Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τα βιβλία που αποτελούν μια κριτική για την επιστήμη της ιστορίας έχουν αναπτυχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Συγγραφείς από διάφορους κλάδους και επιστημονικά πεδία προσπάθησαν να δώσουν μια «μεγάλη εικόνα» για την επινόηση και την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας.
Μια από τις πιο πρόσφατες συνεισφορές σε αυτό το δημοφιλές είδος είναι Η επινόηση του χθες από τον Tamim Ansary, που έχει καταστεί ευπώλητο βιβλίο ήδη από την ξενόγλωσση έκδοσή του και πλέον κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια για το ελληνόφωνο κοινό. Ο φακός μέσω του οποίου ο Ansary αφηγείται την ιστορία της ανθρώπινης ιστορίας είναι αυτός της σύνδεσης, συγκεκριμένα, του τρόπου με τον οποίο οι κύριες εξελίξεις στην ανθρώπινη ιστορία οδηγούνται από το τι συμβαίνει, όταν διαφορετικές ομάδες ανθρώπων συναντώνται μεταξύ τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχει κάποιος βαθμός σύγκρουσης, ο οποίος όμως περιλαμβάνει σχεδόν σίγουρα και ανταλλαγή ιδεών και κουλτούρας.
Σύμφωνα με την αφήγηση του Ansary, αυτές οι ανθρώπινες συναντήσεις και τα αποτελέσματά τους επηρεάζονται και με τη σειρά τους επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ιστορίας του είδους μας, που έχει τρία βασικά αλληλένδετα μέρη: γλώσσα και επικοινωνία, εργαλεία και τεχνολογία, και την αλληλεπίδρασή μας με το φυσικό περιβάλλον.
Η αφήγηση του βιβλίου ξεκινά με την εμφάνιση πρωτευόντων θηλαστικών, προγόνων του ανθρώπου, που μπορούν να δημιουργήσουν έστω και πρώιμα έργα τέχνης, κάπου πριν από 50.000 χρόνια. Αυτές οι εξελίξεις διευκόλυναν την ανάπτυξη των πρώτων ανθρώπινων πολιτισμών, συνήθως με επίκεντρο τους μεγάλους ποταμούς: τον Νείλο, τον Τίγρη και τον Ευφράτη, τον Ινδό, τον Χουάνγκ Χε και άλλους.
Στη δεύτερη ενότητα, ο Ansary περιγράφει πώς η ανθρωπότητα στη συνέχεια άρχισε να κατοικεί σε «έναν πλανήτη», αλλά σε πολλούς «διαφορετικούς κόσμους». Δηλαδή, κάθε μεγάλος πολιτισμός θεωρούσε τον εαυτό του ως το κέντρο του σύμπαντος. Στο βαθμό που υπήρχαν άλλοι άνθρωποι στον κόσμο, ήταν περιφερειακοί ως προς το σημείο όπου λάμβανε χώρα η σημαντική δράση (π.χ. Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Δυναστεία Χαν κ.λπ.). Αυτό το μοτίβο συνεχίστηκε καθώς η γεωγραφική συγκέντρωση των ισχυρών πολιτισμών του κόσμου μετατοπίστηκε σταδιακά από την ανατολή στη δύση, ξεκινώντας περίπου 2.000 χρόνια πριν.
Η τρίτη ενότητα του βιβλίου προσδιορίζει την κρίσιμη καμπή της ιστορίας το 1492, όταν ο Κολόμβος ξεκίνησε το ταξίδι του στον Ατλαντικό, αναζητώντας μια νέα εμπορική οδό με την Ασία. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι από την άποψη της διασύνδεσης και της ανάδυσης μιας παγκόσμιας ανθρώπινης ιστορίας, χωρίζοντας την ιστορία σε αλλαγές, που δρομολογήθηκαν από τον Κολόμβο, δικαιολογούν να ονομαστεί το 1492 το έτος που χωρίζει όλη την ιστορία σε «πριν και μετά».
Από εκεί η αφήγηση προχωρά όπως θα περίμενε κανείς: η άνοδος της Ευρώπης ως παγκόσμια δύναμη, ο αποικισμός, το εμπόριο και ο καπιταλισμός, η βιομηχανική επανάσταση και οι μηχανές, η ανακάλυψη και η αξιοποίηση του ηλεκτρισμού, οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Ένα από τα δυνατά σημεία του βιβλίου είναι ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνει διακριτά γεγονότα, που συχνά συζητούνται μεμονωμένα, σε μια γενική αφήγηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο Ansary τοποθετεί συνεχώς αυτά τα γεγονότα στο πλαίσιο της ώθησης και της έλξης ευρύτερων ιστορικών δυνάμεων για να δείξει πώς ταιριάζουν στην αναλυτική του τριαλεκτική των εργαλείων, του περιβάλλοντος και της γλώσσας.
Όσον αφορά το ύφος και τη γλώσσα, τα κεφάλαια είναι σύντομα και περιεκτικά. Ο συγγραφέας στοχεύει στο εύρος πέρα από το βάθος και τη σύνοψη έναντι της λεπτομερούς ανάλυσης. Συχνά οι εξηγήσεις πλαισιώνονται συνοπτικά από κατανοητές και σύντομες αφηγήσεις του ιστορικού συγκειμένου. Για κάθε ιστορική περίοδο μερικές σελίδες στα σημαντικότερα σημεία από τις μεγάλες γεωγραφικές περιοχές του κόσμου: την Ασία, την Αφρική, την Ευρώπη, την Αμερική. Οι πηγές του συγγραφέα παρέχονται σε εκτεταμένη βιβλιογραφία στο τέλος αντί να αναφέρονται σε όλο το κείμενο. Εν κατακλείδι, το βιβλίο αυτό είναι ένα αξιοσημείωτο ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για το πώς οι συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπινων πολιτισμών έχουν διαμορφώσει την αφήγηση της ιστορίας μας. Το προτείνουμε όχι μόνο για τους λάτρεις της ιστορίας, αλλά και για όσους θέλουν να ατενίσουν την ανθρωπότητα με μια πιο φιλοσοφική διάθεση.
