Της Μαργαρίτας Οικονόμου,
Ισχυρές προσωπικότητες με όραμα και θάρρος συνεχίζουν να είναι οι Ελληνίδες καλλιτέχνιδες του 20ού αιώνα που μελετάμε. Η αγάπη τους για την τέχνη «έσπασε» τα στερεότυπα της εποχής τους, δίνοντας στο σημερινό γίγνεσθαι της χώρας μία άλλη όψη χάρη στη συμβολή τους, όπως κανείς θα αναγνωρίσει διαβάζοντας και τα προηγούμενα άρθρα.
Αφήνοντας για λίγο την ελληνική στεριά, η επόμενη καλλιτέχνιδά μας προέρχεται από τα νερά του Αιγαίου και συγκεκριμένα από το νησί της Μυκόνου. Το όνομα αυτής, Μαρία Ιγγλέση, η οποία δεν χαρακτηρίστηκε άδικα μία πρωτοπόρος ζωγράφος και καλλιτέχνης των αρχών του εικοστού αιώνα, όχι μόνο λόγω των έργων της, αλλά και για τον τρόπο που επέλεξε να φερθεί η ίδια στη ζωή, κάνοντας δυναμική την παρουσία της, διεκδικώντας τα θέλω της, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα της εποχής και γράφοντας λαμπρή ιστορία στον χώρο της τέχνης.
Μεγαλώνοντας σε εύπορη και ανώτερου κοινωνικού στρώματος οικογένεια γεννημένη το 1882, η Μαρία είχε την τύχη να λάβει πολύ καλή μόρφωση, η οποία περιλάμβανε και αυτή των τεχνών, που έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα ζωή της. «Σε τέτοια σπίτια οι γυναίκες ενθαρρύνονταν να ασχοληθούν με τις τέχνες στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μόρφωσης, ωστόσο όχι για να ασχοληθούν με αυτό επαγγελματικά», εξηγεί η Ιστορικός Τέχνης και Επιμελήτρια Εκθέσεων, Ειρήνη Σαββανή.
Στα μετέπειτα χρόνια φοίτησε στη γαλλική Σχολή των Ουρσουλινών, στην Τήνο, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Εκείνη την εποχή αυτή η σχολή είχε μεγάλη φήμη, ενώ δεν ήταν λίγες οι οικογένειες εύπορες και μεγαλοαστικές, που έστελναν εκεί τις κόρες τους, για να αποκτήσουν υψηλή μόρφωση. Η οικογένεια Ιγγλέση διατηρούσε σπίτι στην Αθήνα, όπου η καλλιτέχνης, που έδειχνε πάντα μια κλίση προς τη ζωγραφική, μπορούσε να αποφασίσει τη μετάβασή της εκεί και να ξεκινήσει την ενασχόλησή της με την τέχνη, όπως και έκανε.
Το ταξίδι της στον κόσμο της τέχνης θα είναι μεγάλο, καθώς ξεκίνησε με μαθήματα κατ’ οίκον με τον καθηγητή του Σχολείου των Τεχνών, Βικέντιο Μποκατσιάμπη. Γύρω στο 1907 μεταφέρεται στη Ρώμη, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1914, για να αποκτήσει επίσημη καλλιτεχνική παιδεία παρακολουθώντας μαθήματα στην Ακαδημία των Τεχνών στην οποία φαίνεται να διακρίθηκε ως το μέγαν ταλέντο μεταξύ των συμφοιτητών της. Το διάστημα που διέμενε στην Ιταλία, πηγή αναφέρει πως ζούσε στην Πομπηία, έμελλε να είναι καρποφόρο από όλες τις απόψεις για εκείνη. Τα ταξίδια σε πόλεις και μουσεία της Ιταλίας, τα ιστορικά μνημεία, η κουλτούρα και οι γνώσεις που της προσέφερε για την τέχνη δημιούργησαν την καλλιτεχνική της γραφή, αλλά και τις πεποιθήσεις. Στις 15 Φεβρουαρίου 1910 θα συμμετάσχει σε διεθνή ομαδική έκθεση στο Κάιρο οργανωμένη από τον «Ελληνικό Καλλιτεχνικό Σύνδεσμο». Τα έργα της θα είναι πέντε ελαιογραφίες, συμμετέχοντας μαζί με άλλες τέσσερις γυναίκες ζωγράφους, ενώ θα πάρει μέρος και σε έκθεση στο Montecatini στην Ιταλία, όπου θα συμμετέχει με τρία έργα.
