Του Θανάση Μάριζα,
Η παρακολούθηση της γεωπολιτικής δυναμικής στην Ασία συχνά αγνοεί την περιοχή των Ιμαλαΐων, μιας περιοχής που συνήθως «παρεξηγείται» ως απλώς η «Μέκκα» των αλπινιστών (και οι 14 κορυφές παγκοσμίως που ξεπερνούν τα 8.000 μέτρα σε ύψος, συμπεριλαμβανομένου του πασίγνωστου Έβερεστ, βρίσκονται στην εν λόγω οροσειρά). Ωστόσο, το συγκεκριμένο μέρος της υφηλίου διαθέτει πλούσιο ενδιαφέρον, τόσο από άποψη ιστορικού παρελθόντος, όσο και γεωπολιτικού παρόντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μικροσκοπικό κρατίδιο του Μπουτάν, το οποίο έχει την… ατυχία να «στριμώχνεται» άβολα ανάμεσα στους «γίγαντες» της Κίνας και της Ινδίας. Πώς μπορεί, λοιπόν, αυτό το μικρό βασίλειο με περιορισμένες στρατηγικές επιλογές και μηδαμινά περιθώρια ανάπτυξης, να εξασφαλίσει την επιβίωσή του και να εξισορροπήσει τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των δύο αντιπάλων γειτόνων του, οι οποίοι τυγχάνει να είναι και πυρηνικές δυνάμεις;
Αρχικά, αξίζει να γίνει αναφορά στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις κοινοβουλευτικής, ημι-συνταγματικής μοναρχίας, όπου ναι μεν υπάρχουν ένα Σύνταγμα και ένα λειτουργικό Κοινοβούλιο, ο μονάρχης, δε, διαθέτει εξέχοντα ρόλο στη νομοθετική διαδικασία και τη λήψη αποφάσεων. Από τον περασμένο Νοέμβριο έως τον Ιανουάριο, πραγματοποιήθηκαν μόλις οι τέταρτες κοινοβουλευτικές εκλογές στην ιστορία του Μπουτάν. Αξίζει να σημειωθεί πως τα μόνα δυο κόμματα που κατέχουν έδρες, το κυρίαρχο Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (PDP) και το αντιπολιτευτικό Κόμμα Bhutan Tendrel (BTP), ιδρύθηκαν το… μακρινό 2007 και το 2022, αντίστοιχα.
Όσον αφορά την εξωτερική του πολιτική, το Μπουτάν δεν έχει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα, ενώ διατηρεί μια «ειδική σχέση» με την Ινδία. Η εν λόγω τριγωνική «κατασκευή», ωστόσο, δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο αρχικά φαίνεται. Το Μπουτάν μοιράζεται ένα κοινό δίλημμα, με τα περισσότερα μικρά, γεωγραφικά «κλειδωμένα» κράτη: πώς να επιτύχει μια ευνοϊκή γεωπολιτική στρατηγική εξισορρόπησης; Δεν είναι εύκολο ή απαραίτητα ασφαλές, αλλά το Μπουτάν έχει αψηφήσει την παραδοσιακά αποδεκτή σοφία της εξωτερικής πολιτικής ότι, σε τέτοιες καταστάσεις, το καλύτερο σενάριο είναι να… κάνεις στην μπάντα. Ωστόσο, το Thimphu (η πρωτεύουσα της χώρας) δεν έχει καταφέρει ούτε και να περάσει στην επίθεση, θέτοντας την Κίνα και την Ινδία σε τροχιά σύγκρουσης –κάτι που, αναπόφευκτα, αποτελεί πειρασμό για την ευάλωτη θέση του. Πάντως, η ανωτέρω αποφυγή τόσο της απόλυτης παθητικότητας, όσο και της επικίνδυνης ενεργητικότητας, έχει εξασφαλίσει την ισορροπία και, ως εκ τούτου, δύναται να πιστωθεί ως διπλωματικό επίτευγμα.
