Της Μαρίας Βαρλάμη,
Ο 18ος αιώνας στη Γαλλία ξεκινά με την ηγεμονία του Λουδοβίκου ΙV και τελειώνει με την επεκτατική πολιτική του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Ο Λουδοβίκος, λάτρης και μαικήνας της τέχνης του Μπαρόκ, παρεμπόδιζε οποιαδήποτε παρέκκλιση από το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό δόγμα. Μόνο έπειτα από το θάνατό του, το 1715, κατά την περίοδο της Αντιβασιλείας του Φιλίππου της Ορλεάνης και εξής, επήλθε η απελευθέρωση των καλλιτεχνών και η δημιουργία έργων λιγότερο αυστηρών και «σκοτεινών», που εντάσσονται στην τέχνη του «Ροκοκό».
Η Θυσία της Ιφιγένειας, χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της καλλιτεχνικής περιόδου, είναι νωπογραφία του 1757, η οποία κοσμεί τη Villa Valmarana ‘’Ai Nani’’ Vicenza. Ο Giustino Valmarana παρήγγειλε αυτή την τοιχογραφία στον καλλιτέχνη Giambattista Tiepolo, ο οποίος συνέλαβε και εκτέλεσε την ιδέα βασισμένος στα δραματικά έργα του Ευριπίδη και στις μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Η σκηνή φαίνεται να διαδραματίζεται σε εξωτερικό, πλην όμως στεγασμένο χώρο. Το κεντρικό θέμα πλαισιώνεται από τέσσερα ζευγάρια ιωνικών κιόνων. Εδώ διακρίνουμε δύο βασικές μορφές: πάνω σε ένα βωμό στηρίζεται μια ημίγυμνη, από τη μέση και κάτω, γυναικεία φιγούρα, η οποία στρέφει απεγνωσμένη τα μάτια της προς τον ουρανό. Το αριστερό της πόδι είναι λυγισμένο, και δίνει την εντύπωση πως αυτό είναι ένα «σταθερό» μέλος, αυτό είναι που τη στηρίζει, καθώς το δεξί βρίσκεται πίσω, και είναι τεντωμένο, ένα μάλλον «άνετο» μέλος.
Η πλησιέστερη μορφή κοντά της είναι μια γηραιά ανδρική, η οποία φαίνεται από τη μέση και πάνω και είναι ντυμένη και στεφανωμένη. Το αριστερό του χέρι είναι τεντωμένο, ενώ με το δεξί βαστά ένα μαχαίρι, που φέρει στο ύψος του στομαχιού της κοπέλας˙ ετοιμάζεται να την εκτελέσει. Πρόκειται αφενός για την Ιφιγένεια, και αφετέρου για τον Κάλχαντα, το μάντη των Αχαιών. Μπροστά από το βωμό γονατίζει, ίσως κάπως άτσαλα, ένα νεαρό αγόρι, που κρατά ένα δίσκο στο χέρι, υποβοηθώντας τη θυσία. Και πίσω από τα πρόσωπα αυτά ένα σύνολο ανδρών, που έχουν αποδοθεί πιο θολά σε σχέση με τις βασικές μορφές, στρέφει το βλέμμα του στον ουρανό. Παρομοιάζεται με το Χορό που συνομιλούσε με τους ηθοποιούς στις αρχαίες τραγωδίες. Ανάμεσά τους υψώνεται ένα πορφυρό λάβαρο.
Στα αριστερά διακρίνεται, πάνω σε ένα σύννεφο μια γυμνή, φτερωτή μορφή παιδιού, θα έλεγε κανείς, η οποία συνοδεύει μια ελαφίνα. Τα ενδύματά της έχουν πέσει πάνω στο σύννεφο. Αυτή είναι πιθανόν βοηθός της θεάς Αρτέμιδος. Στα δεξιά έχουμε πλήθος ανδρών. Ο πρώτος είναι ολόκληρος καλυμμένος με έναν κόκκινο χιτώνα. Φαίνεται μόνο η περικεφαλαία του˙ δε θα ήταν παράλογο να αναγνωρίσει κανείς εδώ τον Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών και πατέρα της Ιφιγένειας. Πίσω από αυτόν στέκονται μάλλον άλλοι βασιλιάδες.
Χρειάζεται να ρίξουμε μια ματιά και στο αρχιτεκτόνημα που περικλείει όλες τις μορφές. Στα αριστερά και στα δεξιά έχουν ζωγραφιστεί οι τοίχοι, που λειτουργούν σαν όρια στον πίνακα, ενώ έχουν αναπαρασταθεί με λεπτομέρεια άλλα οικοδομικά στοιχεία, όπως τα φατνώματα στην οροφή, και το δάπεδο. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η κατασκευή πίσω από τον Giustino Valmarana. Ίσως είναι μια σαρκοφάγος με στοιχεία γλυπτικής.
Οι μορφές δε φαίνεται να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Παρ’ όλα αυτά, τα συναισθήματά τους είναι αρκετά ξεκάθαρα. Η Ιφιγένεια είναι αυτή η οποία αναζητά με το βλέμμα τη λύτρωση, είτε προέλθει από το μαχαίρι είτε από κάποια θεϊκή παρέμβαση. Θα λέγαμε ότι η έκφρασή της προδίδει ταυτόχρονα απελπισία και ανακούφιση˙ απελπισία, για όποιον δεν έχει υπόψη του το σύνολο των τοιχογραφιών της αίθουσας. Ανακούφιση, για εκείνον που γνωρίζει ότι στην οροφή του ίδιου δωματίου εικονίζεται η Άρτεμις, έτοιμη να σώσει την άμοιρη κοπέλα. Όλοι οι υπόλοιποι θεατές αντικρίζουν επίσης τη θεϊκή φιγούρα, και η έκπληξη διαγράφεται στα πρόσωπά τους˙ ο μόνος που δεν έχει συνειδητοποιήσει τι γίνεται είναι ο Αγαμέμνων, ο οποίος, μη μπορώντας να αντέξει το θέαμα του θανάτου της ίδιας του της κόρης, έχει καλύψει το πρόσωπό του.
Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι ο πίνακας αποτελεί παράδειγμα εξαιρετικής απόδοσης της προοπτικής του βάθους, κάτι που γίνεται κατανοητό από τα τρία κατά μήκος επίπεδα. Επίσης, διαθέτει χρωματική ισορροπία. Ο κόκκινος χιτώνας που καλύπτει το βασιλιά της Σπάρτης στα δεξιά αντιστοιχεί στο ερυθρό λάβαρο, αλλά και στο κάτω μέρος του μανδύα της πριγκίπισσας στο κέντρο, και ολόκληρη τη σκηνή που απεικονίζεται στα αριστερά. Τα χρώματα είναι απαλά, φωτεινά και με συνοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαραλαμπίδης, Α. (2017), Μπαρόκ: Αρχιτεκτονική, Γλυπτική, Ζωγραφική, Θεσσαλονίκη, University Studio Press
- Bazin, G. (1964), Baroque and Rococo Art, New York, Praeger
- Schwarz, M. (1971), The Age of the Rococo, New York, Praeger
