Του Ιωάννη Περγαντή,
Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, ο θεσμός της θρησκείας ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με τη καθημερινότητα των λαών στην αρχαιότητα. Βασικές πτυχές της καθημερινής ζωής επηρεάζονταν από αυτή, με τις διδαχές των ιερέων και των θεϊκών μηνυμάτων να καθορίζουν από τις απλές επιλογές των λαών, μέχρι και σημαντικές πολιτικές αποφάσεις. Όπως αυτό ισχύει για τις ελληνικές πόλεις-κράτη της αρχαιότητας, το ίδιο συμβαίνει και στην αντίπερα όχθη του Ιονίου Πελάγους, τη Ρώμη, όπου αν και αυτή αναπτύχθηκε σε τελείως διαφορετικό υπόβαθρο, οι ομοιότητες είναι αρκετές.
Ο ρωμαϊκός πολιτισμός, παρά την ολοκληρωτική επικράτησή του στην ευρωπαϊκή ήπειρο, βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από εξωτερικές επιρροές. Οι δύο βασικοί λαοί οι οποίοι διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ρωμαϊκού πολιτισμού και θρησκείας είναι οι Ετρούσκοι και οι Έλληνες. Οι πρώτοι, μέσω της γειτνίασης από το βορρά, βίωσαν μια πρωιμότερη πολιτισμική ανάπτυξη από τους Ρωμαίους, με τους τελευταίους να υιοθετούν αρκετά στοιχεία, όπως πολιτικούς και θρησκευτικούς θεσμούς, τίτλους και γενικότερες πρακτικές. Από την άλλη, οι Έλληνες, λόγω της επαφής που είχαν μέσω του εμπορίου τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ., διέδωσαν και αυτοί με τη σειρά του στοιχεία στους Ρωμαίους, τα οποία αφορούσαν κυρίως θρησκευτικές πρακτικές και τελετουργίες.
Όπως και οι Έλληνες, έτσι και οι Ρωμαίοι απέδιδαν μεγάλη σημασία στα θρησκευτικά ζητήματα. Έδιναν πολλή μεγάλη βάση στο σωστό τρόπο διεξαγωγής των τελετουργιών και της απαγγελίας των ύμνων. Βασική παράμετρος της θρησκείας στη Ρώμη ήταν η πρακτική “do ut des”, δηλαδή «δίνω για να πάρω πίσω». Οι προσφορές και θυσίες προς τους θεούς, δηλαδή, ήταν μια διαδικασία στην οποία οι άνθρωποι προσέφεραν στους θεούς, με σκοπό να πάρουν κάτι αντίστοιχο πίσω, μια πρακτική η οποία είναι και βασικό συστατικό της ρωμαϊκής νομοθεσίας.
Παρά τη μεγάλη πολιτισμική παράδοσή της, η Ρώμη, δεν διαθέτει «αυτόχθονες» θεούς και όντα. Το πάνθεον το οποίο διαθέτει, όντας πολυθεϊστές, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια απομίμηση του ελληνικού πανθέου, όχι στη μορφή του Δωδεκάθεου, αλλά ως μια μεγάλη ομάδα θεοτήτων. Φυσικά και υπήρχαν θεότητες οι οποίες ήταν άμεση απορροή της ρωμαϊκή μυθολογίας, αλλά οι βασικότεροι αποτελούν εκλατινισμένοι θεοί, όπως ο Δίας (Jupiter), Ήρα (Juno), Άρης (Mars) και αρκετοί άλλοι. Πέραν από τους θεούς, θρησκευτικές πρακτικές (όπως οι θρίαμβοι και ο θεσμός των Ποντιφικών) αποτελούν επιρροή των Ετρούσκων, πρακτικές που μετά τη κατάκτηση τους από τους Ρωμαίους έγιναν ένα με τη ρωμαϊκή παράδοση.
