Της Μαρίας Καρέτσου,
Το ονυχο-επιγονατιδικό σύνδρομο είναι μια σπάνια γενετική πολυσυστημική νόσος, η οποία παρόλο που είναι κληρονομική, μπορεί να προσβάλλει κι άτομα χωρίς γενετική προδιάθεση. Το σύνδρομο εμφανίζεται στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού ή από τη γέννηση του κι επηρεάζει το σκελετό, τα νύχια, τους οφθαλμούς καθώς και τους νεφρούς. Το πιο χαρακτηριστικό σημείο της νόσου είναι οι δυσπλασίες των νυχιών και οι παραμορφώσεις της επιγονατίδας κι εκεί οφείλεται και η ονομασία του. Ωστόσο, μπορεί να γίνεται αναφορά στο συγκεκριμένο σύνδρομο και με τα εξής ονόματα: νόσος Fong, (κληρονομική) ονυχοστεοδυσπλασία, σύνδρομο Turner-Kieser και, τέλος, αρθρο-οστεο-ονυχοδυσπλασία.
Το πρώτο περιστατικό με συνδυασμό συγγενών ανωμαλιών που επηρεάζει τις αρθρώσεις και τα νύχια, φαίνεται να καταγράφεται το 1820 και η οικογενειακή συσχέτιση πραγματοποιήθηκε δεκαετίες αργότερα, καθώς η συμπτωματολογία δεν είναι ίδια στα μέλη της κάθε οικογένειας.
Αιτιοπαθογένεια
Το σύνδρομο είναι από τις πρώτες γενετικές παθήσεις που έγινε η συσχέτιση με την ομάδα αίματος ABO και είναι αποτέλεσμα μεταλλάξεων που λαμβάνουν μέρος στο γονίδιο LMX1B (χρωμόσωμα 9q34) κι έχει αυτοσωμικό επικρατή χαρακτήρα, επομένως κάθε παιδί έχει 50% πιθανότητα να το κληρονομήσει από γονείς που πάσχουν. Η πρωτεΐνη LMX1B αποτελεί έναν μεταγραφικό παράγοντα, ο οποίος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην πρώιμη εμβρυική ανάπτυξη των άκρων, των νεφρών, καθώς και των ματιών. Οι μεταλλάξεις επηρεάζουν τη λειτουργικότητα της πρωτεΐνης, καθώς και την ικανότητά της να συνδέεται με το DNA. Η συμπτωματολογία του κάθε ασθενή, καθορίζεται από την περιοχή που θα υποστεί μετάλλαξη.
Κλινική εικόνα ασθενούς
Το πιο χαρακτηριστικό σημείο του συνδρόμου είναι οι ανωμαλίες των νυχιών, όπου η δυσπλασία είναι πιο έντονη στον αντίχειρα του χεριού και σταδιακά μειώνεται προς τα υπόλοιπα δάχτυλα. Στα νύχια των ποδιών, η δυσπλασία δεν παρατηρείται πάντα, αλλά όταν εμφανίζεται, υπάρχει συνήθως μόνο στο μικρό νύχι.
Οι ανωμαλίες των οστών είναι εξίσου συχνές στα άτομα αυτά. Τα άτομα αυτά έχουν συνήθως είτε στο ένα ή και στα δύο πόδια υποανάπτυκτες και ασυνήθιστα μικρές επιγονατίδες με «λάθος» σχήμα, ενώ μπορεί να απουσιάζει η κάψα του γόνατος. Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τα άτομα να παρουσιάζουν εξάρθρωμα επιγονατίδας και περιορισμένο εύρος κινήσεων του γόνατος καθώς και οστεοαρθρίτιδα. Αντίστοιχα συμπτώματα εμφανίζονται και στους αγκώνες και τα άτομα δεν μπορούν να τεντώσουν πλήρως τα χέρια, να τα φέρουν σε πρηνή θέση ή σε υπερέκταση. Η πλειονότητα των ατόμων έχει λαγόνια κέρατα, δηλαδή προεξοχή των άνω τμημάτων του οστού του ισχίου. Άλλες σκελετικές ανωμαλίες περιλαμβάνουν υποπλασία των ωμοπλατών ή/και παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης (σκολίωση).