Εντυπωσιάζει το γεγονός, επίσης, πως έστελνε τακτικά στο καλλιτεχνικό περιοδικό των Αθηνών «Πινακοθήκη» ανταποκρίσεις για τα καλλιτεχνικά δρώμενα που συνέβαιναν εκεί, ενώ παράλληλα έγραψε άρθρα για σημαντικά μνημεία της Ιταλίας, όπως το Μουσείο Προϊστορίας της Villa Giulia, ενώ συνέταξε και άρθρα που αφορούσαν τη ρωμαϊκή ιστορία. Το κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός στο οποίο έδωσε πλούσια αρθρογραφία ήταν η Διεθνής Έκθεση της Ρώμης, η οποία οργανώθηκε το 1911 για τον εορτασμό της συμπλήρωσης πενήντα χρόνων από την ενοποίηση της Ιταλίας. Μάλιστα, για την Ελλάδα, η Μαρία Ιγγλέση ήταν η πρώτη επίσημη συμμετοχή σε διεθνή έκθεση του εξωτερικού. Όμως, όπως αποκαλύπτει η Ειρήνη Σαββανή στον ελληνικό κατάλογο, ο οποίος εκδόθηκε αργότερα το έργο της Μαρίας Ιγγλέση δεν αναφέρεται πουθενά. Το έργο της υπάρχει μόνο στον κατάλογο της έκθεσης στη Ρώμη και αυτό το επιβεβαιώνει και μία κριτική του Κώστα Κεροφύλλα, δημοσιογράφου και Ιστορικού, ο οποίος έκανε ανταπόκριση από τη Διεθνή Έκθεση της Ρώμης και περιγράφει τα έργα της Μαρίας Ιγγλέση ως φόρους τιμής προς την ελληνική τέχνη.
Δύο χρόνια πριν επιστρέψει στην Ελλάδα έρχεται σε επαφή με το ρεύμα του ιμπρεσιονισμού, κάτι που θα κατευθύνει το ενδιαφέρον της στην ευρωπαϊκή «νέα» —για την εποχή— τέχνη, η οποία αποτελεί τη συνέχεια για την οργάνωση της δικής της ατομικής έκθεσης. Στην αίθουσα «Παρνασσός» θα εκτεθούν 33 έργα της, τα οποία είναι κυρίως τοπιογραφίες (Αρχαία Αππία οδός, Εξοχή της Ρώμης, Εξοχή της Νεαπόλεως, Οικία Vettii, κ.ά.). Τα έργα της Μαρίας, τα οποία συγκρίθηκαν με αναγνωρισμένες ομότεχνές της, εντυπωσιάζουν το κοινό.
Το 1912 η καλλιτέχνης θα επισκεφθεί τη Μπιενάλε της Βενετίας, όπου μέσα από το άρθρο της υποδηλώνει τον θαυμασμό προς τον ιμπρεσιονισμό. Συγκεκριμένα, η Μαρία γράφει: «Ο αληθής καλλιτέχνης, ως όνειρον έχει, δι’ αυτό εργάζεται, προς το σημείον εκείνον τείνουν τα βήματά του, γοργά ή βραδέα, αναλόγως του ταλάντου του. Το όνειρον αυτό είνε η στιγμιαία απόδοσις των εντυπώσεών του». Στα έργα της η καλλιτέχνης έχει απεικονίσει μεταξύ άλλων τοπία της Πελοποννήσου, του Μυστρά, της Σπάρτης, της Αττικής, της Υπάτης, της Σαντορίνης, της Κρήτης και βέβαια της αγαπημένης της Μυκόνου (δεκατρία έργα) τα οποία χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της φύσης.
