, ενώ της έδωσε το ελεύθερο να επιδιώξει την υλοποίηση των εδαφικών της φιλοδοξιών.
Παρ’ όλα αυτά, ο Εθνικός Διχασμός άφησε βαθιά σημάδια στην ελληνική κοινωνία και πολιτική σκηνή. Οι πολιτικές διαμάχες μεταξύ Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών συνεχίστηκαν για δεκαετίες, επηρεάζοντας έτσι τις μετέπειτα κυβερνήσεις και πολιτικές εξελίξεις. Το 1920, μετά την ήττα των Βενιζελικών στις εκλογές, ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα, επιδεινώνοντας τις πολιτικές διαιρέσεις. Συνέπεια του Εθνικού Διχασμού, θεωρείται και η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, καθώς υποστηρίζεται πως οι εδαφικές αυτές φιλοδοξίες του Βενιζέλου, οδήγησαν σταδιακά στην καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Η καταστροφή αυτή, όπως είναι λογικό, επέτεινε ακόμη περισσότερο τον Εθνικό Διχασμό.
Τα γεγονότα αυτά, διαδραματίζουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την ελληνική ιστορία, καθώς διαμόρφωσαν την οικονομική, πολιτική και κοινωνική πορεία της χώρας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αντιπαράθεση Βενιζέλου και Κωνσταντίνου ήταν ο καταλύτης γι’ αυτόν τον διχασμό, με τις συνέπειες να γίνονται αισθητές ακόμη και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωστής, Κώστας (2018), Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας: Η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους 18ος-19ος αι., Εκδόσεις Πατάκη
- Η Ελλάδα κόβεται στη μέση: Άλλη κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και άλλη στην Αθήνα – Ο Εθνικός Διχασμός που έφερε τη Μικρασιατική Καταστροφή, ethnos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Εθνικός Διχασμός και διεθνές περιβάλλον, truestory.gr, Διαθέσιμο εδώ