Συννοσηρότητα
Δευτεροπαθώς της νόσου, σε ορισμένα άτομα, μπορεί να εμφανιστεί γλαύκωμα. Προοδευτικά γίνεται απόφραξη, όμως, εκροής του υδατοειδούς υγρού, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πίεση του υγρού. Αν και στην αρχή μπορεί να είναι ασυμπτωματικά, τα προσβεβλημένα άτομα εμφανίζουν ήπια κεφαλαλγία και θολή όραση ή φωτοευαισθησία. Όταν το γλαύκωμα, όμως, μένει αθεράπευτο, μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση. Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, εκτός από γλαύκωμα, τα άτομα μπορεί να εμφανίσουν υπερμελάγχρωση σε σχήμα τριφυλλιού της ίριδας των οφθαλμών (σημείο Lester) ή καταρράκτη.
Επίσης, σε ποσοστό περίπου 30-50% τα άτομα με NPS μπορεί να παρουσιάσουν κάποια νεφροπάθεια, από την παιδική τους ακόμα ηλικία. Πιθανολογείται πως είναι αποτέλεσμα εκφύλισης των νεφρικών σωληνάριών ή φλεγμονής των νεφρικών αγγείων και τα πρώτα σημάδια νεφρικής ανωμαλίας είναι η αιματουρία, η υπέρταση και το οίδημα. Αν και σπάνια, η νόσος ενδέχεται να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια.
Διάγνωση
Η υποψία για το συγκεκριμένο σύνδρομο μπορεί να τεθεί ακόμα και κατά τη γέννηση ή την πρώιμη παιδική ηλικία, αν έχει εντοπιστεί κάποιο από τα χαρακτηριστικά ευρήματα της νόσου. Τις περισσότερες φορές, όμως, αυτό δεν συμβαίνει και εφαλτήριο για τη διάγνωση είναι κάποιος πόνος, συνήθως στις αρθρώσεις που οδηγούν τον ασθενή σε ορθοπεδικό. Αν παρατηρηθούν και άλλα σημεία της νόσου, γίνεται λήψη ατομικού και ψ και απεικονιστικές εξετάσεις, όπως αξονική και μαγνητική τομογραφία. Για την αποφυγή λανθασμένης διάγνωσης, μπορεί να ζητηθούν και μοριακές γενετικές δοκιμές για μεταλλάξεις στο γονίδιο LMX1B.
Θεραπευτική προσέγγιση
Η θεραπεία δεν είναι ίδια για όλους, καθώς προσαρμόζεται κάθε φορά στη συμπτωματολογία του ασθενούς και στόχο έχει την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Επομένως, όσον αφορά τις σκελετικές ανωμαλίες, η αντιμετώπιση επιτυγχάνεται με χειρουργική επέμβαση, αντικατάσταση των καψών του γόνατος με τεχνητές συσκευές και ανακατασκευή υποπλαστικών οστών. Στην περίπτωση των αγκώνων, συνιστάται πρώτα η μαγνητική τομογραφία, καθώς πρόκειται για μια δύσκολη επέμβαση. Ανάλογα από τον βαθμό της σκολίωσης, αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί με γυμναστική και νάρθηκα, φυσικοθεραπεία και, τέλος, χειρουργική επέμβαση αν δεν αποδώσουν οι προηγούμενες μεθόδοι. Στα άτομα με γλαύκωμα, χορηγούνται φαρμακευτικές σταγόνες και φάρμακα per os, ενώ μπορεί να χρειαστεί κι επέμβαση. Στα παιδιά με άλλες οφθαλμικές ανωμαλίες που συνδέονται με το NPS, μπορεί να δοθούν γυαλιά οράσεως ή φακοί επαφής ή/και χειρουργική επέμβαση για την βελτίωση της όρασης.
Επισκόπηση
Μολονότι είναι γνωστό στην ερευνητική κοινότητα το εύρος των συμπτωμάτων που οφείλονται στο ονυχο-επιγονατιδικό σύνδρομο, παραμένει άγνωστο πώς συσχετίζονται οι σκελετικές ανωμαλίες, με τις νεφρικές και τις οφθαλμολογικές διαταραχές. Είναι σημαντικό να συνεχιστούν οι έρευνες, προκειμένου να δοθούν απαντήσεις σε αυτά και άλλα ερωτήματα, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής αυτών των ασθενών και το προσδόκιμο ζωής να μην επηρεάζεται από τη συγκεκριμένη πάθηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Genotype–phenotype studies in nail-patella syndrome show that LMX1B mutation location is involved in the risk of developing nephropathy, European Journal of Human Genetics. Διαθέσιμο εδώ
- Nail-patella syndrome, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
