Της Ιωάννας Αναστασίου,
Η πολλαπλή σκλήρυνση ή σκλήρυνση κατά πλάκας αποτελεί μία αυτοάνοση νευροεκφυλιστική και φλεγμονώδη νόσο. Είναι η πιο συχνή νευρολογική νόσος στις νεαρές ηλικίες, με τα πρώτα συμπτώματα να εμφανίζονται μεταξύ των είκοσι και σαράντα ετών, ενώ επηρεάζει με μεγαλύτερη συχνότητα τις γυναίκες. Χαρακτηρίζεται από απώλεια της μυελίνης των νευρώνων του κεντρικού νευρικού συστήματος (του εγκεφάλου, του αμφιβληστροειδούς και του νωτιαίου μυελού), μία ουσία από λιπίδια που επενδύει τους νευράξονες και αυξάνει την ταχύτητα αγωγής της νευρικής ώσης μεταξύ των νευρικών κυττάρων.
Η απομυελίνωση είναι αποτέλεσμα παθολογικών ανοσολογικών αντιδράσεων που προκαλούνται από κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Παρόλο που τα αίτια της νόσου αυτής παραμένουν άγνωστα, θεωρείται ότι στην παθογένεσή της εμπλέκονται ενδεχομένως τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως οι λοιμώξεις από βακτήρια και ιούς (π.χ. ιός Epstein-Barr), το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η έκθεση στον ήλιο, καθώς και οι διατροφικές συνήθειες, με τη βιταμίνη D τα τελευταία χρόνια να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Η βιταμίνη D είναι ορμόνη που κατά κύριο λόγο ενισχύει την εντερική απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου. Συντίθεται σε ποσοστό 80% από τον οργανισμό, με το υπόλοιπο 20% να προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής, ενώ η βιοσύνθεση και η μετατροπή της σε ενεργό μορφή αποτελείται από αρκετά επιμέρους στάδια. Αρχικά, η 7-διυδροχοληστερόλη που βρίσκεται στο δέρμα μετατρέπεται υπό την επίδραση των υπέρυθρων ηλιακών ακτίνων σε χοληκαλσιφερόλη (βιταμίνη D3) και αυτή με τη σειρά της σε 25-υδροξυχοληκαλσιφερόλη στο ήπαρ. Η δραστικότερη, ωστόσο, μορφή της βιταμίνης D είναι η 1,25-διυδροξυχοληκαλσιφερόλη, η οποία παράγεται στους νεφρούς με ενεργοποίηση της 25-υδροξυχοληκαλσιφερόλης από την παραθορμόνη. Εκτός από τον κεντρικό ρόλο της βιταμίνης D στην ομοιόσταση του ασβεστίου, είναι, παράλληλα, αξιοσημείωτη η επίδρασή της στο ανοσοποιητικό σύστημα και η συσχέτισή της με την πολλαπλή σκλήρυνση.
Ο ρόλος της Βιταμίνης D στο ανοσοποιητικό σύστημα – Ο ιός Epstein–Barr
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η βιταμίνη D επηρεάζει το σκελετικό σύστημα, διαδραματίζοντας κομβικό ρόλο στην απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου. Ωστόσο, η δράση της δεν περιορίζεται εκεί, καθώς, μεταξύ άλλων, επηρεάζει και το ανοσοποιητικό σύστημα. Η βιταμίνη D ρυθμίζει τις ανοσολογικές αντιδράσεις, την ενεργοποίηση και τον πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων και τη διαφοροποίηση των Τ-βοηθητικών λεμφοκυττάρων. Επιπλέον, καταστέλλει την παραγωγή κυτοκινών που προκαλούν φλεγμονή και των CD4+ Τ-κυττάρων. Σε διάφορες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν, η έκθεση των Β-λεμφοκυττάρων στην 1,25-διυδροξυχοληκαλσιφερόλη εμπόδισε τον πολλαπλασιασμό και προκάλεσε την απόπτωσή τους.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιθανότητα ύπαρξης σχέσης μεταξύ της βιταμίνης D του ορού και του ιού Epstein-Barr (EBV). Ο ιός αυτός θεωρείται περιβαλλοντικός παράγοντας–κλειδί για την εμφάνιση της πολλαπλής σκλήρυνσης και υπάρχει, εδώ και αρκετά χρόνια, η υποψία ότι η μόλυνση από τον συγκεκριμένο ιό κατά τη διάρκεια ή λίγο μετά την παιδική ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης της αυτοάνοσης νόσου. Ωστόσο, δεν είναι ο ιός αυτός καθαυτός που έχει ενοχοποιηθεί, αλλά η ανοσοσφαιρίνη (αντίσωμα) G που παράγεται από τον ίδιο τον οργανισμό εναντίον του πυρηνικού αντιγόνου 1 του ιού Epstein-Barr (EBNA-1). Πριν την έναρξη της σκλήρυνσης κατά πλάκας, το αντίσωμα βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στον ορό του αίματος, ενώ η βιταμίνη D σε χαμηλή συγκέντρωση. Τέλος, η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση οδήγησε σε σημαντική μείωση της αντι-EBNA-1 ανοσoσφαιρίνης G.
