Του Βάιου Πολύζου,
Η επιθυμία απόκτησης γνώσης είναι ένα πάγιο φαινόμενο στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Ήδη από την αρχαιότητα οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει και να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους μέσα από μύθους και λαϊκές παραδόσεις. Η σταδιακή ανάπτυξη των συγκροτημένων θρησκειών και της επιστήμης έδωσαν νέα εργαλεία στους ανθρώπους για την κατανόηση του κόσμου. Σήμερα ο άνθρωπος, έχοντας απαντήσει πολλά από τα ερωτήματα που αφορούσαν τον δικό του πλανήτη, έστρεψε το βλέμμα του προς τα έξω, προσπαθώντας να λύσει τα μυστήρια του διαστήματος. Ακόμα κι εσείς, που διαβάζετε το άρθρο αυτό αυτήν τη στιγμή, έχετε οδηγηθεί εδώ από μία εγγενή περιέργεια, από μία επιθυμία για γνώση. Τον ανθρώπινο πόθο για γνώση ενσαρκώνει με πολύ ωραίο τρόπο μία φιγούρα της σκανδιναβικής μυθολογίας.
Πρωταγωνιστής του σημερινού άρθρου είναι ο θεός Όντιν (Odin), ο αρχηγός της θεϊκής φατρίας των Εσίρ (Æsir), βασιλιάς θεών και ανθρώπων και δημιουργός του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε. Ο Όντιν ήταν θεός συνυφασμένος με τον θάνατο και τον πόλεμο. Παρά τη βίαιη φύση αυτών των χαρακτηριστικών, ο Όντιν ήταν περισσότερο γνωστός για τη σοφία και τη γνώση του, καθώς και για τις αξεπέραστες μαγικές του ικανότητες. Η αστείρευτη δίψα του θεού για γνώση και οι περιπέτειες στις οποίες οδηγείται για την απόκτησή της αποτελούν κεντρικό θέμα πολλών σκανδιναβικών μύθων. Ήταν αυτή η δίψα που οδηγεί τον Όντιν να κλέψει το πολύτιμο υδρομέλι της ποίησης από τους Γίγαντες και να εξερευνήσει το παγωμένο Νιφλχάιμ (Niflheim), όπου βασανίζονται αιώνια οι ψυχές των ανάξιων. Αλλάζοντας την μορφή του, ο Όντιν ταξιδεύει συνεχώς, αναζητώντας νέες γνώσεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το θέμα του γνωστότερου επικού σκανδιναβικού ποιήματος, του Βόλουσπο (Vǫluspá), αφορά την ανάσταση μίας μάντισσας από τον Όντιν, η οποία στην συνέχεια τον πληροφορεί για πράγματα που έχουν ήδη συμβεί και που θα συμβούν, κυρίως για το Ράγκναροκ (Ragnarǫk), το τέλος του κόσμου.
Ο Όντιν, βέβαια, δεν είναι μόνος στην αναζήτηση της γνώσης. Τα δύο πιστά κοράκια του, ο Χούγκιν (Huginn) και ο Μούνιν (Muninn), ταξιδεύουν καθημερινά πάνω από τους κόσμους και τα βασίλεια. Όταν η μέρα τελειώνει, τα κοράκια επιστρέφουν στον κύριό τους και τον πληροφορούν για όλα όσα συμβαίνουν. Έτσι, ο Όντιν παραμένει πάντα ενήμερος για τα γεγονότα του παρόντος.
Σε δύο περιπτώσεις ο Όντιν έκανε μεγάλες θυσίες για τη γνώση, οι οποίες περιγράφονται στους δύο μύθους που θα μας απασχολήσουν. Στον πρώτο μύθο βρίσκουμε τον Όντιν να ταξιδεύει στην πηγή του Μιμίρ (Mímir), μία μαγική πηγή η οποία χαρίζει σοφία σε όποιον πιει από τα νερά της. Η πηγή αυτή βρίσκεται στις ρίζες του Ύγκντρασιλ (Yggdrasill), του τεράστιου κοσμικού δέντρου, από τα κλαδιά και τις ρίζες του οποίου κρέμονται οι εννέα κόσμοι του σκανδιναβικού μυθικού σύμπαντος. Στην Πεζή Έντα βρίσκουμε μία ιδιαίτερα γλαφυρή περιγραφή της πηγής του Μιμίρ: «Κάτω από εκείνη τη ρίζα, η οποία στρέφεται προς τους Γίγαντες του Πάγου, βρίσκεται η πηγή του Μιμίρ, στην οποία υπάρχουν κρυμμένες σοφία και γνώση και αυτός που φυλάει την πηγή ονομάζεται Μιμίρ. Είναι γεμάτος με σοφία [ο Μιμίρ], επειδή πίνει από την πηγή χρησιμοποιώντας το κέρας Γκιάλαρχορν (Gjallarhorn)».
Ο Όντιν φτάνει στην μαγική πηγή και ζητά από τον φύλακά της, τον Μιμίρ, να πιει μία γουλιά από τα νερά της. Για να πραγματοποιήσει την επιθυμία του αρχηγού των Εσίρ, ο Μιμίρ ζητά από τον Όντιν να θυσιάσει το ένα του μάτι. Δίχως δισταγμό, ο Όντιν έβγαλε το μάτι του και το πέταξε μέσα στην πηγή. Έτσι του επετράπη να πιει από το μαγικό νερό. Πέρα από γνώσεις, ο Όντιν σε αυτό το σημείο απέκτησε και το χαρακτηριστικότερο προσωνύμιό του, «ο μονόφθαλμος θεός».
