Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Μια μαία από την Κύπρο έμελλε να γίνει το σύμβολο της γενναιότητας και του ηρωισμού. Το όνομα αυτής: Ευφροσύνη Προεστού. Γεννήθηκε το 1903 και ζούσε στη Λάπηθο της Κύπρου μαζί το σύζυγο και τα παιδιά της, ενώ εξασκούσε το επάγγελμά της στις γύρω περιοχές της Λαπήθου. Ήταν ένας χαρισματικός και ανιδιοτελής άνθρωπος, με θέληση και αποφασιστικότητα, ενώ μέσω του επαγγέλματός της έφερνε νέες ζωές στον κόσμο, τον Αύγουστο του 1974 όμως θα πάσχιζε να κρατήσει στην ζωή 12 ανθρώπινες ψυχές και θα γινόταν «μητέρα» με έναν ξεχωριστό τρόπο. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η Ευφροσύνη Προεστού έζησε σε μια έκρυθμη εποχή. Ο 20ος αιώνας για την Κύπρο ήταν ένα συνεχές ντόμινο εξελίξεων, από την Αγγλοκρατία, στους δύο παγκόσμιους πόλεμος, τα Οκτωβριανά του 1931, στον πόλεμο της ΕΟΚΑ για την ανεξαρτησία της Κύπρου από τους Άγγλους και την πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, τίποτα, όμως, δεν μπορεί να συγκριθεί με τα γεγονότα του 1974, που τελικά κόστισαν την μισή Κύπρο. Η Ευφροσύνη Προεστού ήταν εκεί, παρούσα και θα διακινδύνευε τη ζωή της για τους συμπατριώτες της.
Την ίδια χρονιά στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, η Ελλάδα γινόταν μάρτυρας μιας πρωτοφανούς διαμαρτυρίας: εν μέσω στρατιωτικής δικτατορίας, φοιτητές πραγματοποιήσουν καταλήψεις στη Νομική με σημαντικότερη αυτή του Νοεμβρίου του ΄73 όπου φοιτητές έκλεισαν το Πολυτεχνείο. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου σε συνδυασμό με την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε αποτέλεσε ευκαιρία για την ανατροπή του Παπαδόπουλου, έτσι ο Δημήτριος Ιωαννίδης ανέτρεψε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και την Κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Στόχος του τώρα ήταν ένας: η ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974 εκδηλώθηκε το πραξικόπημα από την εθνική φρουρά της Κύπρου, την ΕΛΔΥΚ και την ΕΟΚΑ Β΄ κατ’ εντολή της χούντας Ιωαννίδη. Τη στιγμή που ο Μακάριος υποδεχόταν μια σχολική αντιπροσωπεία από την Αίγυπτο, κατάφερε τελικά να διαφύγει στην Πάφο και από εκεί στη Μάλτα με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου εκεί έλαβε μέρος στη σύσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Από το βήμα που του δόθηκε εξαπέλυσε δριμύ κατηγορώ προς την ελληνική χούντα για την «εισβολή στην Κύπρο». Εκμεταλλευόμενη την αναταραχή στις 20 Ιουλίου, η Τουρκία εισέβαλε στο νησί, ο τοποθετημένος από τους πραξικοπηματίες Πρόεδρος, Νίκος Σαμψών, παραιτείται, ενώ το ίδιο πράττει και στην Ελλάδα ο Ιωαννίδης, αφού πια είναι ανίκανοι να αντιδράσουν στρατιωτικά.
Το μεγαλείο της γενναιότητας της Ευφροσύνης Προεστού αναδείχθηκε κατά την περίοδο της τουρκικής εισβολής. Στη μάχη της Λαπήθου, στις 6 Αυγούστου 1974, δώδεκα στρατιώτες αποκόπηκαν από τον λόχο τους και έμειναν εγκλωβισμένοι πίσω από τις εχθρικές γραμμές. Η 71χρονη τότε Ευφροσύνη δεν είχε εγκαταλείψει τη Λάπηθο, που έμεινε πίσω στο σπίτι της μαζί με λίγους ακόμα συγχωριανούς της, ήταν αυτή που εντόπισε τους στρατιώτες και τους πήρε υπό την προστασία της. Μέχρι τότε οι 12 άντρες δεν μπορούσαν να βρουν πουθενά καταφύγιο γιατί οι ντόπιοι ήταν απρόθυμοι και φοβισμένοι από την αγριότητα των Τούρκων. Ακριβώς το αντίθετο συνέβη στην περίπτωση της κυρά Ευφροσύνης, η οποία αμέσως ενδιαφέρθηκε να τους φιλοξενήσει.
