Της Χριστίνας Σεφθελή,
Οι γυναίκες στην Αρχαία Αθήνα είχαν πολλές υποχρεώσεις. Μερικές από τις σημαντικότερες ήταν οι εξής: να φροντίζουν τον σύζυγο και τα παιδιά τους, επίσης να επιμελούνται τις δουλειές στο σπίτι, καθώς και να αναλαμβάνουν την ανατροφή των παιδιών τους. Αντίθετα δεν είχαν πολλά δικαιώματα. Κατ’ αρχήν δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Επίσης, δεν είχαν δικαίωμα σε συχνές εξόδους. Τέλος, δεν είχαν δικαίωμα στην εκπαίδευση.
Μία παντρεμένη γυναίκα είχε τον ρόλο της νοικοκυράς-συζύγου. Τα κύρια καθήκοντα μιας γυναίκας σε έναν γάμο ήταν η γέννηση και η ανατροφή των απογόνων, όπως και η σωστή διαχείριση του νοικοκυριού. Τα καθήκοντα μέσα στο σπίτι ανήκαν στη γυναίκα. Η γυναίκα φυλούσε και αποθήκευε τη σοδειά, ενώ, παράλληλα, μαγείρευε και επεξεργαζόταν το μαλλί, φροντίζοντας για την κατασκευή των ενδυμάτων. Τέλος, ήταν εκείνη που επέβλεπε τους σκλάβους στον οίκο και μεριμνούσε για τη διατροφή, την υγεία και την ενδυμασία τους.
Όταν πέθαινε ο άντρας, η γυναίκα δεν είχε το δικαίωμα να παντρευτεί κάποιον άλλο άντρα, αλλά να μεγαλώσει τα παιδιά της ως χήρα. Η γυναίκα στην Κλασική Αθήνα δε νοούνταν να προβεί σε μοιχεία. Μοιχεία στην Αρχαία Ελλάδα χαρακτηρίζονταν η σεξουαλική σχέση ενός άντρα με μία γυναίκα, η οποία βρισκόταν είτε υπό την κηδεμονία του πατέρα της είτε ήταν παντρεμένη και δεν ήταν πόρνη. Στην περίπτωση που η μοιχαλίδα ήταν παντρεμένη, ο σύζυγος έπρεπε να τη διώξει από τη συζυγική εστία. Αν δεν το έκανε, στερούνταν τα πολιτικά του δικαιώματα. Μία μοιχαλίδα στερούνταν τη συμμετοχή της σε διάφορες τελετές —θρησκευτικές και μη— και εκδηλώσεις στην πόλη.
Για να αντιληφθούμε καλύτερα τη θέση της γυναίκας στην Κλασική Αθήνα αξίζει να αναφερθούμε στον θεσμό του γάμου. Αρχικά, η γυναίκα οδηγούνταν στο σπίτι του άνδρα με μία πομπή, η οποία τραγουδούσε νυφιάτικα τραγούδια. Η τελετή του γάμου ξεκινούσε με την υπογραφή των πράξεων της εγγυήσεως και της εκδόσεως. Στις εορταστικές εκδηλώσεις του γάμου περιλαμβάνονταν διάφορες θυσίες, κάποιες από τις οποίες γίνονταν για τον αποχαιρετισμό της παιδικής ηλικίας, με τον αποχαιρετισμό κάποιου παιδικού παιχνιδιού ή λίγων μαλλιών. Αυτές οι θυσίες γίνονταν στη θεά Άρτεμη, η οποία θεωρούνταν «αιώνια έφηβη».
Ένα ακόμη έθιμο του γάμου είναι ο καθαρισμός της νύφης, ο οποίος γίνονταν μετά τις θυσίες στην θεά Άρτεμη. Συνήθως το έθιμο αυτό γινόταν τον μήνα Γαμηλιώνα, δηλαδή τον μήνα που τελούνταν οι γάμοι. Ο μήνας αυτός άρχιζε μέσα Ιανουαρίου και τελείωνε στα μέσα Φεβρουαρίου. Το έθιμο αυτό τελούνταν ως εξής, μια εορταστική πομπή γυναικών, συνοδευόμενη από ένα αγόρι που παίζει αυλό, συνοδεύει τη νύφη στο μέρος που θα γίνει ο καθαρισμός. Ο καθαρισμός γίνονταν με τη λουτροφόρο, ένα δοχείο με δύο ή τρία χερούλια, το οποίο χρησιμοποιούνταν για να μεταφέρουν το νερό για τον καθαρισμό της νύφης. Το λουτρό της νύφης συνήθως γίνονταν στο ποτάμι, με το έθιμο να συμβολίζει τη γονιμότητα.
