Του Θανάση Λέφα,
Το φαινόμενο της πρόκλησης οποιασδήποτε φύσης ζημιών στους καταναλωτές από τα προϊόντα που τίθενται σε κυκλοφορία είναι σύνηθες. Ως εκ τούτου, ανέκυψε το θέμα της προστασίας των καταναλωτών σε αυτές τις περιπτώσεις. Εκ πρώτης όψεως, η αυτοματοποιημένη διαδικασία παραγωγής φαίνεται -και είναι στην ουσία- απρόσιτη στον μέσο καταναλωτή, με αποτέλεσμα να αναφύονται τα εξής ζητήματα:
- Θα πάρει ο καταναλωτής αποζημίωση για τη ζημία που υπέστη;
- Αν ναι, από ποιον δικαιούται να την αξιώσει (από τον έμπορο – πωλητή ή από τον παραγωγό του προϊόντος);
- Ποιες είναι οι διατάξεις στις οποίες θα στηρίξει αυτή του την αξίωση;
Καταρχάς, πρέπει να επισημανθεί ότι η ευθύνη του εμπόρου – πωλητή σε αποζημίωση είναι υποκειμενική, δηλαδή προϋποθέτει υπαιτιότητά του. Ωστόσο, σχεδόν πάντοτε συμβαίνει, την ελαττωματικότητα του προϊόντος που προκάλεσε τη ζημία να την αγνοεί, έχοντας αναλάβει έναν ρόλο απλού διανομέα. Κατ’ αποτέλεσμα, η ανάλυση θα περιορισθεί στο πώς θεμελιώνεται η ευθύνη του παραγωγού.
Μια πρώτη απόπειρα θεμελίωσης συμβατικής ευθύνης του παραγωγού δεν καρποφόρησε, καθώς δεν υφίσταται κανένας συμβατικός δεσμός μεταξύ καταναλωτή και παραγωγού. Απόρροια αυτών ήταν να έρθει στο προσκήνιο μια προσπάθεια θεμελίωσης αδικοπρακτικής ευθύνης. Με τη συνδρομή της νομολογίας, η προσπάθεια αυτή απέδωσε καρπούς, αφού αναγνωρίστηκε πως η παραβίαση της γενικής υποχρέωσης πρόνοιας και ασφάλειας στις συναλλαγές συνιστά μορφή παράνομης συμπεριφοράς. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η παραγωγή και η θέση σε κυκλοφορία ελαττωματικού προϊόντος αποτελεί παρανομία, συνεπεία της παραβάσεως της γενικής υποχρέωσης πρόνοιας που εκτέθηκε αμέσως παραπάνω. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την υπαιτιότητα του παραγωγού γεννούν την υποχρέωσή του για αποζημίωση του ζημιωθέντος. Στο σημείο αυτό, όμως, ανακύπτουν, όπως είναι λογικό, δυσχέρειες απόδειξης αυτής της υπαιτιότητας, με αποτέλεσμα ο καταναλωτής να υπεισέρχεται σε ένα αποδεικτικό αδιέξοδο.
Πρώτος απ’ όλους, ο κοινοτικός νομοθέτης ανέλαβε την πρωτοβουλία να δώσει λύση στο ζήτημα αυτό με την Οδηγία 85/374/ΕΟΚ. Με αυτήν, καθιερώθηκε η γνήσια αντικειμενική ευθύνη των παραγωγών για ζημίες των καταναλωτών αιτιωδώς οφειλόμενες σε ελαττωματικά προϊόντα. Έτσι, ο εθνικός νομοθέτης ήταν υποχρεωμένος να εναρμονιστεί με τις διατάξεις της Οδηγίας. Η προσαρμογή αυτή έγινε με τον νόμο 2251/1994 (νόμος περί καταναλωτών) στο άρθρο 6 του οποίου προβλέπεται η ευθύνη των παραγωγών, ενώ στην παράγραφο 8 του άρθρου τούτου, διατηρείται η δυνατότητα απαλλαγής του παραγωγού από τους «κινδύνους της επιστημονικής εξέλιξης».
