Της Βασιλικής Ησύχου,
Το βιτρό έχει μια αύρα μυστηρίου και ρομαντισμού. Είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ φωτός και χρώματος που εξάπτει το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Είναι ο χορός των ακτινών του ήλιου, που χαϊδεύει στο πέρασμά του ένα πέπλο ευφάνταστων χρωματικών αποχρώσεων. Πρόκειται για μια από τις πιο αμετάβλητες χειροτεχνίες, που εξακολουθεί να παίρνει, όπως πριν από αιώνες, χρόνο και υπομονή, αλλά και να λαμβάνει τον ίδιο, έντονο ενθουσιασμό από τον κόσμο.
Ο όρος «βιτρό» αναφέρεται σε γυαλί που έχει χρωματιστεί από μεταλλικά οξείδια κατά τη διάρκεια της διαδικασίας κατασκευής. Διαφορετικά πρόσθετα παράγουν διαφορετικές αποχρώσεις, επιτρέποντας στους τεχνίτες να παράγουν, μέσω ειδικής στρατηγικής, γυαλί συγκεκριμένων χρωμάτων. Για παράδειγμα, η προσθήκη οξειδίων του χαλκού στο λιωμένο γυαλί θα καταλήξει σε πράσινους και μπλε τόνους.
Για να επιτευχθεί ο τελικός στόχος, να καταλήξουμε στην κατασκευή διακοσμητικής τέχνης, χρειάζεται πρώτα να κρυώσει το γυαλί και έπειτα να ενοποιηθούν τα θραύσματα σε μια ενιαία τελική μάζα. Αυτά μπορούν να συγκρατηθούν στη θέση τους με διάφορα υλικά, όπως μόλυβδο, πέτρα και φύλλο χαλκού.
Τα πρώτα ευρήματα βιτρό χρονολογούνται από την Αρχαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όταν ο τεχνίτης άρχισε να χρησιμοποιεί έγχρωμο γυαλί για την παραγωγή διακοσμητικών ειδών. Παρόλο που υπάρχουν ελάχιστα άθικτα κομμάτια βιτρό αυτής της περιόδου, το Κύπελλο Λυκούργου δείχνει ότι αυτή η πρακτική εμφανίστηκε ήδη από τον 4ο αιώνα.
Mια ομάδα ιστορικών τέχνης εξηγεί στο The Lycurgus Cup – A Roman Nanotechnology: «Τώρα καταλαβαίνουμε ότι αυτά τα αποτελέσματα οφείλονται στην ανάπτυξη νανοσωματιδίων στο γυαλί. Ωστόσο, η αδυναμία ελέγχου της διαδικασίας της χρωστικής σήμαινε ότι παρήχθησαν σχετικά λίγα ποτήρια αυτού του τύπου και ακόμη λιγότερα επιβίωσαν».
Τον 7ο αιώνα, οι υαλουργοί άρχισαν να μετατοπίζουν την προσοχή τους από τα απλά διακοσμητικά αντικείμενα στα… παράθυρα! Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτά τα βιτρό παράθυρα χρησιμοποιήθηκαν για να κοσμήσουν μοναστήρια, ναούς και άλλα θρησκευτικά κτίρια, με το μοναστήρι του Αγίου Παύλου στο Jarrow της Αγγλίας να εγκαινιάζει για πρώτη φορά αυτό το όραμα.
Μέχρι τον Μεσαίωνα, τα βιτρό παράθυρα είχαν γίνει πασίγνωστα και μπορούσαν να εντοπιστούν σε αμέτρητες καθολικές εκκλησίες σε όλη την Ευρώπη. Μέχρι τον 12ο αιώνα, ωστόσο, αυτά τα παράθυρα ήταν σχετικά απλά, μικρής κλίμακας και διαγραμμισμένα από χοντρά σιδερένια κουφώματα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ρομανική αρχιτεκτονική —ένα στυλ που χαρακτηρίζεται από χοντρούς τοίχους και στρογγυλεμένες μορφές— κυριαρχούσε στα αρχιτεκτονικά γούστα της εποχής.
Τον 12ο αιώνα, όμως, το ρομανικό στυλ αντικαταστάθηκε από τη γοτθική αρχιτεκτονική. Σε αντίθεση με τα ρωμαϊκά κτίρια, οι εκκλησίες και οι καθεδρικοί ναοί που κατασκευάζονται σε αυτό το στυλ, αναδεικνύουν το μεγαλείο του «ψηλού αναστήματος» και της γοητείας του φωτός. Αυτός ο συνδυασμός είναι εμφανής σε όλες τις πτυχές της γοτθικής αρχιτεκτονικής, συμπεριλαμβανομένων των ψηλών κώνων, των ευαίσθητων, λεπτών τοίχων και, φυσικά, των μεγάλων, επιβλητικών, βιτρό παραθύρων.
