Του Άρη Γλυκού,
Τα ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου έχουν χρησιμοποιηθεί σε όλες τις χώρες του κόσμου με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα, που αναδεικνύουν τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν, αλλά και την επιρροή τους, για τους ανθρώπους στους οποίους στοχεύουν να βοηθήσουν, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκουν αυτοί.
Το πρώτο ομόλογο κοινωνικού αντικτύπου εφαρμόστηκε στην Αγγλία τον Σεπτέμβριο του 2010, με τη συμμετοχή του Υπουργείου Δικαιοσύνης και της οργάνωσης Social Finance UK. Στόχος του ομολόγου ήταν να μειώσει την καθ’ υποτροπή τέλεση εγκλημάτων από πρώην φυλακισμένους καταδικασθέντες με μικρές ποινές, οι οποίοι είχε παρατηρηθεί ότι επέστρεφαν σε μεγάλο ποσοστό στη φυλακή.
Το ομόλογο είχε την προϋπόθεση δημιουργίας τριών ομάδων από χίλια άτομα η κάθε μία και ο στόχος ήταν 10% μείωση για κάθε ομάδα, ενώ, αν αυτό δε γινόταν εφικτό, προσδιόριζε και μια δεύτερη πιθανότητα αποπληρωμής, αν η συνολική διαφορά ήταν 7,5% για το σύνολο των ομάδων. Τα άτομα κάθε ομάδας ήταν καθορισμένα, ενώ η συμμετοχή τους στις υπηρεσίες που απέρρεαν από την επένδυση των κεφαλαίων του ομολόγου ήταν σε εθελοντική βάση. Για τον προσδιορισμό της αποτελεσματικότητας των μεθόδων χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από φυλακισμένους από όλη την Αγγλία με μικρές χρονικά ποινές που απελευθερώθηκαν 12 μήνες μετά από την εφαρμογή του ομολόγου.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η επιλογή του προβλήματος προς καταπολέμηση, καθώς και η συνολική δημιουργία των όρων της συμφωνίας μέχρι και την έναρξη του ομολόγου, που διήρκησε 18 μήνες. Από τη μεριά του οργανισμού Social Finance, οι απαιτήσεις ξεπέρασαν σημαντικά τα δύο χρόνια εργατοωρών, καθώς και εκατοντάδες ώρες δωρεάν νομικών συμβουλών. Οι πολυπλοκότητα του ομολόγου ανάγκασε αρκετούς μικρούς επενδυτές να μην κάνουν ιδιωτικό νομικό έλεγχο, αλλά να εμπιστευτούν τους μεγαλύτερους επενδυτές που το υπέγραψαν και να δεχτούν και οι ίδιοι τις προϋποθέσεις.
Κατά τη διάρκεια πραγματοποίησης του ομολόγου, η Social Finance UK ήταν σε συνεχή επαφή με το Υπουργείο Δικαιοσύνης για να παρέχει την απαραίτητη ενημέρωση. Αντίστοιχη ενημέρωση δινόταν και στο Big Lottery Fund, που ήταν μέλος της συμφωνίας και είχε αποδεχθεί να επωμιστεί ένα μέρος της αποζημίωσης των επενδυτών αν αυτό ήταν απαραίτητο. Ταυτόχρονα, είχαν δημιουργηθεί και νομικές ομάδες που έλεγχαν για τη σωστή τήρηση των συμφωνηθέντων, αλλά και διοικητικές ομάδες για την αντιμετώπιση τυχόν αναδυόμενων προβλημάτων.
Το ομόλογο ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει 6 χρόνια, παρόλα αυτά μια αλλαγή στην πολιτική του Υπουργείου Δικαιοσύνης διέκοψε τη λειτουργία του στα 4 χρόνια, περιορίζοντας τη συμβολή του στην παροχή βοήθειας σε 2.000 άτομα, από τα 3.000 άτομα που ήταν προγραμματισμένη. Τα τέσσερα χρόνια, όμως, ήταν αρκετά για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα και να συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη των ομολόγων κοινωνικού αντικτύπου. Συγκεκριμένα, μειώθηκε συσωρευτικά στα 2.000 άτομα η επανάληψη κάποιου εγκλήματος κατά 9%, ξεπερνώντας την προϋπόθεση του 7,5%. Το επίτευγμα αυτό επιβεβαιώθηκε το 2017 από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, με καθυστέρηση περίπου δύο χρόνων για την αποπληρωμή των επενδυτών. Η αποτελεσματικότητα αυτή του ομολόγου μεταφράστηκε σε επιστροφή του αρχικού κεφαλαίου στους επενδυτές σε συνδυασμό με ένα επιπλέον ποσό που αντιστοιχούσε σε ετήσια απόδοση της τάξεως του 3%.
