Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Οι σύγχρονοι ιστορικοί που καλούνται να γράψουν για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με ένα τρομακτικό καθήκον: να μεταφέρουν την τεράστια κλίμακα του πολέμου, διατηρώντας, παράλληλα, απόλυτο σεβασμό στις ανθρώπινες απώλειες. Η επιχείρηση Barbarossa, η γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941, αποτελεί παράδειγμα αυτής της πρόκλησης. Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός που εκτάθηκε σε τεράστιες αποστάσεις και διήρκεσε έξι ολόκληρους μήνες, ενώ αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες συγκρούσεις της ιστορίας, στην οποία συμμετείχαν εκατομμύρια μαχητές. Ωστόσο, ανάμεσα στους συγκλονιστικούς αριθμούς κρύβονται οι συντετριμμένες ζωές μεμονωμένων στρατιωτών και πολιτών παγιδευμένων στον βάναυσο μηχανισμό του πολέμου, καθώς η επιχείρηση αυτή ουσιαστικά είχε ως αποτέλεσμα έναν ανελέητο αγώνα τεσσάρων ετών που χαρακτηρίστηκε από απρόβλεπτη περιφρόνηση για την ανθρώπινη ζωή και βάρβαρη μεταχείριση των αντιπάλων.
Το βιβλίο του Jonathan Dimbleby «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα: Πώς ο Χίτλερ έχασε τον πόλεμο» εμβαθύνει στη μνημειώδη επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το 1941, μια σύγκρουση συγκλονιστικών διαστάσεων με βαθιές ανθρώπινες συνέπειες. Το συγκεκριμένο έργο μπορεί πλέον και το ελληνικό αναγνωστικό κοινό να προμηθευτεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση του Μενέλαου Αστερίου. Ο Jonathan Dimbleby είναι παρουσιαστής στο τηλεοπτικό δίκτυο BBC, και παράλληλα συγγραφέας και ιστορικός. Σε αυτό το έργο, αναλαμβάνει να καταγράψει με λεπτομέρεια την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα
Ο Dimbleby εξισορροπεί αριστοτεχνικά τη μακροσκοπική άποψη της κλίμακας της μάχης με συγκλονιστικές αναφορές ατομικών εμπειριών. Σκιαγραφεί σχολαστικά την πορεία της εκστρατείας, από την αρχική επιτυχία του γερμανικού blitzkrieg μέχρι την τελική σοβιετική αντίσταση και αντεπίθεση. Μέσω αφηγήσεων από πρώτο χέρι που προέρχονται από ημερολόγια, επιστολές και επίσημα έγγραφα, ο Dimbleby εξανθρωπίζει τη σύγκρουση, διασφαλίζοντας ότι ο αναγνώστης παραμένει συνδεδεμένος με τις ατομικές ζωές που επηρεάζονται μέσα στην απεραντοσύνη του πολέμου.
Ο συγγραφέας επιλέγει να ξεκινήσει το βιβλίο του με τη συμφωνία Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης στο Ραπάλλο το 1922, σε μια συγκυρία όπου οι δύο χώρες είχαν αναπτύξει συνεργασία, διότι και οι δύο είχαν απομονωθεί από τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Το βιβλίο αυτό δεν αφηγείται μόνο τους στρατιωτικούς ελιγμούς, αλλά εξετάζει και ευρύτερα θέματα όπως τα κίνητρα του Χίτλερ, το Ολοκαύτωμα και τις διεθνείς σχέσεις της εποχής. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην τύχη των Εβραίων της Ευρώπης, η οποία μπορεί να μην είχε εντελώς άμεση σχέση με την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, αλλά σχηματίστηκε εν πολλοίς με βάση την απόφαση του Χίτλερ να προχωρήσει στα ανατολικά. Ο Dimbleby προτείνει ότι η έκβαση της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, αν και καθοριστική, μπορεί να μην είχε καθορίσει πλήρως την έκβαση του πολέμου, αμφισβητώντας αν μια γερμανική νίκη θα άλλαζε πραγματικά την πορεία της ιστορίας. Εξερευνά την περίπλοκη δυναμική μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, επισημαίνοντας τις μεταβαλλόμενες συμμαχίες και τις γεωπολιτικές στρατηγικές που διαμόρφωσαν την τροχιά της σύγκρουσης.
Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου βιβλίου, ο Dimbleby αξιολογεί τον ρόλο των δημοκρατικών δυνάμεων, ιδιαίτερα της Βρετανίας, στην απάντησή τους στην απειλή που θέτει η ναζιστική Γερμανία. Αν και αναγνωρίζει τις προκλήσεις και τις πολυπλοκότητες που αντιμετώπισαν, υποστηρίζει ότι θα μπορούσε να είχε επιδιωχθεί μια πιο ενεργητική δέσμευση με τη Σοβιετική Ένωση ως πιθανό σύμμαχο κατά του φασισμού. Ωστόσο, αναγνωρίζει, επίσης, τις εγγενείς δυσκολίες σε οποιαδήποτε τυχόν συμφωνία και συμπόρευση δύο πόλων με δύο ιδεολογικά αντίθετα καθεστώτα.
Παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί πρωτότυπη έρευνα, η σύνθεση του Dimbleby για την υπάρχουσα βιβλιογραφία στα συγκεκριμένα ζητήματα είναι συναρπαστική και τεκμηριωμένη. Ο συγγραφέας δεν εμβαθύνει σε ιστοριογραφικές συζητήσεις, αλλά η ζωηρή αφήγησή του και η ακρίβεια με την οποία αφηγείται τόσο τα γεγονότα όσο και τα στατιστικά στοιχεία του πολέμου εξασφαλίζει στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη κατανόηση αυτής της κομβικής στιγμής στην ιστορία. Στα πλαίσια του συγκεκριμένου έργου, το θετικότερο ίσως στοιχείο πέρα από τη λεπτομερή έρευνα είναι ότι η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα δεν αναδύεται απλώς ως στρατιωτική εκστρατεία, αλλά ως μια βαθιά ανθρώπινη τραγωδία με εκτεταμένες συνέπειες για την Ευρώπη και τον κόσμο.
