Του Δημήτρη Κυριαζή,
Γίνεται συχνά λόγος σήμερα για την επιρροή και την επίδραση των νέων τεχνολογιών στην προσωπικότητα, τη συμπεριφορά και τη ζωή εν γένει των κοινωνικών υποκειμένων. Οι “zoomers” δεν είναι απλώς πιο εξοικειωμένοι με αυτές, αλλά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους και παράγουν, πλέον, μια πραγματικότητα. Τον τρόπο ζωής, τον οποίο ενθυλακώνει η τεχνολογική αυτή ανάπτυξη, θεωρούν δεδομένο, για αυτό και δεν χρειάζεται να προσαρμοστούν σε αυτόν, όπως οι παλαιότεροι. Γύρω από αυτήν την ανάπτυξη έχει ανοίξει μια συζήτηση σχετικά με το μέλλον της Δημοκρατίας και το κατά πόσον η τελευταία ενισχύεται ή υπονομεύεται.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που είναι συνακόλουθα της τεχνολογικής εξέλιξης, έδωσαν την ελευθερία άρθρωσης λόγου σε όλους μας, ή τουλάχιστον σε όσους διαθέτουν ηλεκτρονική συσκευή και λογαριασμό στις συγκεκριμένες πλατφόρμες. Γύρω από αυτήν τη νέα δυνατότητα έχει αρχίσει να συγκροτείται ένα επιχείρημα που θεωρεί ότι η ελευθερία της έκφρασης μέσω των ψηφιακών τοποθετήσεων λειτουργεί προς επίρρωση της Δημοκρατίας, αφού επιτρέπει σε όλο και περισσότερο κόσμο να τοποθετείται και να εκφράζεται. Έτσι, κατά αυτόν τον τρόπο, θα έλεγε κάποιος ότι αυξάνεται η ποιότητα της Δημοκρατίας, από τη στιγμή που δίνεται σε όλους η ευκαιρία της γνώμης και μάλιστα χωρίς η τελευταία να εκπροσωπείται από έναν τρίτο, ενισχύοντας την αμεσότητα της Δημοκρατίας παράλληλα.
Ο συλλογισμός αυτός που συνδέει την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία της ψηφιοποιημένης κίνησης γενικότερα, με τον αμεσοδημοκρατισμό, ωστόσο ενέχει και κάποια σκοτάδια τα οποία καλό θα ήταν να συζητηθούν. Αυτό που παρατηρείται πολλές φορές είναι ένας λόγος από τον οποίο απουσιάζει το πολιτικό περιεχόμενο και η αξιολόγηση της επικαιρότητας. Αναρτήσεις από μέρη διακοπών, φωτογραφίες από τις νυχτερινές εξόδους, εξορμήσεις κ.λπ. και γενικά η έκθεση των διάφορων πτυχών της προσωπικής ζωής είναι το βασικότερο υλικό με το οποίο δουλεύει ο χρήστης ενός ψηφιακού λογαριασμού.
Συνήθεια που έχει αρχίσει να παρατηρείται και στα πολιτικά πρόσωπα και αρχηγούς κομμάτων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για μας αυτό του Κασσελάκη. Η έκθεση της προσωπικής ζωής στα μέσα ιντριγκάρει και σαγηνεύει και ο κόσμος γοητεύεται ακόμα κι αν απουσιάζει ο λόγος με πολιτικό κριτικό περιεχόμενο. Οι προσωπικές στιγμές, με λίγα λόγια, έχουν πολιτικοποιηθεί και κινούν τις μάζες.
Θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος ότι ο λόγος αυτής της μορφής είναι πολιτικός, γιατί έχει πολιτικοποιηθεί η ίδια η προσωπική ζωή. Και δεν έχει άδικο αν σκεφτεί κανείς ότι μέσα από αυτά τα ψηφιακά ενεργήματα παράγεται ένα νόημα και ένα πολιτικό αποτέλεσμα επίσης. Η πολιτική απάθεια και οι ρηχές πολιτικές αναγνώσεις είναι μια μορφή πολιτικής τάσης και συμπεριφοράς, λαμβάνοντας υπόψιν τον αντίκτυπό τους στην πολιτική σκηνή και στην ευρύτερη κοινωνία.
