Του Δημήτρη Κυριαζή,
Είναι φανερό ότι εκλείπει σήμερα σε μεγάλο βαθμό αυτό που στον Τσαρλς Τέιλορ καταγράφεται ως «ηρωική διάσταση» της ζωής. Τα κοινωνικά υποκείμενα δεν εμφορούνται πλέον από ανώτερους σκοπούς και αξίες, για τα οποία θα θυσίαζαν και τη ζωή τους ακόμη, για να τα διαφυλάξουν ή για να τα επιτύχουν. Αυτό που παρατηρείται, είναι το αποτέλεσμα μίας διαδικασίας «απομάγευσης» και εξορθολογισμού του κόσμου. Οι άνθρωποι έχασαν το ευρύτερο κοινωνικό τους όραμα και ο καθένας μας έχει διολισθήσει σε μία λογική περιχαρακωμένης ατομικότητας. Με βάση το σχήμα αυτό, η έννοια της «αυτοεκπλήρωσης» προσεγγίζεται εξατομικευμένα.
Η ίδια η έννοια της πολιτικής ενέχει το στοιχείο της στοχοθέτησης και συνεπώς της επίτευξης κάποιων σκοπών, οι οποίοι πλαισιώνονται και ενδύονται συνήθως, με ένα κοστούμι αλτρουισμού, αλλά και ηθικής, όσο σχετική και διαμφισβητούμενη μπορεί να είναι η τελευταία. Μέσα από τις πολιτικές διαδικασίες, τα κοινωνικά, και κατά συνέπεια πολιτικά υποκείμενα, συνήθιζαν να πετυχαίνουν την «αυτοεκπλήρωση» τους, δεδομένου ότι μέσα από τον προσδιορισμό κάποιων στόχων αρχικά και σε δεύτερο χρόνο την επιτυχία αυτών, εύρισκαν ένα νόημα στην πρακτική του πολιτικού αγώνα και της δράσης.
Η πολιτική συμμετοχή εν γένει ήταν το εργαλείο με το οποίο το άτομο θα πλήρωνε με νόημα τη ζωή του. Συμπεριφορά, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μέχρι και εμμονική /αυτοσκοπός, από τη στιγμή που ο βαθμός περιπάθειας που διακατείχε τα πολιτικά υποκείμενα οδήγησε και σε μία σειρά επαναστάσεων, από τη Γαλλική έως τη Ρωσική, ανεξαρτήτως ιδεολογικού αφηγήματος. Ο δυναμισμός, που ενέχει η πολιτική ως διαδικασία, αφήνει και ένα κοινωνικό αποτύπωμα παράλληλα, αφού προϋποθέτει τη διαβούλευση, τη σύγκρουση, το συμβιβασμό, την κατανόηση.
Όλα αυτά τα στοιχεία εντοπίζονται εντός μιας συλλογικότητας και η πολιτική είναι μια διαδικασία συλλογική. Επομένως, ακόμη και αν κάποιος ισχυριστεί ότι το άτομο δρα ωφελιμιστικά και στοχεύει στην εξυπηρέτηση δικών του συμφερόντων μέσω της πολιτικής του δράσης, τα οφέλη της διεκδίκησης τα καρπώνεται ολόκληρη η κοινωνία σε τελική ανάλυση. Οπότε, το γεγονός ότι επιλέγει να επιτύχει τους στόχους του με όρους πολιτικής συμμετοχής- οποιασδήποτε μορφής- μας οδηγεί να εντάξουμε τη δράση αυτή σε μία συλλογική προσπάθεια. Αυτό που έχει σημασία δηλαδή είναι ότι το άτομο αφήνει ένα κοινωνικό αποτύπωμα μέσα από συλλογικές διαδικασίες, χωρίς να το ξέρει ή να το επιδίωκε αρχικά.
