Της Δήμητρας Μίγγου,
Μαρία Πολυδούρη, Γιάννης Ρίτσος, Τζορτζ Όργουελ, Φραντς Κάφκα. Θα αναρωτιέστε μάλλον τί κοινό μπορεί να ενώνει όλα αυτά τα μεγάλα ονόματα, πέρα από την προσφορά τους στην ποίηση και στη λογοτεχνία. Αυτό δεν είναι άλλο από τη φυματίωση, μια νόσο που τους προσέβαλε όλους, οδηγώντας, μάλιστα, τους δύο τελευταίους στον θάνατο.
Τί, είναι, όμως, η φυματίωση; Πρόκειται για μια μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης (Mycobacterium tuberculosis), ένα βακτήριο που μεταδίδεται μέσω του αέρα από ένα άτομο σε ένα άλλο. Συνήθως προσβάλλει τους πνεύμονες, ωστόσο μπορεί να μολύνει και άλλα μέρη ή όργανα του σώματος, όπως είναι ο εγκέφαλος και οι νεφροί. Αν και η φυματίωση, ως ασθένεια, είναι μεταδοτική, δεν εξαπλώνεται εύκολα. Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζεται κάποιος να διατηρήσει επαφή αρκετών ωρών με έναν ασθενή που τη φέρει στην ενεργή μορφή της για να κολλήσει φυματίωση.
Με κριτήριο διαίρεσης την πρόκληση ή όχι της πλήρους ασθένειας σε κάποιον που μολύνθηκε από το παραπάνω βακτήριο, η φυματίωση μπορεί να διακριθεί σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τη λανθάνουσα φυματίωση (LTBI) και την ενεργό φυματίωση. Η διαφορά έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι ένα άτομο με λανθάνουσα φυματίωση δεν αισθάνεται άρρωστο, δεν εμφανίζει συμπτώματα και δεν μπορεί να μεταδώσει την νόσο σε άλλους ανθρώπους. Σε αυτή την περίπτωση, το ανοσοποιητικό σύστημα έχει υπό έλεγχο την νόσο, οπότε αυτή παραμένει ανενεργή. Αντιθέτως, στην ενεργό φυματίωση τα υπεύθυνα βακτήρια «ενεργοποιούνται» εντός του οργανισμού του πάσχοντος, καθώς το ανοσοποιητικό του σύστημα αδυνατεί να τα καταπολεμήσει. Εμφανίζονται, έτσι, όλα τα πιθανά συμπτώματα της νόσου, η οποία μπορεί πλέον και να μεταδοθεί. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι όσοι πάσχουν από λανθάνουσα φυματίωση και δε λάβουν θεραπεία, μπορούν να αναπτύξουν ενεργό φυματίωση και να νοσήσουν κανονικά. Θα μπορούσε, λοιπόν, κάποιος να δει τις δύο παραπάνω μορφές φυματίωσης ως στάδια της νόσου (οπότε η μία μεταπίπτει στην άλλη) και όχι τόσο ως χωριστά «είδη» φυματίωσης.
Ένα σύνολο συμπτωμάτων, περισσότερο και λιγότερο σοβαρών, συνδέεται με τη φυματίωση. Τα κυριότερα συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονο βήχα (με διάρκεια μεγαλύτερη από δύο εβδομάδες) που συχνά συνοδεύεται και από αίμα ή βλέννη, πόνο στο στήθος, κόπωση και αδυναμία. Συχνά προκύπτουν, επίσης, ρίγη, πυρετός, απώλεια όρεξης που επιφέρει και απώλεια βάρους, καθώς και νυχτερινή εφίδρωση.
Δύο διαγνωστικές εξετάσεις πρωτοστατούν στον εντοπισμό της φυματίωσης: οι εξετάσεις αίματος και η παραδοσιακή δερματική εξέταση φυματίνης (TST), η γνωστή και ως δοκιμασία Mantoux. Σε γενικές γραμμές, κατά τη διενέργεια εξετάσεων αίματος, ένα δείγμα αίματος αποστέλλεται σε ένα εργαστήριο, το οποίο (με κατάλληλες δοκιμασίες) μπορεί να διαπιστώσει αν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εξεταζόμενου «αναγνωρίζουν» το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Ένα θετικό αποτέλεσμα υποδεικνύει την ύπαρξη φυματίωσης, λανθάνουσας ή ενεργού. Σχετικά με την εξέταση Mantoux, για την πραγματοποίησή της χορηγείται ενδοδερμικά στο αντιβράχιο του εξεταζόμενου μικρή ποσότητα φυματίνης (δηλαδή του πρωτεϊνικού τμήματος του μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης). Ακόμα και επιτόπου, σχηματίζεται μια φακή (ένα στρογγυλοειδές πρήξιμο) τοπικά στην περιοχή της ένεσης. Αφού περάσουν 48-72 ώρες από τη χορήγηση της φυματίνης, ο εξεταζόμενος πρέπει να επισκεφθεί τον υπεύθυνο επαγγελματία υγείας, προκειμένου αυτός να κρίνει αν πρόκειται όντως για φυματίωση ή όχι. Η διάγνωση γίνεται με βάση το μήκος της διαμέτρου του κυκλικού επάρματος που σχηματίστηκε και στηρίζεται στην παραγωγή ή όχι αντισωμάτων κατά του βακτηρίου από τον εξεταζόμενο. Άλλες εξετάσεις που μπορεί να χρειαστούν είναι η ακρόαση των αναπνευστικών ήχων του με στηθοσκόπιο, οι ακτινογραφίες θώρακος και άλλες εργαστηριακές εξετάσεις.