Τα γοτθικά παράθυρα έρχονται συνήθως σε δύο μορφές: ψηλά, με τοξωτά παράθυρα ή με στρογγυλά ροζ παράθυρα. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι συχνά μνημειώδεις σε κλίμακα και αποδίδονται με σχολαστική λεπτομέρεια, ένα επίτευγμα που έγινε εφικτό μέσω της χρήσης «ίχνους», μιας διακοσμητικής αλλά ανθεκτικής μορφής πέτρινης στήριξης. Λόγω του μεγέθους και της πολυπλοκότητάς τους, τα γοτθικά βιτρό παράθυρα μπόρεσαν να αφήσουν περισσότερο εκθαμβωτικό φως από ποτέ.
Η τέχνη του βιτρό όμως δεν περιόρισε τις ρίζες επιρροής της: άρχισε να εξελίσσεται και η μοναδικότητά της να εξιτάρει νεότερα, αδάμαστα, καλλιτεχνικά μυαλά. Ένας Αμερικανός υαλουργός ερμήνευσε με επιτυχία την αρχαία μορφή τέχνης. Το 1885, ο Louis Comfort Tiffany ίδρυσε την Tiffany Glass and Decorating Company, ένα στούντιο με έδρα τη Νέα Υόρκη που παρήγαγε θεαματικές λάμπες από βιτρό.
Σήμερα, οι σύγχρονοι καλλιτέχνες βιτρό διατηρούν ζωντανή την πανάρχαια μορφή τέχνης. Παρ’ όλη την προϊστορία αυτής της μορφής τέχνης, οι νέες ανακαλύψεις διαφορετικών εφαρμογών και μοντέλων της καταφέρνουν να παραμένουν αναρίθμητες.
Είτε χρησιμοποιούν αφρώδες γυαλί για να ομορφύνουν τον ορίζοντα της Νέας Υόρκης, είτε να βελτιώσουν μια μαγευτική καμπίνα ή να κάνουν έναν βοτανικό κήπο να ανθίσει με νέους τρόπους, αυτοί οι καλλιτέχνες αποδεικνύουν ότι το βιτρό είναι κάθε άλλο παρά ξεπερασμένο!
Παρ’ όλη την ανοδική πορεία του βιτρό, πολλά περίτεχνα —κυρίως θρησκευτικά— έργα καταστράφηκαν. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι το χρωματισμένο γυαλί έφτασε σε χαμηλή άμπωτη κάποια στιγμή μεταξύ της ύστερης μεσαιωνικής εποχής και του δέκατου ένατου αιώνα. Γιατί το βιτρό γνώρισε όμως τέτοια πτώση; Οι λόγοι ήταν θρησκευτικοί, πολιτικοί και αισθητικοί. Η Εκκλησία ήταν ο κύριος προστάτης των τεχνών. Οι νέοι Προτεστάντες ήταν εχθρικοί απέναντι στην «κραυγαλέα τέχνη και διακόσμηση». Ακόμη και στις Ρωμαιοκαθολικές χώρες, η Αντιμεταρρύθμιση ζητούσε απλούστερα θρησκευτικά κτίρια.
Το αγγλικό Κοινοβούλιο διέταξε να αφαιρεθούν όλες οι εικόνες της Παναγίας και της Τριάδας από τις εκκλησίες. Οι πουριτανικές αρχές της Κοινοπολιτείας ενέπνευσαν τους Άγγλους οπαδούς να σπάσουν τα βιτρό με σθένος. Το κόστος αντικατάστασης του χρωματισμένου γυαλιού με διαφανές γυαλί τερμάτισε τελικά αυτό το πλάνο. Μερικές φορές θρυμματισμένα κομμάτια, που άφησαν πίσω τους οι βάνδαλοι, επανασυναρμολογούνται άναρχα σε παράθυρα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το θέμα.
Το βιτρό αποτελεί μια τεχνική που δεσπόζει με ιδιαίτερη υπερηφάνεια σε διάφορα κτήρια, χαρίζοντάς τους μια αριστοκρατική νότα και ένα κύρος που καθηλώνει το κοινό. Το βιτρό είναι ο λόγος για να επισκεφθεί κάποιος ένα μνημείο και να μαγευτεί από τις αντανακλάσεις, τις σκιές και τα φωτεινά χρώματα. Πρόκειται για μια από τις στιγμές που συνειδητοποιεί κανείς τις ικανότητες του ανθρώπινου χεριού όταν αυτό φιλοτεχνεί με ήθος και σεβασμό πάνω στις καμπύλες της φύσης…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- My modern met: Stained Glass: The Splendid History of an Ancient Art Form
That Still Dazzles Today, mymodernmet.com, διαθέσιμο εδώ. - History of Stained Glass | The Stained Glass Association of America, stainedglass.org, διαθέσιμο εδώ.