Τελικά τα συμπληρώματα βιταμίνης D είναι αποτελεσματικά;
Έχουν κατά καιρούς διενεργηθεί αρκετές έρευνες πάνω στο εάν τα συμπληρώματα βιταμίνης D σε συνδυασμό με τη θεραπευτική αγωγή μπορούν να βελτιώσουν την κλινική εικόνα της πολλαπλής σκλήρυνσης, είτε ως προς την εξέλιξη της νόσου είτε ως προς τις υποτροπές στη διάρκεια ενός έτους. Αν και μερικές έρευνες επιβεβαίωσαν ελάττωση της σοβαρότητας της νόσου, άλλες δεν έδειξαν κάποιο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Μία άλλη μετα-ανάλυση έδειξε ελάχιστη μείωση των υποτροπών, αλλά όχι ξεκάθαρο αποτέλεσμα για το εάν επηρεάστηκε και η εξέλιξη της πολλαπλής σκλήρυνσης. Το 2019 πραγματοποιήθηκε μία τρίτη μετα-ανάλυση που αφορούσε αποκλειστικά την εξέλιξη της νόσου, η οποία δεν έδειξε να επηρεάζεται από τα συμπληρώματα βιταμίνης D.
Υψηλές δοσολογίες βιταμίνης D: Παν μέτρον άριστον
Τι συμβαίνει, όμως, με τη λήψη πολύ υψηλών δοσολογιών βιταμίνης D; Πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο ασθενείς να υπερκαταναλώνουν συμπληρώματα (πάνω από 80,000-100,000 IU ημερησίως) εξαιτίας των όσων διαβάζουν στο διαδίκτυο. Η πρακτική αυτή, όμως, μπορεί να αποβεί απειλητική για τη ζωή, καθώς η βιταμίνη D σε υπερβολικά μεγάλες δοσολογίες είναι τοξική. Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι τα συμπτώματα της υπερβιταμίνωσης D προσιδιάζουν σε αυτά της πρωτοπαθούς προϊούσας μορφής της πολλαπλής σκλήρυνσης, ωστόσο έχουν διαφορετική βαρύτητα. Πιο συγκεκριμένα, σε αμφότερες καταστάσεις εμφανίζονται γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως διάρροιες και δυσκοιλιότητα, που είναι εντονότερα στην υπερβιταμίνωση D, δυσλειτουργία της ουροδόχου κύστης, με εντονότερα συμπτώματα στην πολλαπλή σκλήρυνση, κινητικά και αισθητικά συμπτώματα, μυϊκή αδυναμία, χρόνιος πόνος σε διάφορες περιοχές, κόπωση, νευροψυχιατρικές διαταραχές και προοδευτική παραπάρεση.
Συνοψίζοντας, οι μελέτες που έχουν επιχειρήσει να αποκαλύψουν εάν η βιταμίνη D μπορεί να έχει κάποιο όφελος στους ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση δεν έχουν καταλήξει σε ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα, οι ‘’απόψεις’’, δηλαδή, διίστανται. Από άποψη φυσιολογίας, όμως, αν είναι πιθανή η βελτίωση της κλινικής εικόνας των ασθενών μέσω της βιταμίνης D, τότε αυτή θα πρέπει να βρίσκεται σε μία συγκέντρωση περίπου 130 ng/ml στον ορό. Σημαντική είναι και η επαγρύπνηση για την πιθανή εμφάνιση συμπτωμάτων υπερβιταμίνωσης, που θυμίζουν, όμως, τα συμπτώματα της ασθένειας. Τέλος, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η χρήση της βιταμίνης D μπορεί να αποτελέσει αποκλειστική θεραπεία για την αποτροπή της σκλήρυνσης κατά πλάκας ή να αντικαταστήσει τη θεραπεία που ήδη ακολουθείται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Vitamin D Supplementation in Multiple Sclerosis: A Critical Analysis of Potentials and Threats, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Vitamin D in Neurological Diseases, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- The Role of Diet and Interventions on Multiple Sclerosis: A Review, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