Οι στρατιώτες αυτοί ήταν οι Πανίκος Παραλιμνίτης, Κώστας Καστελλανής, Γιώργος Χριστοφής, Στέλιος Θεοδούλου, Κυριάκος Κυριάκου, Νίκος Παπαναστασίου, Παύλος Νικολάου, Ανδρέας Γρηγορίου και οι Νίκος Νικολάου του 286 ΜΤΠ, Πολύκαρπος Πέτρου, Αντώνης Φιλίππου και ο Γιώργος Παπανικολάου του 256 ΤΠ. Τους έκρυψε σε μια μικρή σπηλιά δίπλα στο σπίτι της και τους φρόντιζε για σχεδόν ένα μήνα με αυταπάρνηση και αυτοθυσία, πηγαίνοντάς τους προμήθειες και τους ενημέρωνε για το τι συμβαίνει στην Κύπρο κάτω από τα βλέμματα των πολυάριθμων Τούρκων που βρίσκονταν ήδη μέσα στη Λάπηθο. Οι Τούρκοι την υποψιάστηκαν, καθώς ήταν η πρώτη που συνέλαβαν και άρχισαν να την ανακρίνουν στον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Λουκά. Υπέστη φρικτά βασανιστήρια για να ομολογήσει που ήταν κρυμμένοι οι στρατιώτες, πόσοι ήταν, τι οπλισμό είχαν μαζί τους και πόσο καιρό τους προστάτευε. Η κυρά της Λαπήθου αρνιόταν κατηγορηματικά να απαντήσει χωρίς να δώσει την παραμικρή πληροφορία, αφού δεν είχε σκοπό να τους προδώσει.
Οι Τούρκοι επέμεναν, η Ευφροσύνη δεν μιλούσε και τότε ξεκίνησαν τα βασανιστήρια. Πέραν από τους άγριους ξυλοδαρμούς στο Κάστρο της Κερύνειας, τους τεχνητούς πνιγμούς στην θάλασσα, τα βάναυσα κτυπήματα με το κομμένο σχοινί της καμπάνας, το οποίο έκοψαν κι έδεσαν κόμπους για να είναι πιο επώδυνα τα πλήγματα, η πιο εξευτελιστική δοκιμασία που την υπέβαλαν, ήταν η βασανιστική διαπόμπευση στους δρόμους της Λαπήθου: Την έγδυσαν, την έδεσαν πίσω από ένα στρατιωτικό τζιπ και την έσερναν στην άσφαλτο μέχρι που το δέρμα της από τις πληγές έγινε κατακόκκινο από τα αίματα. Κι όμως η κυρά ούτε τότε τους πρόδωσε!
