Της Ευτυχίας Δανίδου,
Οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας είναι συμβάσεις τις οποίες συνάπτουν οι εργοδοτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ή ο εργοδότης και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων. Έχουν διφυή χαρακτήρα, καθώς ως συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου παράγουν όλες τις ενοχικές δεσμεύσεις για τα συμβαλλόμενα μέρη, ταυτόχρονα, όμως, έχουν και κανονιστική ενέργεια, παράγουν, δηλαδή κανόνες δικαίου με άμεση και αναγκαστική ισχύ. Οι κανόνες αυτοί υπερισχύουν των όρων των ατομικών συμβάσεων εργασίας, εκτός αν οι ατομικές συμβάσεις προβλέπουν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις για τον εργαζόμενο. Η λειτουργία τους είναι προστατευτική, διότι επιδιώκουν να προστατεύσουν τον εργαζόμενο.
Εθνικές Γενικές ΣΣΕ
Οι Εθνικές γενικές συλλογικές συμβάσεις ρυθμίζουν τους όρους εργασίας των εργαζομένων ανεξάρτητα από το επάγγελμα και τον κλάδο τους, από το αν εργάζονται στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα ή αν είναι μέλη συμβαλλόμενων οργανώσεων. Προβλέπουν κάποια κατώτατα όρια προστασίας από τα οποία δεν μπορούν να παρεκκλίνουν δυσμενώς οι υπόλοιπες ΣΣΕ. Από τις ρυθμίσεις τους εξαιρούνται οι μισθολογικοί όροι, καθώς ο βασικός κατώτατος μισθός που ορίζεται πλέον νομοθετικά.
Κλαδικές ΣΣΕ
Ως κλαδικές ορίζονται οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας που αφορούν ομοειδείς και συναφείς επιχειρήσεις. Ο κλάδος των επιχειρήσεων μπορεί να είναι ευρύτερος ή στενότερος, σημαντικό όριο συνιστά, όμως, η μη υπέρβαση της συνάφειας των επιμέρους επιχειρήσεων. Έτσι, οι κλαδικές ΣΣΕ αφορούν επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις με ομοειδές ή παρεμφερές αντικείμενο δραστηριότητας, συνθήκες λειτουργίας, παραγωγής και διάθεσης προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών. Τα ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά που πρέπει να υπάρχουν για να θεωρούνται συναφείς είναι ο παραγωγικός σκοπός, η κοινή παραγωγική δραστηριότητα, το αντικείμενο παραγωγής, τα ίδια μέσα παραγωγής. Αυτά αποτελούν ορισμένα αντικειμενικά στοιχεία προκειμένου να εξακριβωθεί το συναφές ή ομοειδές των επιχειρήσεων. Υπάρχουν, δηλαδή, και επιχειρήσεις του ευρύτερου κλάδου που, λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας στο αντικείμενο παραγωγής ή στις συνθήκες λειτουργίας, σχηματίζουν τον δικό τους κλάδο. Οι κλαδικές ΣΣΕ μπορούν να έχουν τοπικό ή εθνικό χαρακτήρα. Ο σκοπός τους είναι η προστασία των εργαζομένων του ίδιου κλάδου, εξασφαλίζοντας μία ισόρροπη ρύθμιση των όρων εργασίας και αποτρέποντας έτσι τον ανταγωνισμό πάνω στο κόστος εργασίας.
Ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ
Ομοιοεπαγγελματικές είναι οι ΣΣΕ που ρυθμίζουν τους όρους αμοιβής και εργασίας του ίδιου επαγγέλματος ή και συναφών ειδικοτήτων. Κριτήριο, δηλαδή, είναι το είδος της επαγγελματικής δραστηριότητας των εργαζομένων. Η διαφορά με τις κλαδικές έγκειται στο ότι στις κλαδικές διακρίνουμε με βάση την επιχειρηματική δραστηριότητα των εργοδοτών και στις ομοιοεπαγγελματικές με βάση την ταυτότητα του επαγγέλματος του εργαζομένου. Η διάκριση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς σε ζητήματα συρροής υπερισχύει η κλαδική ΣΣΕ, ενώ επίσης πρέπει να μπορούμε να προσδιορίσουμε την έκταση της δεσμευτικότητας αν κηρυχθεί γενικώς υποχρεωτική. Το ζήτημα αυτό είναι νομικό και, σε περιπτώσεις σύγχυσης, όπως όταν κλάδος και επάγγελμα ταυτίζονται, ο χαρακτηρισμός γίνεται από το δικαστήριο, το οποίο δεν δεσμεύεται από τον χαρακτηρισμό που έδωσαν τα συμβαλλόμενα μέρη. Οι ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ διακρίνονται επίσης σε τοπικές και εθνικές.
Επιχειρησιακές ΣΣΕ
Οι επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας έχουν διεπαγγελματικό χαρακτήρα και ρυθμίζουν τους όρους εργασίας στο πλαίσιο μίας επιχείρησης. Ο σκοπός τους είναι η διευκόλυνση της διαπραγμάτευσης, έτσι ώστε οι όροι εργασίας να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ιδιαίτερες συνθήκες της επιχείρησης και να εξασφαλίζεται μία ενιαία και ισόρροπη αντιμετώπιση των εργαζομένων. Οι όροι αυτών των ΣΣΕ είναι κανονιστικοί και ισχύουν υποχρεωτικά για όλους τους εργαζόμενους, ακόμα κι αν δεν είναι μέλη του σωματείου που τη σύνηψε.
Πεδίο Ισχύος ΣΣΕ
Οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας εφαρμόζονται, αρχικά όσον αφορά τον τόπο σε όλη τη χώρα αν πρόκειται για εθνικές γενικές ή εθνικές κλαδικές ή ομοιοεπαγγελματικές, ενώ εφαρμόζονται σε ορισμένη πόλη ή περιφέρεια αν πρόκειται για τοπικές κλαδικές ή ομοιοεπαγγελματικές. Οι επιχειρησιακές αφορούν μία συγκεκριμένη επιχείρηση, ενώ αν μία επιχείρηση διαθέτει περισσότερες εκμεταλλεύσεις, μπορούν να δημιουργηθούν συλλογικές συμβάσεις ειδικότερα για τις εκμεταλλεύσεις (ΣΣΕ εκμετάλλευσης). Το επαγγελματικό πεδίο ισχύος, πέρα από την παραπάνω ανάλυση του κάθε είδους, επηρεάζεται και από το περιεχόμενο της ΣΣΕ. Είναι, δηλαδή, δυνατόν μία κλαδική ΣΣΕ να μην αφορά μία κατηγορία ή ειδικότητα ή μία ομοιοεπαγγελματική να αφορά μία υποκατηγορία/ ειδικότητα του επαγγέλματος.
Τέλος, ένας παράγοντας που επηρεάζει την ισχύ μίας συλλογικής σύμβασης εργασίας είναι οι προσωπικές ιδιότητες ορισμένων εργαζομένων. Για παράδειγμα, μπορεί να εξαιρούνται τα πρόσωπα που έχουν την ιδιότητα του διευθύνοντος υπαλλήλου. Θα πρέπει, βέβαια, σε τέτοιες περιπτώσεις να λαμβάνονται υπόψη η αρχή της ισότητας και οι ειδικές απαγορεύσεις διακρίσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Δημήτρης Ζερδελής, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023.