Βασική παράμετρος των θρησκευτικών πρακτικών ήταν οι θυσίες. Όπως συνέβαινε και στον ελληνικό κόσμο, οι θυσίες γίνονταν στον εξωτερικό χώρο των ναών, πάνω σε ένα μικρό βωμό. Οι θυσίες αφορούσαν κυρίως ζώα (χοίροι, ταύροι, αμνοί), ενώ και η προσφορά καρπών ήταν κάτι το σύνηθες. Οι θυσίες γίνονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτών, οι οποίες ήταν αρκετές, αλλά και στο πλαίσιο της έναρξης στρατιωτικών εκστρατειών, όπου της αυτοκρατορική περίοδο της Ρώμης πρωτοστατούσε ο αυτοκράτορας. Πέραν από ζωικές και καρπικές προσφορές, υπήρχαν και ανθρώπινες θυσίες, αν και αυτές συνέβησαν μόνο 3 καταγεγραμμένες φορές, οι οποίες δεν είχαν τη μορφή εκτέλεσης, αλλά θάψιμου κάτω από ιερούς χώρους. Έλληνες και Ρωμαίοι θεωρούσαν την ανθρώπινη θυσία ως κάτι το βάρβαρο και απάνθρωπο, καταφεύγοντας σε αυτή μόνο σε υπερβολικά δύσκολε εποχές.
Το ρωμαϊκό ημερολόγιο διέθετε 12 μήνες, με τον καθένα να είναι ονοματισμένος μετά από τη βασική θρησκευτική γιορτή ή τον θεό προς τίμηση (όπως και στον ελλαδικό χώρο). Λάμβαναν μέρος μεγάλες πολυήμερες θρησκευτικές γιορτές, ή άλλες μικρότερης χρονικής διάρκειας, οι οποίες περιλάμβαναν δραστηριότητες όπως θυσίες, ύμνους, πομπές και αθλητικούς αγώνες. Πέρα από τις δημόσιες τελετές, βασικό ρόλο διαδραμάτιζαν και οι οικιακές λατρείες. Κάθε οικεία διέθετε ένα μικρό ιερό με αγαλματίδιο θεών ή θεϊκών όντων, τα οποία αποσκοπούσαν στη λατρεία. Η κάθε οικεία (και σε επέκταση οι φατρίες), είχαν μια θεότητα-προστάτη, στην οποία ανήγαγαν τη καταγωγή τους. Αν και αυτό ήταν πρακτική κυρίως των πιο σημαντικών οικογενειών, όλες οι οικογένειες ανεξαιρέτως προέβαιναν σε οικιακές λατρευτικές πρακτικές.
Εκτός από το κοινωνικό ρόλο που διαδραμάτιζε η θρησκεία, ο πιο σημαντικός της ρόλος ήταν ο πολιτικός. Από πολύ νωρίς, ήδη από τα πρώιμα Ρεπουμπλικανικά χρόνια, οι Ρωμαίοι κατάλαβαν πως η θρησκεία μπορούσε να γίνει ένα υπερπολύτιμο εργαλείο, το οποίο θα βοηθούσε στην επιδίωξη των στόχων του κράτους. Η ιδιαιτερότητα αυτή έγινε πιο αισθητή τα αυτοκρατορικά χρόνια, όταν οι διάφοροι αυτοκράτορες επεδίωκαν για τον εαυτό τους θεϊκές τιμές, ώστε να σταθεροποιείται η εξουσία τους, βοηθώντας έτσι στις διάφορες εσωτερικές έριδες και εξωτερικούς πολέμους.
Παρά τις διαφορετικές καταβολές και καταλήψεις, Έλληνες και Ρωμαίοι μοιράζονται σε μεγάλο βαθμό θρησκευτικές και τελετουργικές πρακτικές. Αυτό αποτελεί στοιχείο για την αρμονική συνύπαρξη μεταξύ τους, τουλάχιστον μετά τις κατακτήσεις Ρωμαίων, όπου δύο λαοί παρά τις όποιες διαφορές ενδέχεται να έχουν, η ύπαρξη συγγενικών πολιτισμικών και θρησκευτικών στοιχείων μαρτυρά αλληλένδετους δεσμούς και σχέσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Veneration of objects, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- ROMAN RITUALS AND SACRIFICES, factsanddetails.com, διαθέσιμο εδώ.
- SEMINAR – SACRIFICE & RITUAL IN ANCIENT ROME, ancientromelive.org, διαθέσιμο εδώ.