Η συγκεκριμένη μέθοδος αυτοεκλήρωσης σήμερα θεωρείται σε γενικές γραμμές «dépassé», όπως μαρτυρά η στάση της κοινωνίας των πολιτών απέναντι στη σημασία της πολιτικής συμμετοχής, αλλά και έκφρασης. Μέσα από τις «απολιτίκ» συμπεριφορές διαφαίνεται μία άρνηση συμμετοχής στα κοινά, μία άρνηση κριτικής αξιολόγησης στο αρεστό, αλλά και στο μη-αρεστό, γεγονός που αγγίζει τα όρια του μηδενισμού της πολιτικής. Με τη στάση αυτή, η διάκριση μεταξύ υποκειμένου και κοινωνίας είναι έκδηλη. Το άτομο δηλαδή, δεν εντάσσει τον εαυτό του στην τελευταία ή τον εντάσσει μόνο σε ορισμένες πτυχές της, θεωρώντας ότι δεν είναι αναγκαία η σύλληψη του ιδίου ως κομμάτι της.
Η πεποίθηση όμως αυτή δεν είναι βάσιμη, αφού η σχέση υποκειμένου-κοινωνίας είναι μια σχέση διαρκούς αλληλεπίδρασης και προσφοράς ερεθισμάτων, εμποτισμένη και με έναν χαρακτήρα διαλεκτικό. Επομένως, το κάθε άτομο με τη σειρά του τη συντελεί και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της.
Παρ’όλα αυτά, όμως, η κοινωνία προσλαμβάνεται εξατομικευμένα, ως μια κοινωνία διακριτών, από το ευρύτερο σύνολο, μονάδων. Οπότε η αυτοεκπλήρωση του υποκειμένου πλέον στηρίζεται στην ιδέα ότι δεν αποτελεί το ίδιο τμήμα μιας συλλογικότητας. Έτσι, οι προσωπικές στοχεύσεις του δεν αφήνουν κάποιο κοινωνικό αποτύπωμα και αυτοεκπληρώνεται με αυτόν τον τρόπο εξατομικευμένα. Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, το άτομο δεν μπορεί να νοηθεί ως χωριστό κομμάτι της κοινωνίας. Αυτό δηλαδή που έχει σημασία είναι ότι συνειδητά επιλέγει να μην εντάσσεται σε αυτή, δείχνοντας αδιαφορία για την πολιτική, προσπαθώντας να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του, υιοθετώντας έτσι μια λογική «κόστους-οφέλους».
Η πολιτική συμμετοχή για την επίτευξη συλλογικών και ατομικών επιδιώξεων είναι μια διαδικασία «κοστοβόρα» και απαιτεί θυσίες. Από εκεί που το προσωπικό συμφέρον υποτασσόταν σε μια ομπρέλα κοινωνικού αφηγήματος, έχει φτάσει στο σημείο να εξοβελίζεται το συλλογικό συμφέρον έναντι του στενά προσωπικού, δεδομένου ότι μια συλλογική δράση με αλτρουιστικό μανδύα δεν εξηγείται ορθολογικά. Στη ζυγαριά αυτή, η εξατομίκευση και η αποπολιτικοποίηση φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα, αφού η όποια προσπάθεια δεν είναι σίγουρο ότι θα έχει κάποιο αποτέλεσμα. Επομένως, δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι «απολιτικοποιημένες» συμπεριφορές. Τα αυξημένα ποσοστά αποχής στις εκλογές, η συνειδητή άγνοια για την επικαιρότητα και η απαξίωση των θεσμών, αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα αυτού του φαινομένου, αφού το άτομο δεν θεωρεί ότι πληρώνεται μέσα από τις πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες, πράγμα που αμφισβητείται ωστόσο, δεδομένης της ατέρμονης αλληλεπίδρασης των κοινωνικών μας σχέσεων. Η κοινωνική διάσταση του νοήματος βρίσκεται σε κρίση και το άτομο αρνείται να πάρει το ρίσκο της πολιτικής συμμετοχής!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Οι δυσανεξίες της νεωτερικότητας, Taylor, C., Αθήνα, 2006, Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