Με στενά περιθώρια λάθους στην εξωτερική πολιτική του, απέναντι στους ισχυρούς γείτονές του, οι προσπάθειες του Μπουτάν να εξασφαλίσει εύκολα προβλέψιμες και ασφαλείς διόδους, τόσο με την Κίνα όσο και την Ινδία (αλλά και μεταξύ των δυο τελευταίων), συνδέεται άμεσα με την ίδια την επιβίωσή του. Έτσι, τα διπλωματικά μονοπάτια της χώρας αναγκαστικά βρίσκονται εντός των ευρύτερων συστημικών περιορισμών που θέτουν οι ταυτόχρονα ανταγωνιστικές και συγκρουσιακές σχέσεις Κίνας και Ινδίας. Ως εκ τούτου, η «κινητήρια δύναμη» των διμερών σχέσεων Κίνας – Ινδίας κατέχει κεντρική θέση στις πολυμερείς δεσμεύσεις του Μπουτάν, καθώς πρόκειται για άμεσους και ισχυρούς γείτονες, των οποίων οι κρατικές συμπεριφορές έχουν σημαντικές επιπτώσεις για τα μικρότερα έθνη της ευρύτερης περιφέρειας.
Καθώς η επιρροή της Κίνας αυξάνεται, η αντίληψη της εξωτερικής πολιτικής του Μπουτάν έχει αλλάξει. Η προοπτική της Κίνας, ως γεωπολιτικής οντότητας παγκοσμίου εμβέλειας και «μνηστήρα» της Νότιας Ασίας, έχει πλέον γίνει πραγματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σταθερές και ομαλοποιημένες σχέσεις μεταξύ Μπουτάν και Κίνας θα μπορούσαν να βελτιώσουν, παράλληλα, τις «τριγωνικές» σχέσεις Μπουτάν – Κίνας – Ινδίας. Ίσως αποδειχθεί δύσκολο για την Ινδία να προσαρμοστεί σε αυτή τη μεταβαλλόμενη δυναμική, αλλά μια τέτοια αλλαγή δύναται να εξυπηρετήσει το κοινό συμφέρον ασφαλείας, μακροπρόθεσμα. Ένα ισχυρό Μπουτάν, το οποίο διαθέτει καλές σχέσεις (και όχι… ανυπαρξία) με την Κίνα, θα μειώσει σε μεγάλο βαθμό τη στρατηγική δυσπιστία μεταξύ της τελευταίας και της Ινδίας.
Ιστορικά, γεωγραφικά και πολιτικά, το μέλλον του Μπουτάν και της Ινδίας είναι αλληλένδετο. Δεδομένου ότι το Μπουτάν βρίσκεται στα νότια Ιμαλάια, η λύση ακόμη και του απολύτως πρακτικού ζητήματος της πρόσβασής του προς τον έξω κόσμο θα εξασφαλίζεται πάντοτε ευκολότερα, μέσω της Ινδίας. Ως εκ τούτου, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει το Μπουτάν είναι να πείσει την Κίνα και την Ινδία ότι «ακούει» τις ανησυχίες τους για την ασφάλεια, καθώς και πως διατίθεται να τις βοηθήσει στην εξισορρόπηση των –συχνά αντικρουόμενων– συμφερόντων και φιλοδοξιών τους. Με την Κίνα να αυξάνει τις επιθετικές της διαθέσεις προς τις σφαίρες επιρροής της, και με την Ινδία να μη διατίθεται να «θυσιάσει» τα Ιμαλάια στον βωμό της ειρήνης, η εν λόγω αποστολή του Μπουτάν προμηνύεται κρίσιμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Himalayan Triangle: Bhutan’s Courtship With India and China, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- Declaration Of Results Of The 4th National Assembly Elections, 2023-2024 (General Election), Election Commission of Bhutan, διαθέσιμο εδώ
- How Long Can China and India Avoid War in the Himalayas?, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
- China Is Quietly Expanding Its Land Grabs in the Himalayas, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
