Του Ιουλίου Παπάζογλου,
Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, υπήρξε μια ένοπλη διαμάχη ανάμεσα στο ελληνικό βασίλειο και την οθωμανική αυτοκρατορία. Η κύρια αιτία της σύγκρουσης ήταν το μέλλον της οθωμανικής επαρχίας της Κρήτης, μιας που ο πληθυσμός της που αποτελούνταν κατά πλειοψηφία από Έλληνες επιθυμούσε την πολυπόθητη ένωση το ελληνικό βασίλειο. Τελικά, συστάθηκε μια αυτόνομη πολιτεία στην Κρήτη υπό Οθωμανική επικυριαρχία (ως αποτέλεσμα της επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων μετά τον πόλεμο), με πρώτο Ύπατο Αρμοστή ωστόσο να ορίζεται από την Ελλάδα, θέση που ανέλαβε ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Ως προς τον πόλεμο για τους Οθωμανούς ήταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να δοκιμάσει τον αναδιοργανωμένο στρατό της, ο οποίος λειτούργησε υπό την καθοδήγηση μιας γερμανικής στρατιωτικής αποστολής υπό τον Colmar Freiherr von der Goltz.
Το 1878 η οθωμανική αυτοκρατορία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Συνεδρίου του Βερολίνου, υπέγραψε το Σύμφωνο της Χαλέπας που συνεπαγόταν την εφαρμογή του οργανικού νόμου του 1868, που υποσχέθηκε αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ από την οθωμανική κυβέρνηση, το οποίο έδινε στην Κρήτη ένα ευρύ καθεστώς -αυτονομία εμβέλειας. Οι Οθωμανοί επίτροποι, ωστόσο, αγνόησαν επανειλημμένα τη σύμβαση, προκαλώντας τρεις διαδοχικές εξεγέρσεις το 1885, το 1888 και το 1889. Το 1894 ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β’ διόρισε ξανά τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή πασά ως κυβερνήτη της Κρήτης. Η συμφωνία αντιμετωπίστηκε με οργή από τον μουσουλμανικό πληθυσμό του νησιού και οδήγησε σε νέες συγκρούσεις μεταξύ της ελληνικής και της μουσουλμανικής κοινότητας εκεί το 1896. Για να καταστείλουν την αναταραχή, έφτασε οθωμανική στρατιωτική ενίσχυση, ενώ Έλληνες εθελοντές αποβιβάστηκαν στο νησί για να στηρίξουν τον ελληνικό πληθυσμό.
Την ίδια στιγμή οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων περιπολούσαν στα κρητικά ύδατα, οδηγώντας σε περαιτέρω κλιμάκωση. Παρ’ όλα αυτά επήλθε συμφωνία με τον σουλτάνο και οι εντάσεις υποχώρησαν. Τον Ιανουάριο του 1897 ξέσπασε η ενδοκοινοτική βία, καθώς και οι δύο πλευρές προσπάθησαν να εδραιώσουν την εξουσία τους. Η χριστιανική συνοικία των Χανίων πυρπολήθηκε και πολλοί κατέφυγαν στον ξένο στόλο που ήταν αγκυροβολημένος έξω από την πόλη. Αγώνα για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα κήρυξαν Κρήτες επαναστάτες. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Θεόδωρος Δεληγιάννης δέχθηκε σφοδρή κριτική από τον αντίπαλό του Δημήτριο Ράλλη για την υποτιθέμενη αδυναμία του να χειριστεί το θέμα. Συνεχείς διαδηλώσεις στην Αθήνα κατηγορούσαν τον βασιλιά Γεώργιο Α’ και την κυβέρνηση για προδοσία της κρητικής υπόθεσης. Η Εθνική Εταιρεία, μια εθνικιστική, μιλιταριστική οργάνωση που είχε διεισδύσει σε όλα τα επίπεδα του στρατού και της γραφειοκρατίας, πίεσε για άμεση αντιπαράθεση με τους Οθωμανούς.
