Της Αναστασίας Αποστολίδου,
«Η δυστυχία απέξω έγδερνε τις πόρτες». Το τελευταίο δίστιχο από το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη με τίτλο «Η σκηνή» θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως περιγράφει με ακριβή και ιδιαίτερα ευφυή τρόπο την ακατανίκητη και σαρωτική επίδραση της δυστυχίας και της απελπισίας στον άνθρωπο. «Αντίδοτο» στην καταλυτική επιρροή των ζοφερών συναισθημάτων στον ανθρώπινο βίο μπορεί να θεωρηθεί η έκφραση ελπίδας και αισιοδοξίας, αφενός από το πάσχον πρόσωπο και, αφετέρου, από το κοινωνικό του περιβάλλον, στο πλαίσιο της αλληλεγγύης και της ενσυναίσθησης. Μολαταύτα, σε ποιο σημείο παύει η θετικότητα να αποτελεί μείζον ωφέλιμο χαρακτηριστικό και αντικαθίσταται από τη σύγχρονη τοξική κουλτούρα μιας υποτιθέμενης, φαιδρής ευεξίας;
Η μαζικότητα στη χρήση των κοινωνικών δικτύων και η συνακόλουθη «ανάδυση» διαφόρων προσωπικοτήτων με αμφίβολες δεξιότητες και πενιχρή επαγγελματική επάρκεια δημιούργησαν σταδιακά πρόσφορο έδαφος για την παθογένεια της θετικότητας, η οποία μετασχηματίστηκε από στάση ζωής σε αυτοσκοπό. Επίδοξοι influencers, σύμβουλοι ψυχικής υγείας και life coaches, αποκτώντας ασυναγώνιστη απήχηση, προώθησαν συστηματικά ένα μοντέλο ζωής εξ ολοκλήρου παραλλαγμένο, σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος δυστυχεί για ανάξια και ανούσια ζητήματα και η ευδαιμονία αποτελεί αγαθό που προσφέρεται αφειδώς. Η προαναφερθείσα οπτική, μολονότι ενέχει ψήγματα αλήθειας, στον πυρήνα της κρίνεται ουτοπική και αβάσιμη, λαμβάνοντας υπόψιν την κοινωνική αδικία που επικρατεί και, συνεπώς, την αμφίβολη ισότητα που εντοπίζεται στις δοθείσες ευκαιρίες για ευτυχία. Ως επακόλουθο, ο μέσος άνθρωπος, αντιμετωπίζοντας απροσπέλαστες δυσκολίες και προσωπικά αδιέξοδα, καταλήγει σε μιας μορφής αυτό-διάψευση, όταν αντικρίζει τη φαινομενική ευκολία με την οποία άλλοι διαχειρίζονται τα προβλήματά τους, επιρρίπτοντας ευθύνες στον εαυτό του για ανικανότητα και αδυναμία χαρακτήρα.
Παράλληλα, το πρότυπο της θετικότητας έχει μετατραπεί σε επαγγελματικό ζήτημα, δεδομένου ότι, σε μεγάλο ποσοστό, η σύγχρονη διαδικτυακή κοινότητα επωφελείται οικονομικά από παρακινητικό, ενθαρρυντικό περιεχόμενο, το οποίο σπανίως εμφορείται από ουσία και πρακτική ισχύ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ψευδαίσθηση της ευδαιμονίας προξενεί υποσυνείδητα έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε όσους απολαμβάνουν μια ζωή ατάραχη και γαλήνια και σε εκείνους που στερούνται της δυνατότητας να αποδιώξουν την απελπισία και μοχθούν για να προσεγγίσουν την ιδεατή ευτυχία. Σε αυτό το περιβάλλον, θα τολμήσω να χαρακτηρίσω την κουλτούρα της θετικότητας μια «απολυταρχική ευεξία», εφόσον όσοι αποκλίνουν εμμέσως παραγκωνίζονται, ως μίζεροι και απαισιόδοξοι, όντας ανήμποροι να ενσωματωθούν σε μια κοινότητα επιβεβλημένης χαράς. Ταυτόχρονα, σε επιμέρους περιπτώσεις παρατηρείται αμφισβήτηση ακόμη και της αξίας των προβλημάτων που πλήττουν έναν άνθρωπο, με το επιχείρημα ότι «πάντα υπάρχουν χειρότερα» και με την νοοτροπία πως η ζωή είναι καθολικά ωραία και δεν υφίσταται περιθώριο για μεμψιμοιρία.
Περαιτέρω, το φαινόμενο του toxic positivity ενέχει έναν σημαντικό κίνδυνο: τη στέρηση από το άτομο όλων των επιδραστικών στοιχείων που διαπνέουν τις περιόδους οδύνης και πόνου, καθώς και την πηγαία διαδικασία ανάκαμψης από τις εκάστοτε δυσκολίες. Ειδικότερα, η καταναγκαστική προσφυγή σε ένα περιβάλλον εξιδανικευμένης θετικότητας δεν επιτρέπει την εκούσια προσπάθεια του ανθρώπου για την επίτευξη της ευτυχίας του και προωθεί την καταπίεση των αρνητικών συναισθημάτων, γεγονός ιδιαίτερα επιβλαβές για την ψυχική υγεία. Είναι πρόδηλο πως η μετάβαση από μια δυσμενή συνθήκη σε μια κατάσταση ευδαιμονίας δε δύναται να διακατέχεται από βιασύνη ή υποχρεωτικότητα, αλλά οφείλει να είναι μια εσωτερική, προσωπική διαδικασία που θεμελιώνεται στο πλαίσιο ουσιαστικής αλλαγής και όχι συγκαλυμμένης δυστυχίας. Είναι αξιοσημείωτο πως μεγάλο μέρος των προωθητών του μοντέλου της θετικότητας βαθύτερα βρίθει από δυστυχία, την οποία ευλαβικά αποσιωπά και καταπνίγει, στον βωμό μιας μη ρεαλιστικής ευδαιμονίας.
Καταληκτικά, είναι καίριο να υπάρξει ο νοηματικός διαχωρισμός της πραγματικής, επωφελούς θετικότητας και της ουτοπικής μορφής της, η οποία πλήττει σε αμέτρητους τομείς το άτομο και την κοινωνία. Μάλιστα, η δυνατότητα να βιωθούν όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα (συμπεριλαμβανομένων και των πιο δυσχαιρών) αποτελεί προνόμιο και συνδράμει αισθητά στην προσωπική εξέλιξη και ωρίμανση. Άλλωστε, όπως είχε εκφράσει ο Τσέχος συγγραφέας Milan Kundera: «Η αισιοδοξία είναι το όπιο του λαού».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ:
- Toxic Positivity: Keeping It Real in a World Obsessed with Being Happy, Whitney Goodman, Φεβρουάριος 2022