Παρά τα προβλήματα και τις δυσκολίες από τη σύνταξη, την πραγματοποίηση μέχρι και την αποπληρωμή των επενδυτών, το πρώτο SIB στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία και θεωρείται από πολλούς ότι μέχρι και το 2017, πέρα από την αρωγή στην κοινωνική επανένταξη πολλών πρώην καταδικασθέντων, συνέβαλλε και στη διεύρυνση της αγοράς των ομολόγων κοινωνικού αντικτύπου. Αυτό μεταφράζεται σε 89 ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου σε 19 χώρες και σε παραπάνω από $ 300 εκατ. σε επενδύσεις για την αντιμετώπιση πληθώρας κοινωνικών προβλημάτων.
Η τάση των ομολόγων κοινωνικού αντικτύπου μεταφέρθηκε σε κάθε άκρη του κόσμου με το επόμενο παράδειγμα να είναι από την Αυστραλία. Το 2013, λοιπόν, όταν ακόμα ήταν σε εξέλιξη το ομόλογο στην Αγγλία, η Κυβέρνηση της Νέας Νότιας Ουαλίας, μιας πολιτείας της Αυστραλίας, εξέδωσε το πρώτο ομόλογο κοινωνικού αντικτύπου της χώρας και με μεγάλη επιτυχία, καθώς συγκέντρωσε $ 7 εκατ. σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το ομόλογο, αν και ανήκει στην κατηγορία των SIB, έλαβε την ονομασία SBB (Social Benefit Bond).
Το ομόλογο είχε δημιουργηθεί με κάποια βασικά θετικά χαρακτηριστικά για τους επενδυτές, καθιστώντας το ιδιαίτερα ελκυστικό. Το ομόλογο είχε διάρκεια 7 χρόνια και είχε τις προοπτικές οι αποδόσεις να φτάσουν τα $ 47 εκατ. Επίσης, εξασφάλιζε προστασία 75% του κεφαλαίου για τα πρώτα τρία χρόνια και μέχρι το 50% για τα υπόλοιπα χρόνια. Επιπλέον, η απόδοση για τα πρώτα τρία χρόνια ήταν κλειδωμένη κατ’ ελάχιστο στο 5%, ενώ έδινε και τη δυνατότητα πρόωρης αποχώρησης από τη συμφωνία, αν δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Ο στόχος του προγράμματος ήταν η επιστροφή παιδιών από δομές παιδικής προστασίας, στις οικογένειές τους. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν επιστροφή 391 παιδιών που αντιστοιχούσε σε ένα ποσοστό 60,9%. Η καταπληκτική επίδοση αυτή επέφερε μια επιστροφή της τάξεως του 10% κάθε χρόνο για τους επενδυτές.
Η πρακτική εφαρμογή, αν και δεν «κυλάει» πάντα τόσο ομαλά όσο στα δύο παραπάνω παραδείγματα, στις περισσότερες περιπτώσεις οι επιστροφές είναι σημαντικές τόσο για την κοινωνία όσο και για τους επενδυτές. Ευχάριστη εξέλιξη θα είναι να χρησιμοποιηθεί ένα αντίστοιχο ομόλογο και στην Ελλάδα, ακολουθώντας παραδείγματα άλλων χωρών, ώστε να αντιμετωπιστούν σημαντικά κοινωνικά προβλήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Evaluating the World’s First Social Impact Bond, Rand, διαθέσιμο εδώ
- Lessons learned from the planning and early implementation of the Social Impact Bond at HMP Peterborough, Ministry of Justice, διαθέσιμο εδώ
- ARE IMPACT BONDS DELIVERING OUTCOMES AND PAYING OUT RETURNS?, Global Economy and Development at Brookings, διαθέσιμο εδώ
- Peterborough social impact bond investors see 3% interest, Pioneers Post, διαθέσιμο εδώ
