Του Χαράλαμπου Βελλιανίτη,
«Ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς» ήταν η φράση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, όταν η εκκλησία, μετά από συνεδριάσεις των επίσημων οργάνων της, υιοθέτησε αρνητική στάση σε σχέση με την απόφαση για τη θέσπιση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, θέλοντας με αυτή να οριοθετήσει τον χώρο δράσης της εκκλησίας. Βέβαια, όταν έγιναν αισθητές οι επιπτώσεις της αποστασιοποίησης αυτής, με την εμφανή εκροή ψήφων, τότε επιχειρήθηκαν –και σε έναν βαθμό πέτυχαν, όπως δείχνουν οι έρευνες πρόθεσης ψήφου– ενέργειες για τη γεφύρωση του προσφάτως ανοιγμένου χάσματος, όπως η επίσκεψη του Πρωθυπουργού μαζί με τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο στις εγκαταστάσεις της αρχιεπισκοπής στο Δήλεσι Βοιωτίας και προσφάτως η θερμή χειραψία των δύο στις θρησκευτικές τελετές για την Ανάσταση του Κυρίου.
Δεν πάει, επίσης, πολύς χρόνος, από τις δηλώσεις του Στέφανου Κασσελάκη σε σχέση με τα θρησκευτικά του πιστεύω και ειδικότερα την εξιστόρηση της βάπτισής του, σε χρόνο που μάλλον τυχαίος δεν είναι. Ενώ η Ν.Δ. είχε απομακρυνθεί από τους εκκλησιαστικούς κόλπους, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α, με τις προαναφερθείσες δηλώσεις, εμμέσως επιχείρησε να πάρει κάποιους από τους μετριοπαθείς συντηρητικούς ψηφοφόρους, κάνοντας έκκληση στο θρησκευτικό αίσθημα. Βέβαια, από τον χώρο της Αριστεράς, σε επίπεδο ψηφοφόρων και στελεχών, προέκυψαν διάφορες αντιδράσεις εναντίων των δηλωθέντων, χαρακτηρίζοντάς τα ως προδοτικά ως προς τη βάση της αριστερής ιδεολογίας.
Το κοινό θρησκευτικό αίσθημα επιχειρούν, ολοένα και περισσότερα κόμματα της συντηρητικής δεξιάς, να το οικειοποιηθούν, με –σκοπό τι άλλο (;)– την αποκόμιση μεγαλύτερων εκλογικών ποσοστών. Ιδιαίτερος λόγος γίνεται για το κόμμα «Ελληνική Λύση», το οποίο διαρκώς, λόγω των αναρτήσεων και δηλώσεων του Προέδρου του, Κυριάκου Βελόπουλου, παρουσιάζεται ως το πιο θρησκευόμενο κόμμα, αν νοείται τέτοιος όρος. Η Αρχιεπισκοπή, πάντως, από το Δήλεσι πήρε αποστάσεις, δηλώνοντας πως η εκκλησία δεν δρα κατά τη βούληση κανενός πολιτικού. Αυτό θεωρήθηκε από τον κύριο Βελόπουλο ως δήλωση ευνοίας για τη Νέα Δημοκρατία, δεδομένου του χρόνου και της συγκυρίας που έγινε. Ανάλογη στάση είχε κρατήσει η Αρχιεπισκοπή και για το νέο-ιδρυθέν κόμμα «Νίκη», το οποίο βασίζεται στο Ορθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα, προεκτείνοντάς το στον πολιτικό χώρο.
Το τελευταίο, πάντως, στις Εκλογές του Ιουνίου 2023, είχε λάβει μεγάλη στήριξη από ιεράρχες ανά την Ελλάδα και ιδιαίτερα τη Βόρειο Ελλάδα, καθώς και μοναχούς και μοναχές, τους οποίους οι Αρχιεπισκοπή προσπαθούσε να τραβήξει στην ουδετερότητα, μιας και φοβόταν την επιρροή και εμπλοκή που θα μπορούσε ένα τέτοιο κόμμα να έχει στις εκλογικές διαδικασίες της Εκκλησίας. Οι πολιτικές αυτές τάσεις της εκκλησίας και οι θρησκευτικές τάσεις του πολιτικού χώρου υπάγονται στο ρεύμα που χαρακτηρίζεται ως «μαχόμενη θεολογία», κατά το οποίο το Ορθόδοξο δόγμα –ως η μόνη απόλυτη αλήθεια επί του κόσμου– πρέπει να ηγείται των εγκόσμιων, με απώτερο στόχο τη Σωτηρία και τη Βασιλεία των ουρανών.
Πολλοί Μητροπολίτες, όπως ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ και άλλα πνευματικά τέκνα του αείμνηστου Αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου, κινούνται ενάντια της σύγχρονης νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Μάλιστα, ο Μητροπολίτης Σεραφείμ είχε αντιδράσει και εναντίον του Στέφανου Κασσελάκη, με κήρυγμά του εναντίον της ομοφυλοφιλίας. Άλλοι κληρικοί, νωπή η μνήμη, είχαν εναντιωθεί σε βουλευτές που ψήφισαν το νομοσχέδιο για τη θέσπιση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, διώχνοντάς τους από τις Εκκλησίες, όπως είχε γίνει και με τον βουλευτή του ΠΑ.ΣΟ.Κ., Παύλο Χρηστίδη. Οι ενέργειες αυτές συμβάδιζαν με την προηγούμενη εξαγγελία του Κυριάκου Βελόπουλου από το βήμα της Βουλής, για αποκλεισμό από τις εκκλησίες όσων ψήφισαν το “woke” αυτό νομοσχέδιο.