Μία μέρα μετά τις θυσίες και το λουτρό, γινόταν η γιορτή της γαμήλιας τελετής. Η γιορτή αυτή ήταν ένα μεγάλο συμπόσιο και όπως ήταν φυσικό συνδέονταν με πολύ φαγοπότι, όπως περιγράφεται στις Ομηρικές περιγραφές. Το συμπόσιο γινόταν κυρίως για τη γνωστοποίηση της συζυγίας. Μετά το συμπόσιο η νύφη οδηγούνταν με τραγούδια στο σπίτι του γαμπρού. Η νύφη μεταφέρονταν στο σπίτι του γαμπρού με έναν αυλητή και με μια πομπή γυναικών που κρατούσαν δώρα. Η νύφη είχε το πρόσωπό της σκεπασμένο με ένα πέπλο και το έβγαζε από το πρόσωπό της, όταν έφτανε στο σπίτι του γαμπρού. Το πέπλο συμβόλιζε την αφοσίωση της γυναίκας στον σύζυγό της. Στο σπίτι του άνδρα υποδέχονταν τη γυναίκα η μητέρα του, η οποία οδηγούσε το ζευγάρι στη νυφική κλίνη. Κατά την ερωτική πράξη έξω από τον νυφικό θάλαμο τραγουδιόταν το «ἐπιθαλάμιον», δηλαδή το τραγούδι του νυφικού θαλάμου.
Την επομένη του γάμου το ζευγάρι οδηγούνταν στην κοινότητα, όπου καταγράφονταν ο γάμος στους καταλόγους. Εκεί αποδεικνύονταν με μάρτυρες ότι η γυναίκα προέρχονταν από γάμο που αναγνωρίστηκε νομικά μεταξύ Αθηναίων πολιτών, οι οποίοι είχαν όλα τους τα πολιτικά δικαιώματα. Αυτό το γεγονός αποτελούσε το τέλος των εκδηλώσεων ενός Αθηναϊκού γάμου και έδινε πολιτικά δικαιώματα στα παιδιά του ζευγαριού.
Παράλληλα, στην Κλασική Αθήνα υπήρχε ο θεσμός της πορνείας. Τον θεσμό της πορνείας τον καθιέρωσε ο Σόλωνας. Για τους άνδρες αυτός ο έρωτας αποτελούσε μόνο απόλαυση, για τις γυναίκες όμως αποτελούσε επάγγελμα για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Η πορνεία πραγματοποιούνταν σχεδόν πάντα σε οίκους ανοχής. Εκεί σύχναζαν άνδρες όλων των ηλικιών. Πόρνες συνήθως γίνονταν είτε σκλάβες είτε παιδιά που ήταν εγκαταλελειμμένα λόγω φτώχειας από τους γονείς τους. Η εκπαίδευση, τέλος, ήταν απαραίτητη για να γίνει μία κοπέλα πόρνη. Γενικά, η πορνεία ήταν ένα επάγγελμα, το οποίο αντιμετωπίζονταν με χλευασμό και οι πόρνες είχαν να αντιμετωπίσουν την κοινωνική κατακραυγή.
Τέλος, στην κοινωνία της Κλασικής Αθήνας υπήρχε και ο θεσμός των εταίρων. Οι εταίρες ήταν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή των Αθηναίων πολιτών, εντυπωσίαζαν τους άνδρες με την μόρφωση, την οξύνοια και την ομορφιά τους. Οι εταίρες εμφανίζονταν κυρίως στα συμπόσια όπου για να διασκεδάσουν τους άνδρες συχνά εκτός από τις ερωτικές υπηρεσίες, έπαιζαν μουσική, χόρευαν, συμμετείχαν και σε κοινωνικές, πολιτικές και φιλοσοφικές συζητήσεις. Στα συμπόσια οι εταίρες εμφανίζονταν μεμονωμένες οι αντίστοιχες με το πλήθος των ανδρών, με ρούχα ή χωρίς κάθονταν στις άκρες του κρεβατιού ή δίπλα στους άνδρες, έπιναν μαζί τους και τους διασκέδαζαν. Συνεπώς, οι εταίρες ήταν ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς στην αθηναϊκή κοινωνία.
Συμπερασματικά, η γυναίκα στην Κλασική Αθήνα ήταν κατώτερη από τον άνδρα. Η γυναίκα έπρεπε να φροντίζει μόνο για το σπίτι της, πραγματοποιώντας ελάχιστες εξόδους, χωρίς να έχει το δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Reinserg, C. (1993). Γάμος, εταίρες και παιδεραστία στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα.
-
Ο υπόκοσμος στην Αρχαία Ελλάδα: Κλέφτες και λωποδύτες πόρνες και εταίρες, eirinika.gr, Διαθέσιμο εδώ
