Του Θοδωρή Κεχαγιόγλου,
Δεν θα ήταν υπερβολή να γίνει λόγος για τον τουλάχιστον αξιοσημείωτο αντίκτυπο –ιδεολογικό και υγειονομικό– που είχε η εξέλιξη της παραγωγής, εμπορίας και χρήσης ναρκωτικών και ιδιαίτερα της κοκαΐνης. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που τροφοδότησε επί έτη έναν ηθικό πανικό δυσανάλογο με τις έως τότε διαστάσεις του φαινομένου.
Η κοκαΐνη παράγεται από την πολτοποίηση των φύλλων του φυτού Erythroxylon Coca. Οι ιθαγενείς των Άνδεων συνήθιζαν να μασούν αυτά τα φύλλα, καθώς τους βοηθούσε να προσλαμβάνουν περισσότερο οξυγόνο σε μεγάλο υψόμετρο. Επίσης, τα χρησιμοποιούσαν για να ανταπεξέλθουν στην πείνα και το κρύο, καθώς και για τις θρησκευτικές τελετές τους. Όταν οι αποικιοκράτες Ισπανοί εισέβαλαν στο Περού το 1532, προμήθευαν με φύλλα κόκας τους Ινδιάνους, για να μπορούν να κάνουν ευκολότερο τον έλεγχο και την εκμετάλλευση των τελευταίων στα ορυχεία. Η κοκαΐνη απομονώθηκε πρώτη φορά το 1859 από τον Albert Niemann. Το 1892, κυκλοφόρησε ένα ποτό με εκχύλισμα κόκας και ανθρακούχο νερό από τη νεοϊδρυθείσα Coca Cola Company. Ωστόσο, το 1903 απαγορεύτηκε η κόκα εξαιτίας των πολλών κοινωνικών πιέσεων, με αποτέλεσμα η εταιρία να αντικαταστήσει την κοκαΐνη με καφεΐνη, διατηρώντας, ωστόσο, το όνομά της έως σήμερα. Ο Sigmund Freud υπήρξε ο πρώτος που γνωστοποίησε τη χρήση κοκαΐνης για τη θεραπεία της κατάθλιψης και της σεξουαλικής ανικανότητας. Όντας και ο ίδιος χρήστης της, υποστήριζε ένθερμα τη χρησιμότητά της σε νευρασθένειες, δυσπεψία, αλλά και ως υποκατάστατο της μορφίνης που χρησιμοποιούταν κατά κόρον τότε.
Μέχρι το 1922, είχε απαγορευτεί επίσημα. Ανήκε στα ναρκωτικά που χρησιμοποιούνταν από στρατιώτες ως αναλγητικό κατά τη διάρκεια όλων των πολέμων του 20ού αιώνα. Στη δεκαετία του 1970, εμφανίστηκε ως το νέο ναρκωτικό της μόδας για τους ανθρώπους στον κόσμο της ψυχαγωγίας αλλά και της επιχειρηματικότητας. Στα τέλη αυτής της δεκαετίας, Κολομβιανοί λαθρέμποροι ναρκωτικών ξεκίνησαν μεταφορά κοκαΐνης προς τις Η.Π.Α. και την ανήγαγαν σταδιακά σε ένα από τα πιο φημισμένα και επικίνδυνα ναρκωτικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι εξαγωγές των Κολομβιανών καρτέλ ναρκωτικών άγγιζαν τους 800 τόνους κοκαΐνης ετησίως. Παρά τις προσπάθειες της εκάστοτε Πολιτείας και την εμφανή αυστηροποίηση των ποινών στον ποινικό κώδικα των χωρών, φαίνεται πως η βιομηχανία των ναρκωτικών αντιδρά σαν μια σύγχρονη «λερναία ύδρα». Χαρακτηριστική είναι, άλλωστε, η τραγικά εκτεταμένη χρήση της, που εκτιμάται ότι ξεπερνά τους 13 εκατομμύρια χρήστες.
Τι είναι, όμως, τελικά αυτό που καθιστά την κοκαΐνη τόσο εθιστική για τον ανθρώπινο οργανισμό; Αν αποστασιοποιηθούμε από το κοινωνικοπολιτικό στίγμα της, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια διεγερτική ναρκωτική ουσία (υπάρχουν και κατασταλτικές και παραισθησιογόνες) που επιδρά στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (σχετίζεται άμεσα με τον πόνο και τα συναισθήματα και βρίσκεται μεταξύ του φλοιού του εγκεφάλου και του υποθαλάμου). Η ουσία λαμβάνεται δια ρινός, ενδοφλέβια, καπνίζοντάς την είτε τρίβοντάς την στα ούλα. Μόλις φτάσει στον εγκέφαλο μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, προκαλεί αύξηση της ντοπαμίνης. Η ντοπαμίνη είναι μια ορμόνη που συνδέεται με συγκεκριμένους υποδοχείς και σχετίζεται με στιγμές ευδιαθεσίας. Εκτός αυτού, αυξάνονται και η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη, που είναι νευροδιαβιβαστές και έχουν παρόμοια λειτουργία. Εμποδίζοντας την επαναπρόσληψη των προαναφερθέντων ορμονών, η κοκαΐνη προκαλεί συσσώρευσή τους στις νευρικές απολήξεις, στα άκρα, δηλαδή, των νευρικών κυττάρων. Αποτέλεσμα είναι το γνωστό αίσθημα ευφορίας. Έρευνες σε ποντικούς έχουν δείξει ότι στα νευρικά αυτά κύτταρα υπάρχουν ειδικές πρωτεΐνες-φορείς (ΔFosB) οι οποίες ενεργοποιούν συγκεκριμένα γονίδια. Η παρατεταμένη χρήση κοκαΐνης σε βάθος χρόνου αυξάνει τα επίπεδα των ΔFosB και υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι αυτή η διαδικασία σχετίζεται άμεσα με τον εθισμό του ατόμου τελικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εθισμός στην κοκαΐνη, fiorakis, διαθέσιμο εδώ
- Κοκαΐνη: ένα σύντομο ιστορικό, notodrugs, διαθέσιμο εδώ
- The Neurobiology of Cocaine Addiction, pubmed, διαθέσιμο εδώ