Τα θέματα που επιλέγει είναι κυρίως φυσικά τοπία, αλλά και ιστορικά μνημεία, ενώ γενικώς κινείται στις παρυφές του ιμπρεσιονισμού. Για όποιον δε γνωρίζει, με τον όρο «ιμπρεσιονισμός» στην τέχνη αναφερόμαστε στο κίνημα, το οποίο γεννήθηκε στην Ιταλία και ασχολείται με την αναπαράσταση της πρώτης εντύπωσης που δημιουργείται στον καλλιτέχνη, όταν βλέπει ένα φυσικό τοπίο. «Παίζει» ουσιαστικά με το φως, ξεφεύγοντας από τον ακαδημαϊσμό της Σχολής του Μονάχου, δίνοντας φανερές επιρροές από το δυτικό πρότυπο. Αυτό χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό τα έργα της Μαρίας Ιγγλέση, η ανακάλυψη, δηλαδή, της δύναμης του καθαρού χρώματος και την αποτύπωση του στιγμιαίου τοπίου.
Καταγράφει με την τέχνη της τον ελληνικό χώρο και όχι μόνο, με ένα αίσθημα έμπλεο χρωματικής αισθαντικότητας, αίσθημα γήινης τρυφερότητας μέσα από την αδρή χειρονομία της καθαρής χρωματικής ύλης, της απλής και άμεσης καταγραφής των πλαστικών επεισοδίων και των πλούσιων χρωματικών συναρτήσεων που της προσφέρει το μεσογειακό τοπίο. Πολύ γρήγορα, όμως, αυτό θα αλλάξει, καθώς η πινελιά της απέκτησε μία πιο έντονη και εξπρεσιονιστική γραφή. Πολλές φορές ο χώρος στα έργα της αυτονομείται και το τοπίο μετασχηματίζεται σε αφηρημένες κηλίδες που αναδεικνύονται χάρις το φως. Σημαντικό έργο μίας μοναδικής πλαστικής έκφρασης είναι αυτό το «πορτρέτο της Ειρήνης Ιγγλέση» αδελφής της Μαρίας. Το έργο ξεφεύγει από τον πλαστικό κανόνα του συνολικού έργου της δημιουργού και μόνο του ορίζει μια στιγμή καλλιτεχνικής πληρότητας, η οποία έχει ξεπεράσει τη σύμβαση της τυπικής εικονογραφίας και έχει αποτυπώσει μία γεμάτη πλαστική γλώσσα ενός πολύπλοκου, αισθαντικού, εσωτερικευμένου ψυχισμού.
Η Μαρία Ιγγλέση θα φύγει από τη ζωή κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το 1942, ενώ το πρόσωπο που την έκανε τόσο διάσημη, η αδερφή της Ειρήνη, θα φύγει από τη ζωή 10 χρόνια αργότερα. Η οικογένεια πρέπει να πέρασε δύσκολα χρόνια και η ανάγκη για την επιβίωση ήταν επιτακτική.
Καταληκτικά, το έργο και η ζωή της Ιγγλέση ήταν παράδειγμα για την εποχή της, καθώς ήταν μία ακόμη γυναίκα καλλιτέχνης, η οποία, αψηφώντας τον περιορισμό του φύλου της, έζησε στην Ιταλία για πολλά χρόνια, σπούδασε και έκανε μία εξαιρετική καριέρα με το όνομά της να ηχεί ακόμα και σήμερα στον καλλιτεχνικό χώρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαρία Ιγγλέσι, itsonlyarts.com, διαθέσιμο εδώ.
- Μαρία Ιγγλέσι, mykonospost.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Μαρία Ιγγλέσι, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ.
