Του Φωκίωνος Δανιηλίδη,
Μελετώντας την αρχαία περίοδο της ιστορίας, δεν είναι ασυνήθιστο να συναντήσουμε περιπτώσεις όπου ένας ηγέτης τιμάται σαν θεός. Ιδιαίτερα για τους ανατολικούς λαούς, όπως είναι οι Πέρσες και Αιγύπτιοι, η αποθέωση του ηγεμόνα αποτελούσε παράδοση και αδιάσπαστο χαρακτηριστικό της μοναρχικής εξουσίας. Στην περίπτωση των Ρωμαίων, ωστόσο, η κατάσταση δεν ήταν το ίδιο απλή. Από τα πρώτα χρόνια της “Res Publica”, η Ρώμη είχε υιοθετήσει μία έντονη αντιβασιλική πολιτική που καταδίκαζε την οποιαδήποτε ύπαρξη αυταρχικής εξουσίας στο ρεπουμπλικανικό πολίτευμα. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, πως το ίδιο ίσχυε για όλους τους αξιωματούχους της, ιδιαίτερα μετά την κατάκτηση την Ελλάδας το 131 π.Χ.
Από την αυγή του ελληνικού πολιτισμού, παρατηρούμε μία τάση θεοποίησης. Ακόμα και κατά τους προϊστορικούς του χρόνους, οι επικήδειες λατρείες περιλάμβαναν την ηρωοποίηση των νεκρών. Η αυτοκρατορική λατρεία αποτελεί συνέχεια της εν λόγω παράδοσης και ξεκίνησε να διαδίδεται με την έλευση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο. Αφού ο Αλέξανδρος την κατέκτησε ειρηνικά, οι ντόπιοι κάτοικοι του έδωσαν τον τίτλο του φαραώ και από τότε άρχισε να δηλώνει υιός του Δία. Το μεγαλείο του Μακεδόνα βασιλιά οδήγησε πολλές πόλεις στο να τον τιμήσουν σαν θεό και η λατρεία στο πρόσωπό του συνεχίστηκε και κατά την ελληνιστική περίοδο. Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις, όπου οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου τον ανύψωσαν στο επίπεδο των θεών, από τα νομίσματα που χρησιμοποιούνταν, μέχρι και το γεγονός πως ο τάφος του λατρευόταν σαν να ήταν άγαλμα που απεικόνιζε κάποιον θεό.
Όταν οι Ρωμαίοι έφτασαν ως κατακτητές στον ελλαδικό χώρο, η τάση αυτή είχε ριζώσει βαθιά στις ελληνικές παραδόσεις και οι ντόπιοι κάτοικοι δεν γνώριζαν κάποιον άλλον τρόπο να τιμήσουν τους αξιωματούχους της “Res Publica”. Στρατηγοί, συγκλητικοί και ύπατοι δέχθηκαν τιμές ηρώων, σωτήρων, βασιλέων, μέχρι και θεών, λατρείες που πραγματοποιούσαν οι ανατολικές πόλεις με δική τους πρωτοβουλία. Με την οριστική πτώση του πολιτεύματος και την έναρξη της μοναρχίας του Αυγούστου, το φαινόμενο αυτό έφτασε στο ζενίθ του.
Γνωρίζουμε πως ο Αύγουστος δεν δήλωσε ποτέ επίσημα ότι ο σκοπός του ήταν να ιδρύσει μία αυτοκρατορία, όταν η Σύγκλητος τον εμπιστεύθηκε με την διακυβέρνηση του κράτους και αυτός ήταν ο λόγος που αρνούνταν την οποιαδήποτε πρόταση που του γινόταν για να λατρευτεί σαν βασιλιάς. Το γεγονός, όμως, πως οι ανατολικές επαρχίες του απέδιδαν τις τιμές αυτές από μόνες τους, το απάλλασσαν από τις περί μοναρχικής συμπεριφοράς κατηγορίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μία επιγραφή που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο του Ρεθύμνου, που είναι αφιερωμένη στον «Καίσαρα θεό, τον υιό του θεού, τον Σεβαστό». Φυσικά, η επιγραφή δεν αναφέρεται στον Ιούλιο, αλλά στον Αύγουστο, ο οποίος δήλωνε Καίσαρας κατά τα πρώτα χρόνια της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Έτσι, βρίσκοντας μία τέτοια ευκαιρία υπερβολικά δελεαστική, επέτρεψε στους κατοίκους της Ανατολής να συνεχίσουν να τον λατρεύουν με θεϊκές τιμές, ενώ δεν επέτρεψε σε κανέναν άλλον αξιωματούχο να δεχθεί την ίδια μεταχείριση.
Ο Αυτοκράτορας ήθελε να παρουσιάζεται πάντα ως μοναδικός και πρώτος απ’ όλους του Ρωμαίους και δεν έδειχνε τον παραμικρό οίκτο σε όποιον απειλούσε την εικόνα του επίγειου θεού που είχε δημιουργήσει για τον εαυτό του. Δεν θα ανεχόταν καμία τέτοια συμπεριφορά από τους υπηκόους του, και ιδιαίτερα όταν κάποιος αμφισβητούσε την θεϊκή του ιδιότητα, όπως φαίνεται και στην περίπτωση του Κορνήλιου Γάλλου, του έπαρχου της Αιγύπτου. Αν και είχε διοριστεί στην συγκεκριμένη θέση από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα, ο Γάλλος ξεκίνησε να λατρεύεται και ο ίδιος ως φαραώ από τους Αιγυπτίους και να δηλώνει συνεχιστής των Πτολεμαίων. Όταν τα νέα αυτά έφτασαν στον Αύγουστο, εκείνος δήμευσε την περιουσία του και του έστειλε ένα μαχαίρι. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο. Ο Αυτοκράτορας του έδινε μία τελευταία ευκαιρία να γλιτώσει από την οργή του, καθώς δεν θα του επέτρεπε να παραμείνει ζωντανός μετά από μία τόσο προσβλητική πράξη. Λίγες μέρες αργότερα, ο Γάλλος έδωσε τέλος στην ζωή του, χρησιμοποιώντας το ίδιο μαχαίρι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χατζόπουλος Διονύσιος (2015), Ιστορία του Ρωμαϊκού Κράτους, Αθήνα: Ηρόδοτος
- Eck Werner (2014), Η εποχή του Αυγούστου (μτφρ. Μιχαλόπουλος Ανδρέας), εκδ. Πεδίο.
- Beard Mary (2016), SPQR: Ιστορία της Αρχαίας Ρώμης (μτφρ. Κουρεμένος Κώστας) εκδ. Αλεξάνδρεια.
- Mackay Christopher (2014), Αρχαία Ρώμη: Στρατιωτική και πολιτική ιστορία (μτφρ. Ζαννή Δούκενα), Παπαδήμας.
- Χανιώτης Άγγελος, Η εποχή των κατακτήσεων, Ηράκλειο: εκδόσεις Πανεπιστημίου Κρήτης
- Maurice Sartre (2012) Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Οι ανατολικές επαρχίες, Αθήνα: Καρδαμίτσα