Η μυστηριώδης φυσιογνωμία του Μιμίρ εμφανίζεται και σε έναν ακόμα μύθο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ των δύο θεϊκών φατριών, των Εσίρ και των Βανίρ (Vanir), ο Μιμίρ στέλνεται από τους Εσίρ στους Βανίρ ως αιχμάλωτος, σε μία κίνηση καλής θέλησης. Οι Βανίρ όμως αντιμετωπίζουν με καχυποψία την κίνηση αυτή κι έτσι αποκεφαλίζουν τον Μιμίρ και στέλνουν το κεφάλι του στον Όντιν. Ο Όντιν δίνει ζωή στο κεφάλι του Μιμίρ και τον διατηρεί ως έναν από τους πιο έμπιστους συμβούλους του. Η σύνδεση του Μιμίρ με τη γνώση, τη σοφία και τη μνήμη είναι εμφανής ακόμα και σήμερα. Αρκετοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι η σύγχρονη αγγλική λέξη “memory” (=μνήμη) προέρχεται ετυμολογικά από το όνομα αυτής της σκανδιναβικής θεότητας.
Στους διάφορους σκανδιναβικούς μύθους οι αναφορές στον Όντιν γίνονται με εκατοντάδες διαφορετικά προσωνύμια. Ένα από τα πιο γνωστά είναι το προσωνύμιο μονόφθαλμος, το οποίο ήδη εξετάσαμε. Εξίσου γνωστό είναι και το προσωνύμιο Χάνγκαγκουδ (Hangaguð = ο θεός των κρεμασμένων), το οποίο σχετίζεται με τον επόμενο μύθο και τη μεγαλύτερη θυσία του Όντιν. Στο διαρκές κυνήγι του για περισσότερη γνώση, ο Όντιν ήθελε να μάθει τους ρούνους, ισχυρά μαγικά σύμβολα. Για να αποκτήσει αυτή τη γνώση, αποφάσισε να θυσιάσει τον ίδιο του τον εαυτό. Αφού πρώτα τρυπήθηκε με το δόρυ του, στη συνέχεια έδεσε μία θηλιά σε ένα από τα κλαδιά του Ύγκντρασιλ, από όπου και κρεμάστηκε. Το γεγονός αυτό περιγράφει ο ίδιος στο επικό ποίημα Χόβαμολ (Hávamál): «Γνωρίζω ότι κρεμάστηκα στο ανεμοδαρμένο δέντρο εννέα νύχτες ολόκληρες, πληγωμένος από ένα δόρυ, προσφέρθηκα στον Όντιν, θυσίασα τον εαυτό μου στον εαυτό μου, πάνω σε εκείνο το δέντρο που κανένας άνθρωπος δεν ξέρει πάνω σε τι ρίζες στέκεται».
Κατά την διάρκεια των εννέα ημερών που ο Όντιν βρισκόταν κρεμασμένος από το Ύγκντρασιλ, δεν επέτρεψε σε κανέναν από τους άλλους θεούς να τον βοηθήσει, ούτε να του προσφέρει νερό ή φαγητό. Όταν πέρασαν οι μέρες, ο Όντιν κοίταξε προς το κοσμικό κενό που εκτεινόταν κάτω από τα πόδια του. Εκείνη ήταν η στιγμή που, καθώς κραύγαζε από τον πόνο, έμαθε τους ρούνους μαζί με άλλα ξόρκια και μυστικά τραγούδια. Ο Όντιν δίδαξε τα μυστικά των ρούνων στους ανθρώπους, δείχνοντας τη φιλευσπλαχνία του προς το ανθρώπινο είδος.
Οι θυσίες του Όντιν δείχνουν τα άκρα στα οποία ήταν ικανός να φτάσει ο θεός για να πετύχει τον στόχο του. Οι ικανότητες και οι γνώσεις που απέκτησε μέσα από τις διάφορες περιπέτειές του ξεπερνούσαν κατά πολύ αυτές των υπόλοιπων θεών. Ωστόσο δεν αναφέρεται πουθενά ότι επιθυμία του Όντιν ήταν να γίνει ισχυρότερος και να ξεπεράσει τους άλλους θεούς. Ο Όντιν αντιπροσωπεύει την αγνή φιλομάθεια. Η μόνη ανταμοιβή στους αγώνες του είναι η γνώση, χωρίς πάντοτε αυτή να έχει κάποια συγκεκριμένη χρήση. Εάν ο μύθος αντικατοπτρίζει το σύστημα αξιών μιας κοινωνίας, τότε οι παγανιστικοί πληθυσμοί της σκανδιναβικής χερσονήσου είχαν αντιληφθεί δύο πολύ σημαντικές αλήθειες, τις οποίες μπορούμε να θυμόμαστε κι εμείς. Η γνώση πάντοτε απαιτεί κόπο. Αξίζει, όμως, να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια, όχι επειδή η γνώση έχει χρηματική, υλική ή κάποια άλλη αξία, αλλά επειδή η γνώση αποτελεί από μόνη της αξία. Η γνώση δεν χρειάζεται καμία άλλη αξία, γιατί η γνώση αποτελεί αυταξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Lindow (2001): Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, New York: Oxford University Press
- Endings and Beginnings: Odin’s Quest for Wisdom, mythicmojo.com, διαθέσιμο εδώ.
- Hávamál, voluspa.org, διαθέσιμο εδώ.
- GYLFAGINNING: HERE BEGINS THE BEGUILING OF GYLFI, sacred-texts.com, διαθέσιμο εδώ.