Πλέον η φυματίωση είναι μια ασθένεια που μπορεί να αντιμετωπισθεί τόσο με πρόληψη όσο και με θεραπεία. Η πρόληψη της νόσου εξασφαλίζεται χάρη στα εμβόλια που κυκλοφορούν σε ορισμένες χώρες. Τα εμβόλια αυτά (Bacillus Calmette-Guerin, BCG) προορίζονται κυρίως για παιδιά σε χώρες με υψηλό αριθμό κρουσμάτων φυματίωσης για να παρεμποδίσουν την εμφάνιση της μηνιγγίτιδας και μιας διαφορετικής, πιο σοβαρής μορφής φυματίωσης από όσες περιγράψαμε και μπορούν να μειώσουν την ακρίβεια της δοκιμασίας Mantoux. Η θεραπευτική αγωγή περιλαμβάνει ποικιλία αντιβιοτικών, που προτείνονται αναλόγως την περίπτωση. Δυστυχώς, υπάρχουν και στελέχη του μυκοβακτηριδίου που έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα σε κάποια τέτοια φάρμακα, απαιτώντας μια διαφορετική φαρμακευτική προσέγγιση.
Ωστόσο, θα ήταν παράλειψη να διατυπώσουμε μόνο μια επιστημονική θεώρηση της νόσου, χωρίς να αναφερθούμε στις κοινωνικές της επεκτάσεις. Πριν από την ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης (που αποτέλεσε το πρώτο θεραπευτικό μέσο για τη φυματίωση), η ασθένεια αυτή αποτελούσε ένα μείζον πρόβλημα για τη δημόσια υγεία, με τους πάσχοντες να στιγματίζονται έντονα και συχνά να περιθωριοποιούνται. Υπό αυτό το πρίσμα, ιδρύθηκαν τα σανατόρια, δηλαδή νοσοκομειακές μονάδες που παρείχαν κλινική (και όχι μόνο) φροντίδα στους πληγέντες από φυματίωση. Εκεί δινόταν έμφαση στη σωστή διατροφή και την ξεκούραση των ασθενών, ενώ αρκετά σανατόρια διέθεταν ηλιόλουστα μπαλκόνια στα οποία συχνά οι ασθενείς έβγαιναν με σκοπό να εισπνεύσουν καθαρό αέρα.
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του κοινωνικού στίγματος προς τους πάσχοντες, αρκεί το παράδειγμα της «Φυματιούπολης» στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου στη Θεσσαλονίκη. Πιο συγκεκριμένα, στην περίοδο 1920-1950 υπήρχε μια έξαρση φυματίωσης στη χώρα μας, ιδίως μεταξύ των πιο υποβαθμισμένων κοινωνικών τάξεων που ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες. Όλο αυτό το πλήθος των ασθενών επιζητούσε την περίθαλψη των Σανατορίων και, συγκεκριμένα, στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου, όλοι διεκδικούσαν μια πολυπόθητη θέση, πράγμα δύσκολο, καθώς αυτό ήταν υποστελεχωμένο και δε διέθετε επαρκή αριθμό κρεβατιών. Αυτό είχε ως συνέπεια να συγκεντρωθεί το πλήθος των αρρώστων έξω από το Σανατόριο, διαμένοντας μόνιμα εκεί και χτίζοντας πρόχειρα σπίτια και σχολεία και δημιουργώντας οικογένειες. Έτσι αναπτύχθηκε η λεγόμενη Φυματιούπολη, μία αποκομμένη, εσώκλειστη κοινωνία, αποκλεισμένη από τον «έξω κόσμο» και φαινόμενο μοναδικό για την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Επαγωγικά σκεπτόμενοι, κατανοούμε όχι μόνο τα βιολογικά αίτια και την «ιατρική υπόσταση» της φυματίωσης, αλλά και τον παρελθοντικό ρόλο της ως μια δύναμη διχασμού και διάκρισης μεταξύ των ανθρώπων, που έγραψε με μελανά γράμματα το όνομά της στην ιστορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tuberculosis (TB), World Health Organization. Διαθέσιμο εδώ
- Tuberculosis: Causes, Symptoms, Diagnosis Treatment, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Φυματίνη και φυματινοαντίδραση Mantoux, Iatronet. Διαθέσιμο εδώ
- Που βρισκόταν η “Φυματιούπολη” της Θεσσαλονίκης που δημιουργήθηκε από πρώην ασθενείς. Ζούσαν στιγματισμένοι σε παραπήγματα, έκαναν οικογένειες και έχτισαν σχολεία… , Μηχανή του χρόνου. Διαθέσιμο εδώ
