Της Μαρίας Σαντοριναίου,
Το νευρικό σύστημα αποτελεί για τους περισσότερους ένα δυσνόητο σύστημα με ιδιαίτερη πολυπλοκότητα. Χαρακτηρίζεται από ποικιλία «μονοπατιών» που αξίζουν να μελετηθούν, καθώς δίνουν την απάντηση σε νόσους με μέχρι στιγμής μη αποτελεσματική θεραπεία. Δε θα ήταν υπερβολή να θεωρηθεί ως ένα σύστημα-πρόκληση στην εκμάθηση και κατανόησή του με κάποιες βασικές αρχές και «νόμους» που το διέπουν, προσφέροντας τη δυνατότητα βαθύτερης αντίληψής του.
Το νευρικό σύστημα χωρίζεται σε κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα. Το κεντρικό νευρικό σύστημα απαρτίζεται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό, ενώ το περιφερικό νευρικό σύστημα χωρίζεται σε προσαγωγό (φέρνει την πληροφορία προς το κέντρο) και απαγωγό (στέλνει την πληροφορία από το κέντρο στην περιφέρεια). Το απαγωγό νευρικό σύστημα έχει μια επιμέρους διαμερισματοποίηση σε αυτόνομο (με συμπαθητική, παρασυμπαθητική και εντερική μοίρα) και σωματικό νευρικό σύστημα.
Το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι ο βασικός άξονας λειτουργίας του σώματος. Ο εγκέφαλος για τον άνθρωπο είναι ό,τι ο σκληρός δίσκος για έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ο εγκέφαλος προστατεύεται μέσα σε ένα πλέγμα από μεμβράνες, καλύμματα συνδετικού ιστού, τις μήνιγγες. Από έξω προς τα μέσα, οι μήνιγγες είναι τρεις και καλούνται σκληρά, αραχνοειδής και χοριοειδής.
Η σκληρά θα γίνει πιο κατανοητή αν συνδεθεί με την επισκληρίδειο (στον χώρο πάνω από τη σκληρά μήνιγγα) η οποία γίνεται στον τοκετό. Σε αυτό το σημείο οφείλει να διευκρινιστεί ότι οι μήνιγγες αυτές συνεχίζουν μέχρι τον νωτιαίο μυελό, ο οποίος φτάνει στον ενήλικα στο ύψος του Ο1 σπονδύλου (οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης- περίπου σαν να λέμε στο σημείο που αρχίζει η μέση -εκεί που συνήθως ο ασθενής που πονά βάζει αντανακλαστικά το χέρι του.) Έπειτα, κάτω από την αραχνοειδή εντοπίζεται ο υπαραχνοειδής χώρος, που γεμίζει με εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Το υγρό αυτό βρίσκεται γύρω από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό με στόχο την αποφυγή των τριβών και τη λίπανση. Προστατεύει έτσι από κακώσεις, ατυχήματα, τραύματα κλπ.
Ο εγκέφαλος περιλαμβάνει τα δύο ημισφαίρια, το στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα. Επίσης, ο εγκέφαλος χωρίζεται σε λοβούς, τον μετωπιαίο, που πήρε το όνομά του από το μέτωπο, τον κροταφικό στην περιοχή του ωτός, τον βρεγματικό που βρίσκεται προς τα πίσω του μετωπιαίου και, τέλος, τον ινιακό στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο, πάνω από την αυχενική μοίρα.
Οι λειτουργίες του μετωπιαίου είναι η πρόθεση για κίνηση, η κρίση, το συναίσθημα και η γλωσσική ικανότητα στο κινητικό κέντρο του λόγου στην περιοχή Broca στο αριστερό ημισφαίριο. Ο βρεγματικός λοβός επιφορτίζεται με την κατανόηση του σώματος στο χώρο, την απτική μάθηση και μνήμη, την κατανόηση της ομιλίας, ενώ ο κροταφικός συνεισφέρει στην ακοή. Ο ινιακός πάλι έχει ως σκοπό του την αίσθηση της όρασης.
Το στέλεχος βρίσκεται κάτω από τα ημισφαίρια και μπροστά από την παρεγκεφαλίδα και έχει τρία μέρη, τον μεσεγκέφαλο, τη γέφυρα και τον προμήκη μυελό, που έπειτα συνεχίζει ως νωτιαίος μυελός. Το στέλεχος αποτελεί μια κινητήριο δύναμη για το κεντρικό νευρικό σύστημα, αφού «φιλοξενεί» τις δέκα από τις δώδεκα κρανιακές συζυγίες νεύρων, οι οποίες ελέγχουν κινήσεις οφθαλμών, νεύρωση προσώπου, φάρυγγα, καρδιάς και σπλάχνων κλπ.
