Της Αναστασίας Αποστολίδου,
Η Τέχνη, ως αντικείμενο δημιουργίας, υπήρξε ανέκαθεν το ισχυρότερο και επιδραστικότερο πεδίο έκφρασης του ανθρώπινου πολιτισμού. Από τις σπηλαιογραφίες της παλαιολιθικής εποχής, τη γοτθική τέχνη του Μεσαίωνα, τη νεωτερικότητα της Αναγέννησης έως και τη μοντέρνα τέχνη της σύγχρονης εποχής, η καλλιτεχνική παραγωγή εξελίσσεται αδιάλειπτα, καθορίζοντας διαχρονικά και αισθητά την πνευματική πορεία των εκάστοτε κοινωνιών. Σε αυτό το πλαίσιο, άξιο μελέτης κρίνεται το ζήτημα συσχετισμού των εννοιών Τέχνη-Ζωή, με σκοπό να διερευνηθεί, αφενός η αλληλένδετη σχέση τους και αφετέρου, το κατά πόσο ευσταθεί φιλοσοφικά και κοινωνικά, η ιδιαίτερα επικρατούσα άποψη, πως η τέχνη επιτελεί την λειτουργία αντικατοπτρισμού της ζωής.
Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, προσεγγίζοντας θεωρητικά το φαινόμενο της τέχνης, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η τέχνη αποτελεί συλλήβδην μια μορφή μίμησης εξωτερικών ερεθισμάτων και εικόνων. Ωστόσο, η αντίληψη της τέχνης ως μιμητή του περιβάλλοντος δεν την καθιστά υποτιμητική απέναντι στην υπόστασή της, αλλά, αντιθέτως, εξυμνεί την ιδιότητα της μίμησης ως μιας διαδικασίας διαμεσολάβησης της αλήθειας και δημιουργικής αναπαράστασης των όντων. Αιώνες αργότερα, με εντελώς διαφορετική κοσμοθεωρία αλλά με κοινή σύλληψη της στενής σχέσης Τέχνης-Ζωής, ο Γερμανός συγγραφέας Bertolt Brecht εξέφρασε πως «Όλες οι μορφές τέχνης είναι στην υπηρεσία της μεγαλύτερης από όλες τις τέχνες: της τέχνης της ζωής».
Αφορμώμενη από τις προαναφερθείσες απόψεις, θα τολμήσω να πω, ότι η αντανάκλαση της ζωής στα καλλιτεχνικά δημιουργήματα δε στερεί από την τέχνη ουσία και επιδραστικότητα, καθώς σχηματοποιεί και μορφοποιεί τη φύση, πλάθοντάς τη σε ένα ελεύθερο πλαίσιο έκφρασης. Περαιτέρω, οι απεικονίσεις στην τέχνη, είτε αναφερόμαστε σε παραστατική είτε σε εικαστική τέχνη, διαδραματίζουν τον ρόλο παράτασης της λήθης, δεδομένου ότι η θνητότητα μιας στιγμής και μιας ύπαρξης αποκτά αθανασία στον χρόνο, όταν αυτή αποτυπώνεται καλλιτεχνικά και επιβιώνει μέσω της τέχνης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ζωή εμπνέει την τέχνη, συνιστά τον πυρήνα της, και η τέχνη, πιστή στο πρότυπό της, αξιοποιεί τα δημιουργικά της εργαλεία, που ανάγουν την εξωτερική πραγματικότητα σε επιμελώς δουλεμένο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
Μια εξ ολοκλήρου αποκλίνουσα ιδέα αναφορικά με τη φύση της τέχνης εντοπίζεται σε απόφθεγμα του Ρώσου ποιητή Vladimir Mayakovsky, ο οποίος διατείνεται πως «Η τέχνη δεν είναι καθρέφτης όπου καθρεφτίζεται ο κόσμος, αλλά ένα σφυρί με το οποίο του δίνουμε σχήμα», προσιδιάζοντας την οπτική του Oscar Wilde για την αλληλεπίδραση τέχνης και περιβάλλοντος («Η φύση μιμείται την τέχνη») και ακολουθώντας το μοντέλο της αντι–μίμησης. Η θέση του Mayakovsky μάς προτρέπει να αντιληφθούμε την τέχνη ως την εξέχουσα δύναμη, η οποία, όχι μόνο δεν ακολουθεί πιστά τις εικόνες και την πορεία της ζωής, αλλά λειτουργεί παρεμβατικά απέναντι σε εκείνη, όπως και δύναται να την ανατρέψει ή να την επαναδημιουργήσει.
Προς επίρρωση των παραπάνω, αρκεί να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας περιπτώσεις καλλιτεχνικής παραγωγής που είτε προέβλεψαν κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις του μέλλοντος (φερ’ ειπείν βιβλία και έργα ζωγραφικής για το ζήτημα του μετα-ουμανισμού) είτε ενθάρρυναν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο την ανατροπή καθεστώτων και προώθησαν πανανθρώπινα ιδανικά. Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως ενίοτε η δυναμική της τέχνης όχι μόνο συμβαδίζει με τη ροή της ζωής και του περιβάλλοντος, αλλά πρωτοπορεί στη διαμόρφωση καινοτόμων ιδεών και κοινωνικών συνθηκών.
Απεναντίας, μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση προσφέρει ο Ολλανδός ζωγράφος Vincent Van Gogh, ο οποίος συνέδεσε τη φύση και τον σκοπό της τέχνης με το συναίσθημα της αγάπης : «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη τέχνη, από το να αγαπάς τους ανθρώπους». Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, η πεμπτουσία της τέχνης διαφοροποιείται άρδην από τις πιο ωφελιμιστικές αντιλήψεις περί της στοχοθέτησής της, εντοπίζοντας το μεγαλείο της καλλιτεχνίας στην πιο αγνή και ανεπιτήδευτη μορφή της, στην έκφραση της αγάπης προς το ανθρώπινο είδος, την αστείρευτη δοτικότητα που πρέπει να χαρακτηρίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες, όπως και η τέχνη, πρέπει με επιμέλεια, τρυφερότητα και δεξιοτεχνία, να χτίζονται και να ανθίζουν.
«Η ζωή, ο θάνατος κι αναμεσίς η Τέχνη»
-Νίκος Εγγονόπουλος
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αριστοτέλης, «Αριστοτέλης: Ποιητική», Εκδόσεις Ζήτρος, Αθήνα, 2008
- Oscar Wilde – Life Imitates Art ,thewestologist.com, διαθέσιμο εδώ