Ο ελληνικός στρατός αποτελούνταν από τρεις μεραρχίες, με δύο από αυτές να λαμβάνουν θέσεις στη Θεσσαλία και μία στην Άρτα της Ηπείρου. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος ήταν ο μόνος στρατηγός του στρατού. Ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στις 25 Μαρτίου. Ο ελληνικός στρατός στη Θεσσαλία αποτελούνταν από 45.000 άνδρες, 500 ιππείς και 96 πυροβόλα, ενώ ο στρατός της Ηπείρου αποτελούταν από 16.000 άνδρες και 40 πυροβόλα. Ο αντίπαλος οθωμανικός στρατός περιελάμβανε οκτώ μεραρχίες πεζικού, σε μεγάλο βαθμό από Αλβανούς, συν μία μεραρχία ιππικού. Στο μέτωπο της Θεσσαλίας, αποτελούνταν από 58.000 άνδρες, 1.300 ιππείς και 186 πυροβόλα, ενώ στην Ήπειρο μπορούσε να τοποθετήσει 26.000 άνδρες και 29 πυροβόλα. Ο Καϊμ Πασάς είχε τη γενική διοίκηση των οθωμανικών δυνάμεων. Στις 24 Μαρτίου, περίπου 2.600 παράνομοι διέσχισαν τα ελληνικά σύνορα στην Οθωμανική Μακεδονία για να προκαλέσουν αταξία πίσω από τις εχθρικές γραμμές ξεσηκώνοντας τους ντόπιους ενάντια στην οθωμανική διοίκηση. Ως αποτέλεσμα, στις 6 Απριλίου ο Εντέμ Πασάς κινητοποίησε τις δυνάμεις του. Το σχέδιό του ήταν να περικυκλώσει τις ελληνικές δυνάμεις και χρησιμοποιώντας τον Πηνειό ως φυσικό φράγμα να τις απωθήσει πίσω στην κεντρική Ελλάδα. Παρόλα αυτά, οι δυνάμεις του σταμάτησαν ενώ το κέντρο του σχηματισμού του κέρδισε έδαφος, αλλοιώνοντας τα αρχικά του σχέδια. Το ελληνικό σχέδιο απαιτούσε μια ευρύτερη μάχη ανοιχτού πεδίου, η οποία τελικά θα κόστιζε σοβαρές απώλειες εναντίον ενός ήδη ανώτερου αντιπάλου. Δεν είχε απομείνει καμία σοβαρή δύναμη για να εμποδίσει την είσοδο του Οθωμανικού Στρατού στην ελληνική πρωτεύουσα, την Αθήνα. Ο Χαλίλ Ριφάτ Πασάς ζήτησε από τον Αμπντούλ Χαμίτ άδεια να μπει στην Αθήνα. Σε συμφωνία με τις Μεγάλες Δυνάμεις, ο Ρώσος Τσάρος Νικόλαος Β’ τηλεγράφησε στον ίδιο τον Αμπντούλ Χαμίτ και ζήτησε να σταματήσει ο πόλεμος. Στις 19 Μαΐου, σύμφωνα με τη θέληση του σουλτάνου, ο Οθωμανικός στρατός σταμάτησε την προέλασή του. Στις 20 Μαΐου 1897 τέθηκε σε ισχύ η κατάπαυση του πυρός.
Στις 20 Σεπτεμβρίου υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να παραχωρήσει μικρές παραμεθόριες περιοχές και να πληρώσει βαριές αποζημιώσεις. Για να πληρώσει το τελευταίο, η ελληνική οικονομία τέθηκε υπό την επίσημη επίβλεψη της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής. Για την ελληνική κοινή γνώμη και τους στρατιωτικούς, η αναγκαστική ανακωχή ήταν ταπείνωση, αναδεικνύοντας την απροθυμία της χώρας να εκπληρώσει τις εθνικές της φιλοδοξίες (Μεγάλη Ιδέα). Παρά το τέλος του πολέμου, η εξέγερση στην Κρήτη συνεχίστηκε –αν και χωρίς άλλες οργανωμένες μάχες– μέχρι τον Νοέμβριο του 1898, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις έδιωξαν τις οθωμανικές δυνάμεις από το νησί για να ανοίξουν το έδαφος για ένα αυτόνομο Κρητικό Κράτος υπό την επικυριαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Επισήμως ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1898 όταν ο Πρίγκιπας Γεώργιος έφτασε στην Κρήτη για να αναλάβει τα καθήκοντά του ως Ύπατος Αρμοστής, η Κρητική Πολιτεία επέζησε μέχρι το 1913, όταν η Ελλάδα προσάρτησε επίσημα το νησί.
Στην Ελλάδα, η ευαισθητοποίηση του κοινού για την μη προετοιμασία της χώρας για πόλεμο για την επιδίωξη των εθνικών της φιλοδοξιών έβαλε τους σπόρους για το πραξικόπημα στο Γουδή του 1909, το οποίο απαιτούσε άμεσες μεταρρυθμίσεις στον Ελληνικό Στρατό, την οικονομία και την κοινωνία. Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέβηκε στην εξουσία, ως αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων, υποκίνησε μεταρρυθμίσεις που μεταμόρφωσαν το ελληνικό κράτος, οδηγώντας το στη νίκη στους Βαλκανικούς Πολέμους δεκαπέντε χρόνια αργότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Rossi A. (2009), Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897, ΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, Αθήνα: Εκδόσεις Σταμούλη