Τα ημισφαίρια, δεξί και αριστερό, αποτελούνται από έλικες και ενδιάμεσες σχισμές τους, τις αύλακες. Ο διαχωρισμός αυτός είναι ιδιαίτερα πολύπλοκος και στοχεύει στην απομόνωση όλων των μέχρι τώρα γνωστών τμημάτων με επιμέρους έργο για να διευκολυνθεί η ιατρική παρέμβαση, πχ μέσω της νευροχειρουργικής. Το μόνο που οφείλει να τονιστεί σε αυτό το σημείο είναι πως στην πλειονότητα των γνωρισμάτων του ανθρωπίνου σώματος το ίδιο ελέγχει το έτερο ήμισυ λόγω χιασμού των νευρικών ινών που γίνεται σε πιο κάτω επίπεδο.
Η παρεγκεφαλίδα είναι το κέντρο αίσθησης του συντονισμού των κινήσεων και αποκαλείται ο «ελάσσων εγκέφαλος». Βρίσκεται στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο και το κύριο γνώρισμά της είναι η ύπαρξη πολλών ομάδων νευρικών ινών (καλούνται πυρήνες) για την διασύνδεσή της με τα ημισφαίρια όσο και με τον υπόλοιπο οργανισμό.
Ο νωτιαίος μυελός είναι η συνέχεια της νευρικής οδού μετά τον προμήκη που καταλήγει στην οσφυϊκή μοίρα και από τον οποίο εκφύονται νευρικές ίνες προς τον κορμό. Στα παιδιά μπορεί να ξεπερνά το ύψος του Ο3 σπονδύλου είτε του Ο2 συνηθέστερα.
Τα παραπάνω αφορούν το κεντρικό νευρικό σύστημα. Στην παρούσα ανασκόπηση, ας διερευνηθεί και το περιφερικό νευρικό σύστημα. Αυτό αποτελείται από τις δώδεκα κρανιακές συζυγίες και 31 ζεύγη περιφερικών νεύρων. Ακόμα, περιλαμβάνει και γάγγλια, δηλαδή συναθροίσεις νευρικών κυττάρων εκτός ΚΝΣ (εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού, όπως αναφέρονται παραπάνω). Υπάρχουν τα αισθητικά γάγγλια και τα γάγγλια των κρανιακών νεύρων. Τα 31 ζεύγη περιφερικών νεύρων ονομάζονται βάση της τοπολογίας τους στο σώμα και έτσι είναι 8 αυχενικά, 12 θωρακικά, 5 οσφυϊκά, 5 ιερά και 1 κοκκυγικό. Σε αυτά τα ζεύγη, οι προσαγωγές ίνες είναι πρόσθια και είναι κινητικές, ενώ οπίσθια έχουμε τις απαγωγές αισθητικές.
Τα κρανιακά νεύρα με τη σειρά είναι το οσφρητικό (οσφρητική οδός), το οπτικό (οπτική οδός), το κοινό κινητικό για την κίνηση πολλών μυών του οφθαλμού, το απαγωγό για έναν μυ του ματιού, το τρίδυμο για νεύρωση της γλώσσας και μυών κεφαλής τραχήλου, το προσωπικό, το στατικοακουστικό, το γλωσσοφαρυγγικό, το πνευμονογαστρικό, το παραπληρωματικό για δύο μύες και το υπογλώσσιο.
Το περιφερικό νευρικό σύστημα, έπειτα, διαχωρίζεται σε προσαγωγό και απαγωγό μοίρα. Η απαγωγός μοίρα διακρίνεται σε συμπαθητική και παρασυμπαθητική. Συμπαθητική σημαίνει ότι κρατά τον οργανισμό σε εγρήγορση και τον προετοιμάζει για την αντιμετώπιση κινδύνου. Παρασυμπαθητική νεύρωση είναι ακριβώς το αντίθετο: με άλλα λόγια, οδηγεί τον άνθρωπο σε ηρεμία και χαλάρωση. Μια νέα διαμερισματοποίηση συμπεριλαμβάνει και το εντερικό νευρικό σύστημα, καθώς το έντερο του ανθρώπου έχει δική του νεύρωση η οποία επηρεάζεται και από τη συναισθηματική αλλά και την περιβαλλοντική κατάσταση.
Επιστρέφοντας στη συμπαθητική και παρασυμπαθητική νεύρωση, αυτές οι δύο διαιρέσεις συγκροτούν το αυτόνομο νευρικό σύστημα, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη δράση σπλάχνων, αγγείων και καρδιάς. Στην απαγωγό μοίρα, εκτός αυτών υπάρχει και το σωματικό νευρικό σύστημα που είναι αρμόδιο της κίνησης σκελετικών μυών, αρθρώσεων, τενόντων και δέρματος μέσω των μυϊκών του κυττάρων.
Μέσα από αυτή τη σύντομη και απλή επαφή με το νευρικό σύστημα κατανοείται η απαιτητικότητά του, καθιστώντας το αρκετά δύσκολο αλλά συνάμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον, όπως άλλωστε ο ανθρώπινος οργανισμός στο όλον του!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Evolution of the Human Nervous System Function, Structure, and Development, Cell. Διαθέσιμο εδώ
- An introduction into autonomic nervous function, IOPscience. Διαθέσιμο εδώ
