Η ελληνική μουσική στην αρχαιότητα

Της Γεωργίας-Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου, 

Στην αρχαία Ελλάδα, η μουσική κατείχε μία ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία. Επιτελούσε πνευματικό και παιδευτικό ρόλο. Δεν ήταν, δηλαδή, μόνο τρόπος διασκέδασης, αλλά σμίλευε και τον ηθικό κόσμο των αρχαίων Ελλήνων. Ήταν ένα δώρο των μουσών, όπως φανερώνει και η ρίζα της λέξης μουσική από τη «Μούσα» που παράγεται από το «Μαούσα» με ρίζα το «Μα» του ρήματος «Μάωμω», το οποίο σημαίνει επινοώ, ψάχνω ή ζητώ διανοητικά (στη δωρική διάλεκτο η λέξη Μούσα είναι «Μώσα»).

Ξεκινώντας από την αρχαϊκή εποχή, τον 8^ο με 7^ο αιώνα π.Χ., τα μουσικά όργανα ήταν σε πρώιμο στάδιο, ενώ δεν είχε ανακαλυφθεί η μουσική θεωρία και το μουσικό σύστημα γραφής. Στην πρώτη Κλασική Εποχή (7^ος – τέλη του 6^ου αιώνα π.Χ.) κέντρο ανάπτυξης παραμένει η Σπάρτη, ενώ ταυτόχρονα αναδύεται και η Αθήνα. Η μουσική από αναπόσπαστο κομμάτι της ιερατικής και των θρησκευτικών λειτουργιών, εντάσσεται και στον ιδιωτικό βίο. Μουσικές μορφές τότε ήταν και οι ποιητές, αφού η μουσική εκτός από τη γνωστή της έννοια είχε και αυτή της ποίησης και των ευρύτερων πνευματικών ασχολιών, όλων, δηλαδή, αυτών που χρειάζονταν την έμπνευση των μουσών. Σχηματίζεται ένας διαχωρισμός μεταξύ θρησκευτικής μουσικής όπως ο ύμνος, ο παιάνας, ο διθύραμβος, και κοσμικής μουσικής όπως ο υμέναιος, το επιθαλάμιον, ο θρήνος και το επινίκιον. Ακολούθως, υπήρχαν και οι νόμοι, ένα είδος οργανικής μουσικής που αποτελούνταν από απλές μελωδίες πάνω στις οποίες τραγουδούσαν ποιήματα που αφιέρωναν στους θεούς.

Στις αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ. δημιουργείται η αττική τραγωδία, το λυρικό τραγούδι και το σύστημα γραφής. Κέντρο τώρα είναι η Αθήνα, η οποία έχει ανακαλύψει τον ηθικό ρόλο της μουσικής. Συγκεκριμένα, υπήρχε η αντίληψη της επιδραστικής δύναμης που κατείχε. Μπορεί, δηλαδή, να παροτρύνει κάποιον με τρόπο τέτοιο, ώστε να ενεργήσει για ένα συγκεκριμένο σκοπό ή να τον αποτρέψει. Μάλιστα, θεωρούσαν ότι το κάθε διαφορετικό είδος μουσικής, μελωδίας, αρμονίας και ρυθμού προκαλεί διαφορετική επίδραση. Για παράδειγμα, ο Δώριος τρόπος πιστεύανε ότι σκληραγωγεί τον χαρακτήρα και ο Φρύγιος τρόπος ότι εμφυσάει πάθος στην ψυχή των ανθρώπων. Στα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ., ωστόσο, η αξία της μουσικής αρχίζει να υποχωρεί σε αντίθεση με τη ζωγραφική που ακμάζει.

Τον 4^ο αιώνα π.Χ. μεγαλώνει η αποστροφή για τη μουσική. Αυτό συμβαίνει λόγω της εμπορευματοποίησης και της αποξένωσης από τις ηθικές έννοιες και ιδανικά που είχαν αναπτυχθεί τον 5^ο αιώνα π.Χ. Η μουσική ενασχόληση που υπήρχε διάσπαρτή μέσα στην κοινωνία, στα σχολεία και στον κάθε οίκο τώρα έγινε μία σπάνια δραστηριότητα που ήταν προσωπική επιλογή του καθενός για το αν θα ασχοληθεί μαζί της. Κάποιες μουσικές καινοτομίες που αλλάζαν τους αρχαίους μουσικούς νόμους προκάλεσαν αντιδράσεις, διότι οι νόμοι αυτοί είχαν θεϊκή σύνδεση και κλονιζόταν ο βαθιά θρησκευτικός χαρακτήρας τους.

Τα δημοφιλή μουσικά όργανα ήταν ο αυλός, η λύρα, η φόρμιγξ, η βάρβιτος και η κιθάρα. Επίσης, υπήρχαν και τα ψαλτικά όργανα που ανήκαν στην κατηγορία των έγχορδων (το τρίγωνο, η μάγαδις, η άρπα). Επιπροσθέτως, υπήρχαν και λαουτοειδή όργανα. Το πιο γνωστό ήταν η πανδούρα. Στην κατηγορία των πνευστών ξεχώριζε ο αυλός. Από πηγές γνωρίζουμε τη μορφή που είχε. Παρατηρούμε διπλή γλωττίδα, έμοιαζε με το σύγχρονο όμποε ή αλλιώς ζουρνά όπως ορίζεται από την ελληνική δημοτική μουσική. Τα μεγέθη με τα οποία κατασκευάζονταν είχαν σχέση με τις σημερινές περιοχές φωνών soprano, alto, tenore, basso και συχνά χρησιμοποιούνταν ως διπλός αυλός (δίαυλος, δίδυμοι αυλοί). Οι δύο αυλοί του ζευγαριού μπορεί να είναι ίδιοι ή να έχουν διαφορετικό σωλήνα. Τέλος, υπήρχαν και κρουστά μουσικά όργανα όπως τα κρόταλα και τα κύμβαλα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• Η Μουσική στην Αρχαία Ελλάδα, artmag.gr, διαθέσιμο εδώ