Της Έλενας Μουλή,
Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να εξετάσει τη στρατηγική που χρησιμοποίησε ο Γουλιέλμος Β΄, κατά την περίοδο διακυβέρνησής του, με σκοπό να αναδείξει την τότε Γερμανική Αυτοκρατορία σε ηγεμόνα στο διεθνές σύστημα, μέσα από τη διεθνοπολιτική θεωρία του Επιθετικού Ρεαλισμού.
Η θεωρία με την οποία θα εξεταστεί η περιπτωσιολογική μελέτη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας το διάστημα 1890-1918, υπό τον Γουλιέλμο Β΄, εκείνη του Επιθετικού Ρεαλισμού, καθιερώθηκε από τον John Mearsheimer. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν είναι ποτέ ικανοποιημένες με το status quo του διεθνούς συστήματος και, κατά βάση, θέλουν την αλλαγή του. Μέσα σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα, που δεν υπάρχει μία κεντρική κυβερνητική αρχή, αναπτύσσεται ο ανταγωνισμός και τα διλήμματα ασφαλείας. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν όλο και περισσότερη ισχύ, για να εξασφαλίσουν όχι μόνο την επιβίωσή τους, αλλά και την πρωτοκαθεδρία τους. Έτσι, αναπτύσσονται και διλήμματα ασφαλείας, γιατί όση περισσότερη ισχύ αποκτά ένα κράτος τόσο περισσότερο φόβο δημιουργεί στα υπόλοιπα. Όλη αυτή η διαδικασία διαιωνίζεται.
Τα κράτη, σύμφωνα με τον Mearsheimer, δεν ενδιαφέρονται μόνο για την απόλυτη ισχύ και τα απόλυτα κέρδη, αλλά περισσότερο για τη σχετική ισχύ και τα σχετικά κέρδη. Με άλλα λόγια, ενδιαφέρονται για το πόσα περισσότερα θα κερδίσουν συγκριτικά με τον αντίπαλο (zero sum game). Τα κράτη, λοιπόν, έχουν αναθεωρητικές προθέσεις, με απώτατο στόχο την αλλαγή της κατανομής ισχύος υπέρ τους. Φυσικά, για να υλοποιήσουν κάτι τέτοιο, έχουν εξετάσει ενδελεχώς τον συσχετισμό κόστους < όφελους κι έτσι προβαίνουν σε ορθολογικές αποφάσεις. Η επιθετική συμπεριφορά των κρατών, λοιπόν, προκύπτει από τον φόβο, την αβεβαιότητα και την επισφάλεια που παράγει το διεθνές σύστημα, καθώς τα κράτη δεν μπορούν να είναι ποτέ σίγουρα για τις πράξεις και τις συμπεριφορές των άλλων κρατών. Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθεί, επίσης, πως, σε ένα τέτοιο δομημένο σύστημα, τα κράτη επιλέγουν την αρχή της αυτοβοήθειας στο εσωτερικό τους και τη σύναψη συμμαχιών στην εξωτερική τους πολιτική. Η βασικότερη επιδίωξη των κρατών, σύμφωνα πάντα με τον Επιθετικό Ρεαλισμό, είναι η απόκτηση όλο και μεγαλύτερου μεριδίου από την παγκόσμια ισχύ, μέχρι να την αποκτήσουν ολόκληρη, κάτι που είναι πρακτικά αδύνατο. Κανένα κράτος δεν μπορεί να πετύχει απόλυτη ηγεμονία κι έτσι ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για ισχύ διαιωνίζεται (κάτι που αποτελεί και το κεντρικό ζήτημα του γνωστού έργου του Mearsheimer, με τίτλο Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων).
