Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
«Κακώς αγόρασα αυτό το τετράδιο, πολύ κακώς. Ωστόσο είναι πια πολύ αργά για να το μετανιώσω, η ζημιά έχει γίνει»
Όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας κρατούσαμε ημερολόγιο. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι είναι μία από τις αγαπημένες ασχολίες των κοριτσιών όσο βρίσκονται σε μικρότερη ηλικία, όπως στην εφηβεία. Ίσως, όμως, να μην είναι μία ασχολία που κάνουν μόνο τα μικρά κορίτσια, αλλά και τα μεγάλα. Γιατί όλοι έχουν την ανάγκη, μια στο τόσο, να μιλήσουν χωρίς φίλτρα, να βγάλουν αυτό που βρίσκεται καλά κρυμμένο μέσα τους και να γράψουν σε ένα φύλλο χαρτί τις αληθινές σκέψεις τους.
Στο βιβλίο Απαγορευμένο τετράδιο, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση του Σταύρου Παπασταύρου, παρουσιάζεται η ιστορία της Βαλέριας. Η πρωταγωνίστριά μας είναι μία εργαζόμενη μητέρα με δύο παιδιά, η οποία ζει με την οικογένειά της στην Ιταλία, τη δεκαετία του ’50. Η ζωή της κυλάει αρκετά ομαλά, έχοντας αναλάβει στους ώμους της όλες τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα που συνήθως επωμίζεται μία εργαζόμενη μητέρα, ιδίως εκείνης της εποχής.
Η συγγραφέας του βιβλίου, Άλμπα ντε Σέσπεντες, γεννήθηκε στη Ρώμη το 1911 και απεβίωσε στο Παρίσι το 1997. Ήταν η κόρη του πρεσβευτή της Κούβας στην Ιταλία, και μεγάλωσε σε μια πολύγλωσση οικογένεια, με μόρφωση και προοδευτικές αντιλήψεις. Έκανε την πρώτη της εμφάνιση, το 1935, με το L’anima degli altri. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα Nessuno torna indietro (1938), Dalla parte di lei (1949), το Απαγορευμένο τετράδιο που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1952, La bambolona (1967) και Nel buio della notte (1976).
Το 1944, ούσα μέλος των παρτιζάνων, ιδρύσει το περιοδικό Mercurio. Μεταπολεμικά αφοσιώθηκε στη συγγραφή έργων για τον κινηματογράφο, το θέατρο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Το 1980, το Απαγορευμένο τετράδιο γυρίστηκε για την κρατική ιταλική τηλεόραση σε μίνι σειρά τεσσάρων επεισοδίων με πρωταγωνίστρια τη Λέα Μασσάρι.
Επιστρέφοντας στο βιβλίο, η ζωή και ο χρόνος της απορροφώνται στην καθημερινότητά της, η οποία αποτελείται από τη φροντίδα των παιδιών της και του συζύγου της, τη συμβατική δουλειά της στο γραφείο. Η δουλειά της στο γραφείο, την οποία δεν κάνει με πάθος, δεν τη γεμίζει, και ο φόρτος εργασίας, τόσο στον εργασιακό της χώρο, όσο και στο σπίτι της την έχουν εξουθενώσει. Αυτήν η κούραση, ωστόσο, δεν είναι κάτι από το οποίο θέλει απαραίτητα να απαλλαχτεί. Μάλιστα, η ίδια αναφέρει πως είναι αυτήν η κούραση η οποία της δίνει χαρά και ευτυχία.
Μία μέρα, λοιπόν, συνεπαρμένη από μία ανεξήγητη επιθυμία της, αποφασίζει να αγοράσει ένα ημερολόγιο. Μία ιδέα που της φαίνεται αρκετά τρελή στην αρχή. Οι ανησυχίες ξεκινούν πριν ακόμη αρχίσει να γράφει, καθώς την ταλανίζουν διάφορα ερωτήματα. Θα πρέπει να αιτιολογήσει την ύπαρξη του τετραδίου, να απολογηθεί που το αγόρασε. Γι’ αυτό, καταλήγει να το κρατήσει κρυφό. Τις πρώτες μέρες συλλογίζεται την απόφασή της και νιώθει περίσσειες ενοχές και τύψεις για αυτήν της την πράξη. Άλλωστε, τί ήταν αυτό που την ώθησε να ξεκινήσει να γράφει ημερολόγιο; Κρατάει μυστικά από τον σύζυγό της, τον Μικέλε; Το να γνωστοποιήσει, επομένως, την ύπαρξή του θα δημιουργούσε πολλά προβλήματα.
