Του Δημήτρη Μήλιου,
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ανήλικα τέκνα μένουν ορφανά από τον έναν ή και από τους δύο γονείς ή βιώνουν κακοποιητικές συμπεριφορές στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Εκεί κάνει την εμφάνισή του ο θεσμός της επιτροπείας, ο οποίος καλείται να δώσει λύση στις ως άνω, κυρίως, καταστάσεις. Σκοπός του νομικού θεσμού της επιτροπείας αποτελεί η προάσπιση τόσο των προσωπικών όσο και των περιουσιακών συμφερόντων των ανηλίκων σε περιπτώσεις όπου η γονική μέριμνα των γονέων αδρανεί για ορισμένους λόγους ή δεν υπάρχουν γονείς για να την ασκήσουν. Έτσι, στην επιτροπεία περιλαμβάνεται η επιμέλεια του ανηλίκου, η διαχείριση της περιουσίας του αλλά και η νομική του αντιπροσώπευση.
Πότε, όμως, ένας ανήλικος τελεί υπό επιτροπεία; Κατ’ αρχήν, με βάση το άρθρο 1589 ΑΚ, ο ανήλικος τελεί υπό επιτροπεία όταν υπάρχει αδράνεια της γονικής μέριμνας ή δεν υπάρχουν γονείς για να την ασκήσουν, ως ελέχθη και προηγουμένως. Γονείς θεωρείται ότι δεν υπάρχουν όταν το παιδί είναι ορφανό λόγω θανάτου των γονέων ή λόγω κήρυξής τους σε αφάνεια ή λόγω έκπτωσής τους από τη γονική μέριμνα κατά το άρθρο 1537 ΑΚ, οπότε και η γονική μέριμνα παύει. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση υιοθετημένου παιδιού αν επέλθει λύση της υιοθεσίας και δεν υπάρχουν φυσικοί γονείς.
Ακόμα, υπό επιτροπεία τελεί το ανήλικο τέκνο όταν η γονική μέριμνα αδρανεί για τον έναν γονέα και έπαυσε για τον άλλον. Αδράνεια είναι η αφαίρεση της γονικής μέριμνας, καθώς οι γονείς αδυνατούν να την ασκήσουν ή την ασκούν με αντίθετο τρόπο από αυτόν που όφειλαν, ενώ από την άλλη η έκπτωση σηματοδοτεί την παύση άσκησης της γονικής μέριμνας λόγω καταδίκης του γονέα για αδίκημα σε βάρος του τέκνου. Αξίζει να αναφερθεί ότι αίτημα διορισμού ως επίτροποι μπορούν να ασκήσουν και οι ανάδοχοι γονείς, οι οποίοι έχουν μόνο την πραγματική φροντίδα του τέκνου, εφόσον οι σχέσεις αυτού με τη φυσική οικογένεια είναι ανύπαρκτες.
Όσον αφορά τα όργανα της επιτροπείας αυτά είναι τρία (επίτροπος, εποπτικό συμβούλιο και δικαστήριο) και θα αναπτυχθούν περαιτέρω στη συνέχεια. Ο επίτροπος διορίζεται πάντα από το δικαστήριο, γεγονός που καθιστά την επιτροπεία δοτή (άρθρο 1592 ΑΚ). Οι συγγενείς, οποιοσδήποτε άλλος έχει έννομο συμφέρον ή ο εισαγγελέας μπορούν να υποβάλλουν αίτηση για τον διορισμό επιτρόπου. Ακόμα, το δικαστήριο μπορεί αυτεπαγγέλτως, αφότου λάβει γνώση από τις κοινωνικές υπηρεσίες για τις περιπτώσεις που χρήζουν επιτροπείας , να υποβάλει τη σχετική αίτηση (άρθρο 1591 ΑΚ). Κατά κανόνα διορίζεται ένας επίτροπος εκτός αν συντρέχουν συγκεκριμένοι λόγοι οπότε μπορούν να διοριστούν περισσότεροι. Μάλιστα, εκτός από φυσικό πρόσωπο, ως επίτροπος μπορεί να διοριστεί και νομικό πρόσωπο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση φροντίδας του ανηλίκου από ίδρυμα.