Έπειτα, της έβγαλαν τον σταυρό από το λαιμό και της ζητούσαν να τον φτύσει, αρνήθηκε να το κάνει. Ακόμα και όταν την έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα δεν λύγισε και δεν αποκάλυψε ποτέ που έκρυβε τους στρατιώτες. Λίγες ημέρες αργότερα ένας εκ των 12 στρατιωτών, ο Κυριάκος Κυριάκου, συνελήφθη από τους Τούρκους οι οποίοι τον οδήγησαν ενοποιόν της. Όταν ο Τούρκος ανακριτής ρώτησε αν την ξέρει, εκείνος παραδέχτηκε πως την γνωρίζει θεωρώντας ότι μετά από τα βασανιστήρια που υπέστη θα είχε μιλήσει. Ακόμα και τότε η κυρά Ευφροσύνη, έξυπνη καθώς ήταν, κατάφερε να ξεγελάσει τους Τούρκους. Τελικά, η δράση της προδόθηκε όπως και η παρουσία των 12 στρατιωτών, τους οποίους οι Τούρκοι εντόπισαν μέσα σε ένα ακατοίκητο σπίτι και τους περικύκλωσαν με ισχυρές δυνάμεις. Οι φαντάροι σκορπίστηκαν και κάποιοι επιχείρησαν να διαφύγουν, ενώ άλλοι συνελήφθησαν επιτόπου, τρεις εκ των οποίων τραυματίστηκαν από τουρκικά πυρά. Σε διάστημα λίγων μόνο ημερών ήταν όλοι στα χέρια των Τούρκων, μόνο ένας ο δεκανέας Γιώργος Παπανικολάου κατάφερε να διαφύγει τη σύλληψη, ενώ οι υπόλοιποι θα περνούσαν ο καθένας το δικό του μαρτύριο. Οι οκτώ από τους δώδεκα στήνονται από τους Τούρκους στο εκτελεστικό απόσπασμα σε έναν τοίχο λίγο πιο μακριά από το σπίτι της κυρά Ευφροσύνης. Τελικά δεν εκτελούνται, διότι οι Τούρκοι ανακαλύπτουν πως τα ονόματά τους είναι καταγεγραμμένα στις λίστες του Ερυθρού Σταυρού με την πληροφορία πως βρίσκονται στη Λάπηθο.
Ύστερα από τριών εβδομάδων κράτηση στα μπουντρούμια και ενώ είχαν αντέξει από τα βάναυσα βασανιστήρια, οι στρατιώτες απελευθερώνονται στις 25 Σεπτεμβρίου, την ημέρα που κατά τους Ορθόδοξους εορτάζεται η μνήμη της οσίας Ευφροσύνης. Η Ευφροσύνη Προεστού εκδιώχθηκε από τη Λάπηθο, πάντα όμως μέσα της ήλπιζε πως κάποια στιγμή θα επέστρεφε στο σπίτι της. Για χρόνια αρνιόταν να μιλήσει δημόσια για όσα έζησε, όταν όμως μετά από πίεση δέχτηκε να παραχωρήσει συνέντευξη η τελευταία της φράση ήταν «Εγώ ότι έκαμα, το έκαμα για να έχω ένα καλό απέναντι στο Θεό». Πέθανε το Πάσχα του 1993 σε ηλικία 90 ετών. Οι στρατιώτες που γλίτωσε την είχαν σαν δεύτερη μητέρα τους: «Το ότι ζούμε σήμερα, το χρωστάμε στην κυρά Ευφροσύνη, ήταν ο άγγελός μας» λένε αυτοί και τα παιδιά τους, έστησαν την προτομή της μπροστά στο οδόφραγμα του ξενοδοχείου Λήδρα Πάλας στη Λευκωσία. Τα Κυπριακά Ταχυδρομεία στις 6 Μαΐου 2021, κυκλοφόρησαν την αναμνηστική σειρά «Η Κυρά της Λαπήθου Ευφροσύνη Προεστού». Προς τιμήν της έχει αφιερωθεί η οδός Ευφροσύνης Προεστού, που είναι πάροδος της οδού Λαπήθου, δίπλα στο Πάρκο της Κερύνειας, στη συνοικία Παρισινός, στη Λευκωσία.
Κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, οι Τουρκικές δυνάμεις προχωρούν σε δύο επιχειρήσεις με την κωδική ονομασία «Αττίλα», με την οποία κατέλαβαν συνολικά το 36,2% του νησιού, εκτόπισαν χιλιάδες Ελληνοκύπριους, ενώ συνολικά σκότωσαν τρεις χιλιάδες ελληνόφωνους Κύπριους και πολλοί αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες. Κανένα κράτος δεν αναγνώρισε την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» εκτός της Τουρκίας, τα εδάφη θεωρούνται κατεχόμενα και η κατοχή αυτή εξακολουθεί να θεωρείται παράνομη. Η συνομιλίες για τη λύση του Κυπριακού συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, 50 ολόκληρα χρόνια μετά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιάννης Νικολάου, Η κυρά της Λαπήθου, Εκδόσεις Επιφανίου, Δεκέμβριος 2020
- Η ΚΥΡΑ ΤΗΣ ΛΑΠΗΘΟΥ, digital-herodotus.eu, Διαθέσιμο εδώ