Όλα τα άνωθεν γεγονότα έχουν πυροδοτήσει, για ακόμα μια φορά, τον αντίλογο σε σχέση με τη θέση της εκκλησίας στην πολιτική. Η Ορθόδοξη εκκλησία της Ελλάδος, έχει ιδιαίτερο ρόλο στα κοινωνικά τεκταινόμενα, μιας και ορίζεται από το Σύνταγμα (άρθρο 3, πρ 1-3) ως θεσμός της Κοινωνίας των Πολιτών, κατά τη θεωρεία πεδίο αντικρουόμενο με το κράτος, μιας και η Ορθοδοξία αποτελεί την επίσημη θρησκεία του νέο-Ελληνικού κράτους, ως αριθμητικά υπέρτερη, ιστορικώς και πολιτισμικώς εδραιωθείσα, όπως ακόμα και σήμερα διατυπώνεται στο Σύνταγμα, με αφετηρία τα πρώτα επαναστατικά Συντάγματα. Η Εκκλησία, συνεπώς, έχει μόνο έμμεσο πολιτικό ρόλο, με την καθοδήγηση του ποιμνίου της και την κατά συνέπεια δημιουργία μιας κινηματικής δυναμικής, σε σχέση με αποφάσεις που λαμβάνει η πολιτειακή ηγεσία της χώρας. Με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1975, η κηδεμονία του κράτους από την Εκκλησία σπάει ξεκάθαρα, με το άρθρο 3 να ρυθμίζει και να εγγυάται τη σχέση των δύο φορέων.
Η Εκκλησία, ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, υπόκειται εξ άλλου στους Συνταγματικούς περιορισμούς, σπουδαιότερος από τους οποίους –επί της παρούσης– είναι η αρχή της Ανεξιθρησκείας. Μπορεί η Ορθοδοξία να λογίζεται επίσημη θρησκεία, όμως οι θεοκρατικές απολήξεις που κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συνεπάγεται, σταματούν στο δικαίωμα της Ανεξιθρησκείας, βάσει του οποίου μπορεί κάποιος να εξαιρείται από θρησκευτικά τυπικά, όπως λόγου χάρη, ο θρησκευτικός όρκος ή σε κοινωνικό επίπεδο η πρωινή προσευχή και τα θρησκευτικά στα σχολεία.
Και για όσους ακόμα υποστηρίζουν την εμπλοκή της Εκκλησίας στο κράτος, σκόπιμο θεωρείται να παρουσιαστούν και τα ιστορικά παραδείγματα της προσπάθειας για το Αυτοκέφαλό της το 1833, κάτι που θα τη μεταμόρφωνε σε προέκταση της δημοσιοϋπαλληλίας και άμεσα ελεγχόμενο πεδίο από το κράτος. Μια τέτοια εξέλιξη δια παντός αποφεύχθηκε, με τους καταστατικούς χάρτες και τον τόμο του Συνοδινού το 1850-52. Το κράτος πάλι, με νομοθετήματα όπως ο νόμος 1700/1987 (νόμος Τρίτση – νόμος για την άμεση απαλλοτρίωση εκκλησιαστικής περιουσίας δίχως τη σύμφωνη γνώμη της), επιχειρεί πολλές φορές διιστορικά να αποστασιοποιηθεί από την Εκκλησία.
Συμπερασματικά, η Εκκλησία μπορεί κινηματικά, ως θεσμός της Κοινωνίας των Πολιτών, εγείροντας την αντίδραση από τη βάση, να αποκτά πολιτικό λόγο, χωρίς, ωστόσο, (σε επίπεδο ιεραρχίας) αποφάσεις της να δεσμεύουν τη χάραξη πολιτικών. Η Ελλάδα, ως χώρα με το ένα πόδι στο Γαλλικό ή αλλιώς οικουμενικό μοντέλο πολιτικής και με το άλλο στο Γερμανικό/ παραδοσιοκρατικό μοντέλο, πότε επιδιώκει σύσφιξη των κρατικών σχέσεων με την ιεραρχία και πότε πάλι αποπνέει ένα πιο φιλελεύθερο πνεύμα, κατά τα κελεύσματα πάντα της ανεξάρτητης ψήφου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αλαγκιοζίδης Κωνσταντίνος, «Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας στην ελληνική επικράτεια. Ιστορική και νομική προσέγγιση», Expressis Verbis Law Journal, διαθέσιμο εδώ
- «Μητσοτάκης- Ιερώνυμος: το παρασκήνιο της συνάντησης στο Δήλεσι», Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- «Η Νίκη απέναντι στην Εκκλησία: Τι φοβούνται οι ιεράρχες», ΤΟ ΒΗΜΑ, διαθέσιμο εδώ
- «Άθλια ομοφοβική ανακοίνωση του Μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ σε βάρος του Κασσελάκη – Συνέδεσε τον καρκίνο με την ομοφυλοφιλία», The Press Project, διαθέσιμο εδώ