Η οικογένεια ανήκει στη μεσαία τάξη και δεν αποτελεί μυστικό ότι δυσκολεύεται αρκετά οικονομικά. Φυσικά, η Βαλέρια και ο Μικέλε προσπαθούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να αποκρύψουν από τα παιδιά τους, τον Ρικάρντο και τη Μιρέλλα, αυτό το γεγονός, κάτι που πολλές φορές είναι αδύνατο. Και με αφορμή αυτό, βλέπουμε να γίνεται μία αποκαρδιωτική μεταβολή στην αντίληψη των παιδιών για τους γονείς τους. Μέσα από αυτό βλέπουμε να αναγράφονται σκηνές από την καθημερινότητα της οικογένειας, από τη σταδιακή αλλά καθημερινή αλλαγή που βλέπει στα παιδιά της.
Μία σκληρή φράση αναφέρεται μέσα στο έργο, ότι τα παιδιά τους, και συγκεκριμένα ο γιος, ο Ρικάρντο, όχι μόνο τους έχουν απομυθοποιήσει και δεν τους βλέπουν πλέον ως τους ήρωες, αλλά ως… άχρηστους. Επιθυμούν όσο τίποτα να τους προσφέρουν τα πάντα αλλά οι συνθήκες δεν τους το επιτρέπουν.
Και, έπειτα, είναι και ο άντρας της που έχει πάψει να την αποκαλεί Βαλέρια, αλλά «μαμά». Έχει πάψει να είναι απλά και μόνο η Βαλέρια. Και αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος της, ένας ρόλος που την ίδια στιγμή την εξουθενώνει, αλλά μέσα από αυτήν την κούραση αντλεί μία γεμάτη δόση ευτυχίας. Αυτή η κούραση, όμως, φαίνεται να την έχει καταβάλει, είναι κουρασμένη και κανείς δεν την πιστεύει, προσπαθούν να τη βοηθήσουν, να την περιποιηθούν, αλλά μάταια. Παρουσιάζεται ως διαρκώς σαστισμένη, με μία έντονη ανησυχία που δεν την αφήνει ποτέ να ηρεμήσει. Φοβάται, όμως, να αφήσει και τον εαυτό της ελεύθερο, φοβάται μήπως μαζί με την κούραση, εξατμιστούν και οι στιγμές της ευτυχίας της.
Χωρίς να το αντιλαμβάνεται, έχει περιοριστεί στη θέση της ως μία καταπιεσμένη μητέρα και εργαζόμενη. Το ημερολόγιο, λοιπόν, αποτελεί ένα μικρό παραθυράκι, μία χαραμάδα που βγαίνει σε έναν άλλον, δικό της κόσμο, όπου ξεδιπλώνεται η φαντασία της και αποκαλύπτονται οι φιλοδοξίες, οι βασανισμοί, οι σκέψεις της.
Κάνει σκέψεις για τον εαυτό της, ανακαλύπτει παράλληλα κομμάτια του χαρακτήρα της και διαπιστώνει πως δεν είναι ακριβώς αυτήν που πάντα είχε την πεποίθηση πως ήταν. Βλέπετε, δεν είχε ως τώρα την ευκαιρία να ανακαλύψει άλλες, απόκρυφες πτυχές του εαυτού της, πόσο μάλλον να μείνει μόνη της, δεδομένης της ζωής και της καθημερινότητάς της. Δεν έχει χρόνο ούτε για να γράψει, ούτε για να αφιερώσει στον εαυτό της. Οι σκέψεις της, οι προβληματισμοί της, τα συναισθήματά της, όλα αυτά γράφονται μέσα στο έρεβος της νύχτας, ενώ στην πραγματικότητα, είναι η φωτεινή της αλήθεια.
Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα θεωρείται το αριστούργημα της Ιταλο-Κουβανής Άλμπα ντε Σέσπεντες, μια μοναδική ιστορία, ως εξύμνηση σε μια γενιά πριν την άνθιση του φεμινισμού, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις εξεγέρσεις που ακολούθησαν, αλλά κυρίως ένα εξαιρετικό βιβλίο, που αποκαλύπτει την κατακερματισμένη και διαρκώς μεταβαλλόμενη ταυτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
