Της Σταματίνας Βόντα,
Υπό το πρίσμα της αλματώδους τεχνολογικής εξέλιξης και της διαρκώς διευρυνόμενης ένταξης του τεχνολογικού κόσμου και του διαδικτύου στην οικονομική, κοινωνική, επαγγελματική και πολιτική ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά καιρούς πάρει νομοθετικές πρωτοβουλίες για να προστατεύσει τα πάσης φύσεως έννομα αγαθά των πολιτών της. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, στις 22 Δεκεμβρίου 2023, στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημοσιεύθηκε o Κανονισμός 2023/2854 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2023 «για εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους και για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/2394 και της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828». Εν συντομία, ο Κανονισμός αυτός αναφέρεται ως «Κανονισμός για τα δεδομένα – Data Act».
Αρχικά, ο Κανονισμός καθορίζει νέους κανόνες σχετικά με το ποιος μπορεί να χρησιμοποιεί και να έχει πρόσβαση σε δεδομένα που παράγονται στην Ε.Ε. σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Στοχεύει στα εξής:
- διασφάλιση δίκαιης κατανομής της αξίας από τα δεδομένα μεταξύ των παραγόντων του ψηφιακού περιβάλλοντος,
- τόνωση μιας ανταγωνιστικής αγοράς δεδομένων,
- δημιουργία ευκαιριών για καινοτομία βασιζόμενη στα δεδομένα, και
- μεγαλύτερη πρόσβαση στα δεδομένα για όλους.
Αναλυτικότερα, επειδή τα τελευταία χρόνια οι βασιζόμενες στα δεδομένα τεχνολογίες οδήγησαν στον μετασχηματισμό όλων των τομέων της οικονομίας και ιδίως η διάδοση προϊόντων που συνδέονται με το διαδίκτυο έχει αυξήσει τον όγκο και τη δυνητική αξία των δεδομένων για τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία, ο ευρωπαϊκός νομοθέτης θεώρησε ότι οι φραγμοί στην κοινοχρησία δεδομένων εμποδίζουν τη βέλτιστη κατανομή των δεδομένων προς όφελος της κοινωνίας. Τέτοιου είδους φραγμοί είναι, λ.χ. η έλλειψη κινήτρων για τους κατόχους δεδομένων, ώστε να συνάπτουν οικειοθελώς συμφωνίες κοινοχρησίας δεδομένων, η αβεβαιότητα σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σε σχέση με τα δεδομένα, το κόστος σύναψης συμβάσεων και εφαρμογής τεχνικών διεπαφών κ.ά.
Για τους ως άνω λόγους και λαμβάνοντας υπόψη το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο (προστασία προσωπικών δεδομένων, εμπορικού και βιομηχανικού απορρήτου, προστασία καταναλωτή, επενδύσεων σε βάσεις δεδομένων κ.λπ.), η Πράξη για τα Δεδομένα, στα 50 συνολικά άρθρα της, εισάγει νέες υποχρεώσεις κοινοχρησίας και διαμοιρασμού δεδομένων για τους «κατόχους δεδομένων» μετά από αίτημα του χρήστη. Υπόχρεοι συμμόρφωσης με τον Κανονισμό, επί ποινή επιβολής διοικητικών κυρώσεων από την αρμόδια αρχή, οριστέα από τα κράτη-μέλη, βάσει πολλαπλών κριτηρίων (βαρύτητα παράβασης, υποτροπή, ετήσιος κύκλος εργασιών παραβάτη κ.λπ.) είναι, μεταξύ άλλων, κατασκευαστές προϊόντων και διασυνδεδεμένων συσκευών (IoT) που τίθενται σε κυκλοφορία στην Ένωση, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασής τους.