Αυτό που έχει σημασία, όμως, είναι ότι το υποκείμενο δεν συμμετέχει σε συλλογικές διαδικασίες. Αν λάβουμε υπόψη τα ποσοστά αποχής από τις εκλογές, την κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς και τον μηδενισμό της πολιτικής διαδικασίας, οποιασδήποτε μορφής, ως πυλώνες οποιασδήποτε πολιτικής κουλτούρας, αυτό που διαφαίνεται είναι μια πολιτική νωθρότητα παρά μια αύξηση της ποιότητας της Δημοκρατίας.
Επίσης, αντί να ανοίγονται διάλογοι που να εμπεριέχουν το στοιχείο της διαβούλευσης, της σύγκρουσης και της αντιπαράθεσης, όπως αρμόζει σε μια πολιτική συζήτηση και διαδικασία, συμβαίνει το αντίθετο. Τα άτομα περιχαρακώνονται σε ψηφιακές κοινότητες, συνομιλώντας και συζητώντας μονάχα με ομοϊδεάτες (echo chambers). Παράγεται, επομένως, μια κοινωνική και πολιτική εσωστρέφεια και τα άτομα αρνούνται να συγκρουστούν, να αντιπαρατεθούν, να βγουν από το “comfort zone” τους, να χαλάσουν την «ζαχαρένια» τους.
Επομένως, για ποια «αμεσοδημοκρατία» μπορούμε να συζητάμε όταν παράγεται φτωχός, σε περιεχόμενο, λόγος και ενδεείς συλλογιστικές πορείες που αδυνατούν να αξιολογήσουν κριτικά την επικαιρότητα; Για ποια «αμεσοδημοκρατία» μπορούμε να κάνουμε λόγο όταν η τεχνολογική εξέλιξη υποκαθιστά τη δια ζώσης πολιτική συμμετοχή και ο πολίτης απλώς γνωμοδοτεί και δεν συμμετέχει στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων; Οι αναρτήσεις, ακόμα κι όταν έχουν πολιτικές στοχεύσεις, λειτουργούν ως μέσο εκτόνωσης της δυσαρέσκειας, στηλιτεύοντας τη δια ζώσης πολιτική δυναμική.
Τέλος, για ποιον εκδημοκρατισμό μπορούμε να καυχηθούμε από τη στιγμή που οι λόγοι που παράγονται δεν απαντούν και δεν δίνουν λύση σε προβλήματα και οι χρήστες προσπαθούν απλώς να νικήσουν ένα παιχνίδι εντυπώσεων. Η φαντασίωση του “influencer”, επομένως, έχει πολιτικοποιηθεί στο έπακρο και έχει εδραιωθεί ως η πλέον μορφή πολιτικής δράσης, έστω και άτυπα.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ας αρχίσουμε να αναζητούμε την αντιπαράθεση, προκειμένου να καλλιεργήσουμε και μια κριτική ικανότητα. Βάζοντας τον εαυτό μας στη διαδικασία να δομήσει ένα αντεπιχείρημα και να ακούσει μια άλλη άποψη, αυτομάτως διαμορφώνουμε ένα μέτρο σύγκρισης, ένα σημείο αναφοράς, πάνω στο οποίο βασιζόμαστε όταν θέλουμε να αρθρώσουμε έναν κριτικό λόγο και έναν συλλογισμό. Αυτό το πλαίσιο μπορούν εύκολα να το προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, εξαιτίας του πληθωρισμού πληροφοριών και της άμεσης πρόσβασης σε ψηφιακούς διαλόγους. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν πρέπει να τις δαιμονοποιούμε. Το πρώτο βήμα, όμως, είναι ο αναστοχασμός και ανάδειξη των παθολογιών τους.
Κλείνοντας, η τεχνολογική εξέλιξη οφείλει να υποτάσσεται πάντα στις ανάγκες της κοινωνίας και όχι το αντίστροφο. Αλλιώς, έχουμε ήδη οδηγηθεί, όπως δείχνουν τα πράγματα, στη «θρησκειοποίηση» της επιστήμης και της τεχνολογίας, ανάγοντάς τη σε μια νέα μορφή αυθεντίας που δεν σηκώνει περιθώριο αμφισβήτησης. Το επιδιωκόμενο είναι να απαλλαγούμε από κάθε μορφής δυνάστη, όχι να αλλάξει προσωπείο ο τελευταίος.