Επίτροπος διορίζεται κατ’ επιλογήν του δικαστηρίου από ορισμένο κύκλο προσώπων τα οποία είναι τα εξής: 1) ο σύζυγος του ανηλίκου εφόσον αυτός είναι ενήλικος 2) το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ορίστηκε από τον ασκούντα τη γονική μέριμνα κατά τον χρόνο του θανάτου του με δήλωσή του σε διαθήκη ή σε συμβολαιογράφο ή σε ειρηνοδίκη 3) το πρόσωπο που θεωρείται ως το πιο κατάλληλο να αναλάβει την επιτροπεία με προτίμηση ενός από τους πλησιέστερους συγγενείς. Η παραπάνω σειρά δεν είναι δεσμευτική αν συντρέχουν σπουδαίοι λόγοι, ενώ σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο οφείλει να ακούσει και τον ανήλικο, φυσικά, ανάλογα με την ωριμότητα που αυτός διαθέτει (άρθρο 1647 ΑΚ).
Το εποπτικό συμβούλιο έχει τον ρόλο του επόπτη ελέγχοντας τον επίτροπο, αλλά και τον ρόλο του γνωμοδότη για τις πράξεις που απαιτείται δική του γνωμοδότηση ώστε να διενεργηθούν από τον επίτροπο. Μαζί με τον διορισμό επιτρόπου το δικαστήριο διορίζει και το εποπτικό συμβούλιο, μέλη του οποίου μπορεί να είναι είτε συγγενείς είτε φίλοι των γονέων του ανηλίκου είτε μόνη η κοινωνική υπηρεσία. Τα μέλη του είναι, συνήθως, τρία ή πέντε με έναν πρόεδρο που ορίζει το δικαστήριο και αναλαμβάνει τη σύγκληση του συμβουλίου. Ο χαρακτήρας του συμβουλίου είναι ή ιδιωτικός ή δημόσιος, ανάλογα με τις ανάγκες του ανηλίκου, ενώ δεν αποκλείεται και σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι μικτός. Το δικαστήριο, τέλος, δηλαδή το Μονομελές Πρωτοδικείο που εκδικάζει τις υποθέσεις με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αποτελεί και αυτό όργανο της επιτροπείας αφού διορίζει τόσο τον επίτροπο όσο και τα μέλη του, ενώ παράλληλα είναι αρμόδιο για την αντικατάστασή τους ή την παύση τους σε περιπτώσεις που αυτό καθίσταται αναγκαίο. Σημαντικότερη αρμοδιότητά του είναι η παροχή άδειας για την επιχείρηση ορισμένων πράξεων του επιτρόπου.
Το δικαίωμα της επιτροπείας είναι λειτουργικό, αφού ταυτόχρονα αποτελεί και καθήκον. Παρ’ όλα αυτά είναι δυνατό ο επίτροπος να λάβει αμοιβή από την περιουσία του ανηλίκου (1631 ΑΚ), ενώ δεν αποκλείεται η ευθύνη του απέναντι στον ανήλικο για ζημία που προκαλεί από πταίσμα κατά την άσκηση των καθηκόντων του (άρθρο 1632 ΑΚ). Η λήξη της εποπτείας επέρχεται με την ενηλικίωση του τέκνου, τον θάνατό του ή την κήρυξή του σε αφάνεια. Επιπλέον, μπορεί να λήξει αυτοδίκαια αν ο επίτροπος χάσει τη δικαιοπρακτική του ικανότητα ή κηρυχθεί σε αφάνεια, ενώ το εποπτικό συμβούλιο διατηρεί το δικαίωμα να υποβάλει αίτηση στο δικαστήριο ώστε αυτό να λήξει την εποπτεία, όταν συντρέχει σπουδαίος λόγος και η περιουσία του ανηλίκου τίθεται σε κίνδυνο από τις ενέργειες στις οποίες προβαίνει ο επίτροπος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αθηνά Κοτζάμπαση, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2021.