Εδώ συμπεριλαμβάνονται, επίσης, πάροχοι ψηφιακών υπηρεσιών (ηλεκτρονικές επικοινωνίες, οπτικοακουστικό περιεχόμενο, πώληση ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων, ψηφιακή διαμεσολάβηση, μεσιτεία δεδομένων, χρηματοδοτική μίσθωση), και εφαρμογών (υπηρεσίες νεφοϋπολογιστικής, εικονικοί βοηθοί, «έξυπνες συμβάσεις») που διατίθενται προς τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Η διάθεση των δεδομένων πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένο μορφότυπο έναντι εύλογης αποζημίωσης και με δυνατότητα του χρήστη να προσφύγει προς επίλυση διαφορών στην αρμόδια Αρχή σε περίπτωση αναιτιολόγητης άρνησης του υποχρέου.
Πιο συγκεκριμένα, με τον Κανονισμό για τα δεδομένα διασφαλίζεται ότι οι χρήστες ενός συνδεδεμένου προϊόντος ή μιας συναφούς υπηρεσίας στην Ένωση μπορούν να έχουν πρόσβαση, εγκαίρως, στα δεδομένα που παράγονται από τη χρήση του εν λόγω συνδεδεμένου προϊόντος ή της συναφούς υπηρεσίας και ότι οι εν λόγω χρήστες μπορούν να χρησιμοποιούν τα δεδομένα, μεταξύ άλλων μέσω της κοινοχρησίας τους με τρίτους της επιλογής τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, επιβάλλει στους κατόχους δεδομένων την υποχρέωση να καθιστούν διαθέσιμα τα δεδομένα στους χρήστες και τρίτους της επιλογής των χρηστών. Τέλος, εγγυάται ότι οι κάτοχοι δεδομένων καθιστούν τα δεδομένα διαθέσιμα σε αποδέκτες δεδομένων στην Ένωση υπό δίκαιους, εύλογους και αμερόληπτους όρους και προϋποθέσεις και με διαφάνεια.
Σε ό,τι αφορά τα κράτη μέλη της Ε.Ε., αυτά δε θα πρέπει να θεσπίζουν ή να διατηρούν πρόσθετες εθνικές απαιτήσεις όσον αφορά τα θέματα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος Κανονισμού, εκτός εάν προβλέπεται ρητά σε αυτόν, δεδομένου ότι αυτό θα επηρέαζε την άμεση και ενιαία εφαρμογή του. Αξίζει να επισημανθεί ότι ο «Κανονισμός για τα δεδομένα – Data Act» θα αρχίζει να εφαρμόζεται από τις 12 Σεπτεμβρίου 2025 (με την εξαίρεση των δεδομένων προϊόντων και υπηρεσιών του άρθρου 3 παρ. 1 που εφαρμόζεται από 12 Σεπτεμβρίου 2026). Επίσης, για λόγους ενίσχυσης της καινοτομίας, της διαφάνειας, της διαθεσιμότητας δεδομένων και της διαλειτουργικότητας μεταξύ εφαρμογών, οι υποκείμενοι στη ρυθμιστική εμβέλεια του Κανονισμού, όπως κατασκευαστές συσκευών και πάροχοι υπηρεσιών, υποχρεούνται να συνάψουν συμβάσεις κοινοχρησίας και διάθεσης δεδομένων, προσωπικών και μη, προς διάφορους αποδέκτες, όπως μικρομεσαίες επιχειρήσεις, χρήστες, φορείς δημοσίου τομέα, ευρωπαϊκά όργανα και καταναλωτές.
Συμπερασματικά, ο Κανονισμός για τα δεδομένα αποτελεί βασική ψηφιακή αρχή που θα συμβάλει στη δημιουργία σταθερής και δίκαιης οικονομίας βασισμένης στα δεδομένα και θα καθοδηγήσει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ε.Ε. έως το 2030. Θα οδηγήσει, δηλαδή, σε νέες καινοτόμες υπηρεσίες και σε ανταγωνιστικότερες τιμές για υπηρεσίες δευτερογενούς αγοράς και επισκευές συνδεδεμένων αντικειμένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- “Data Act: Δημοσιεύθηκε ο νέος κανονισμός για τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους [Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2854]”, www.lawspot.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Nomiki Bibliothiki Daily, “O Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τα Δεδομένα – EU Data Act 2023/2854”, www.daily.nb.org. Διαθέσιμο εδώ.