Στο άρθρο 6 του νόμου 2251/1994 καθιερώνεται η γνήσια αντικειμενική ευθύνη (δηλαδή ανεξάρτητα από υπαιτιότητά τους) των παραγωγών ελαττωματικών προϊόντων για κάθε ζημία που οφείλεται αιτιωδώς σε ελάττωμα του προϊόντος. Πρόκειται, κατά την ορθότερη άποψη, για μια περίπτωση ευθύνης από διακινδύνευση. Καταρχάς, ως ελαττωματικό χαρακτηρίζεται εκείνο το προϊόν το οποίο, σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 5 ν. 2251/1994, είτε δεν παρέχει την προβλεπόμενη απόδοση είτε την ευλόγως αναμενόμενη ασφάλεια. Εδώ πρέπει να διευκρινισθεί ότι από ένα προϊόν μπορεί να απαιτηθεί μόνο η ασφάλεια που δικαιούται κανείς να αναμένει από αυτό. Συνάγεται, επομένως, πως ένα προϊόν δεν παρέχει την απαιτούμενη ασφάλεια όταν δεν ανταποκρίνεται στις εύλογες και δικαιολογημένες προσδοκίες του μέσου καταναλωτή.
Ως προς την προϋπόθεση της ζημίας, το άρθρο 6 παρ. 6 ν. 2251/1994 εννοεί την περαιτέρω ζημία, δηλαδή αυτή που προκαλείται λόγω της ελαττωματικότητας σε άλλα έννομα αγαθά του καταναλωτή (π.χ. ζωή, σωματική ακεραιότητα, ιδιοκτησία). Ειδικότερα, αποκαθίσταται η ζημία λόγω θανάτου ή σωματικής βλάβης, καθώς και η βλάβη ή καταστροφή οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου του καταναλωτή. Συνεχίζοντας, στο άρθρο 6 παρ. 8 του ν. 2251/1994 προβλέπονται ορισμένες περιπτώσεις απαλλαγής του παραγωγού από την ευθύνη, εφόσον αποδείξει τη συνδρομή μιας εκ των παρακάτω εκτιθέμενων περιστάσεων οι οποίες συνιστούν και καταχρηστικές ενστάσεις:
- Πρώτον, ότι δεν έθεσε ποτέ το προϊόν σε κυκλοφορία ( περ. α’ ).
- Δεύτερον, θα απαλλαγεί εφόσον αποδείξει ότι το ελάττωμα δεν υπήρχε όταν έθεσε το προϊόν σε κυκλοφορία. Εδώ, αν το ελάττωμα υπήρχε έστω και εν σπέρματι όταν τέθηκε σε κυκλοφορία, ο παραγωγός δεν απαλλάσσεται (περ. β’).
- Τρίτον, αν επικαλεστεί και αποδείξει ότι κατασκεύασε το προϊόν για δική του χρήση και όχι με σκοπό να το διανείμει στο πλαίσιο της επαγγελματικής του δραστηριότητας (περ. γ’).
- Τέταρτον, προκειμένου να μην ευθύνεται θα πρέπει να επικαλεστεί ότι ήταν υποχρεωμένος, κατά την κατασκευή του προϊόντος, να συμμορφωθεί με κανόνες αναγκαστικού δικαίου (περ. δ’).
- Και πέμπτον, τέλος, ότι, λόγω του επιπέδου των επιστημονικών γνώσεων που υπήρχαν όταν τέθηκε σε κυκλοφορία το προϊόν, δεν ήταν ανθρωπίνως δυνατό να διαπιστωθεί το ελάττωμα. Κρίσιμη εδώ είναι η αντικειμενική, δηλαδή η για τον μέσο παραγωγό αδυναμία ανευρέσεως της ελαττωματικότητας με βάση το τρέχον (τη στιγμή της κυκλοφορίας στην αγορά) επίπεδο επιστημονικής και τεχνικής γνώσης. Αυτό που ενδιαφέρει, επομένως, είναι το επίπεδο των αντίστοιχων γνώσεων σε παγκόσμια κλίμακα (περ. ε’).
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η αξίωση αποζημίωσης του καταναλωτή που ζημιώθηκε υπόκειται σε τριετή παραγραφή η οποία ξεκινάει από τη στιγμή που ο ζημιωθείς πληροφορήθηκε ή όφειλε να πληροφορηθεί τη ζημία, το ελάττωμα και την ταυτότητα του παραγωγού (άρθρο 6 παρ. 13 εδ. α’).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πάνος Κ. Κορνηλάκης, Επίτομο Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, 4η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2020.