Η επιθετική εξωτερική πολιτική του Γουλιέλμου Β’ αποτελεί μία περιπτωσιολογική μελέτη, τα δεδομένα της οποίας αντιστοιχούν σε όσα υποστηρίζει η θεωρία του Επιθετικού Ρεαλισμού. Ο Γουλιέλμος Β’ ανήλθε στον θρόνο στις 15 Ιουνίου του 1888 και παραιτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου του 1918. Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του, έχοντας εξετάσει τον συσχετισμό κόστους < οφέλους κι έχοντας εξασφαλίσει τους απαραίτητους συντελεστές ισχύος στο κράτος του (στρατός, οικονομία, τεχνολογία κ.λπ.), ο ίδιος προβαίνει σε αποικιοκρατικές και ιμπεριαλιστικές ενέργειες, με αποκορύφωμα τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Γουλιέλμος είχε αναθεωρητικές τάσεις και ήθελε να αλλάξει την κατανομή ισχύος, με την αυτοκρατορία του να μην παίζει πια τον ρόλο του εξισορροπητή, αλλά του ηγεμόνα. Ακολούθησε, λοιπόν, την Weltpolitik, η οποία αρχικά εκφράστηκε με την αποικιοκρατική πολιτική που ακολούθησε ο Αυτοκράτορας, κυρίως στην Αφρική. Το 1897, η Γερμανία προσδοκά να αποκτήσει εδάφη από τη Βενεζουέλα μέχρι την Καραϊβική, την Αφρική και την Ανατολική Ασία. Η Weltpolitik εκφράστηκε και με τον ισχυρό γερμανικό πολεμικό στόλο, που δημιουργήθηκε εκείνη την εποχή, ο οποίος, το 1909, έφτασε να είναι περίπου ισοδύναμος με τον βρετανικό. Αυτό προκάλεσε, φυσικά, τις ανησυχίες, αλλά και το μίσος της Βρετανίας, που ήταν παγκόσμια ναυτική δύναμη μεγάλου βεληνεκούς, και ένιωθε να απειλείται από τη γερμανική ισχύ.
Ο Γουλιέλμος φρόντιζε να αποκτά η Γερμανική Αυτοκρατορία όλο και περισσότερη ισχύ, συγκριτικά με τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις στον οικονομικό, τον βιομηχανικό, τον στρατιωτικό και τον πολιτικό τομέα. Ενδιαφερόταν για τη σχετική ισχύ και την περισσότερη δύναμη που διέθετε, συγκριτικά με τα άλλα κράτη. Η ενδυνάμωση του κράτους του προκαλούσε, φυσικά, την αβεβαιότητα και τον φόβο των άλλων Δυνάμεων (διλήμματα ασφαλείας) για μία επερχόμενη κυριαρχία και ηγεμονία της Γερμανίας. Η οικονομική, αποικιακή, στρατιωτική, πολιτική και ναυτική υπεροχή της Γερμανικής Αυτοκρατορίας προκάλεσε την αντιζηλία των Μεγάλων Δυνάμεων, που στράφηκαν εναντίον της. Έτσι, τα άλλα κράτη του διεθνούς συστήματος δεν έμειναν άπραγα και, μέσω συμμαχιών και διπλωματικών εγχειρημάτων (π.χ. Τριπλή Συνεννόηση), προσπάθησαν να αναχαιτίσουν τη γερμανική δύναμη και να λειτουργήσουν ως αντίβαρο και φραγμός στην επεκτατικότητά της. Έτσι, παρά τις προσπάθειες του Γουλιέλμου για ανάδειξη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας σε παγκόσμιο ηγεμόνα και παρά το γεγονός ότι ήταν μία ορθολογική επιλογή και είχε τα μέσα να το υλοποιήσει, η Γερμανία δεν κατάφερε ποτέ να ηγεμονεύσει.
Συμπερασματικά, είναι εμφανές πως η εξωτερική πολιτική και η στρατηγική του Γουλιέλμου Β΄ αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της θεωρίας του Επιθετικού Ρεαλισμού του Mearsheimer. Μέσα σε ένα άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα, ο Αυτοκράτορας της Γερμανίας, χωρίς να είναι ικανοποιημένος από το status quo και επιδιώκοντας να αναδείξει την αυτοκρατορία σε παγκόσμιο ηγεμόνα, που θα είχε την περισσότερη ισχύ και εξουσία, ακολούθησε επιθετικές πολιτικές, προσπαθώντας να εκτοπίσει τις άλλες μεγάλες δυνάμεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Π. Ήφαιστος, Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, Εκδόσεις Ποιότητα
- John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, Εκδόσεις Ποιότητα
- Η. Ηλιόπουλος, Η γερμανική εξωτερική πολιτική μετά την επανένωση, Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών
-
Buying Sovereignty: German “Weltpolitik” and Private Enterprise, 1884–1914, Cambridge University Press, διαθέσιμο εδώ
-
How Kaiser Wilhelm II Changed Europe Forever, Imperial War Museum, διαθέσιμο εδώ
