Της Ιωάννας Αναστασίου,
Το αίμα αποτελείται, στο μεγαλύτερο ποσοστό του, από νερό, αλλά περιέχει, επίσης, και έμμορφα συστατικά, στα οποία συγκαταλέγονται τα ερυθροκύτταρα, τα λευκοκύτταρα και τα αιμοπετάλια. Εστιάζοντας την προσοχή μας στα ερυθροκύτταρα (ή ερυθρά αιμοσφαίρια), αυτά είναι κύτταρα που διαθέτουν την ικανότητα να μεταφέρουν το οξυγόνο από τους πνεύμονες στους ιστούς του σώματος, όπου χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας. Παράλληλα, απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα από τους ιστούς, οδηγώντας το στους πνεύμονες για να αποβληθεί με την εκπνοή.
Το ντόπινγκ στον αθλητισμό αποτελεί μέθοδο βελτίωσης της επίδοσης των αθλητών που χρησιμοποιείται παράνομα εδώ και πολλά χρόνια. Η επιστημονική κοινότητα έχει καταφέρει να μετατρέψει το ανθρώπινο σώμα σε μηχανή, αναβαθμίζοντας κάθε συνιστώσα της αθλητικής απόδοσης: τη δύναμη με τη χορήγηση ανδρογόνων, την αποκατάσταση με αυξητικούς παράγοντες και την αντοχή με το διαβόητο ντόπινγκ αίματος. Ποια είναι, όμως, η σχέση μεταξύ του ντόπινγκ αίματος και των ερυθρών αιμοσφαιρίων; Στην κατάχρηση της δράσης ποιας ορμόνης στηρίζεται η βελτίωση της αντοχής;
Παραγωγή και ρόλος ερυθροποιητίνης
Η ερυθροποιητίνη (EPO) είναι μία πεπτιδική ορμόνη που παράγεται από τους νεφρούς σε συνθήκες υποξίας, όταν, δηλαδή, το αίμα που φτάνει στους νεφρούς δεν είναι επαρκώς οξυγονωμένο. Η ορμόνη αυτή φτάνει μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στον μυελό των οστών. Εκεί συμμετέχει στη ρύθμιση της ερυθροποίησης (στην παραγωγή ώριμων ερυθρών αιμοσφαιρίων). Συγκεκριμένα, συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς (EPO-R) στην επιφάνεια των προγονικών κυττάρων της ερυθράς σειράς (BFU-E, CFU-E) επιταχύνοντας τη διαδικασία της διαφοροποίησής τους. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η παραγωγή ώριμων ερυθροκυττάρων.
Έτσι λοιπόν, σε μία υποθετική κατάσταση υποξίας, η οποία μπορεί να οφείλεται σε αιμορραγία, αιμόλυση, ισχαιμικό στρες, αναιμία, υψηλό υψόμετρο κ.α., ο νεφρός ανιχνεύει την ανεπάρκεια οξυγόνου και παράγει ερυθροποιητίνη, αυξάνοντας την παραγωγή ερυθροκυττάρων στον μυελό των οστών. Όταν η απώλεια αντισταθμιστεί και ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων επιστρέψει σε φυσιολογικές τιμές, η παραγωγή ερυθροποιητίνης αναστέλλεται.
Τι είναι το ντόπινγκ αίματος;
Η γενική ιδέα πίσω από το ντόπινγκ αίματος δεν είναι άλλη από την αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων με απώτερο στόχο τη βελτίωση της επίδοσης του αθλητή σε επίπεδο αντοχής, λόγω της αυξημένης ικανότητας πρόσληψης και μεταφοράς οξυγόνου. Καθίσταται, επομένως, σαφές ότι το ντόπινγκ αίματος αφορά αθλήματα αντοχής, όπως το τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων και την ποδηλασία δρόμου.
Ντόπινγκ αίματος: μέθοδοι
Οι μέθοδοι που εφαρμόζονται στο ντόπινγκ αίματος διακρίνονται σε:
- Άμεσες, με τις οποίες ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων αυξάνεται μέσω μεταγγίσεων (αυτόλογη και ομόλογη μετάγγιση)
- Έμμεσες, με τις οποίες ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων αυξάνεται μέσω διέγερσης της διαδικασίας παραγωγής τους (χρήση rHuEPO και επαγόμενων από την υποξία μεταγραφικών παραγόντων)
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η αυτόλογη μετάγγιση και η χρήση της rHuEPO στις οποίες και θα σταθούμε.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η αυτόλογη μετάγγιση αίματος που περιλαμβάνει αφαίρεση ποσότητας αίματος 450-1800ml από τον αθλητή. Στη συνέχεια, αυτή η ποσότητα φυγοκεντρείται και απομονώνονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα οποία φυλάσσονται και διατηρούνται σε χαμηλή θερμοκρασία. Το πλάσμα και τα υπόλοιπα συστατικά επιστρέφουν στην κυκλοφορία. Οι νεφροί ανιχνεύουν την απώλεια ερυθροκυττάρων και αντιδρούν παράγοντας ερυθροποιητίνη. Η ερυθροποιητίνη, με τη σειρά της, διεγείρει την ερυθροποίηση, με αποτέλεσμα την επαναφορά του αριθμού των ερυθροκυττάρων στο φυσιολογικό ύστερα από κάποιο διάστημα.
Η διαδικασία, ωστόσο, δεν τελειώνει εδώ, καθώς λίγες μέρες πριν από έναν αγώνα τα ερυθρά αιμοσφαίρια που απομονώθηκαν επανεισάγονται στο αίμα. Ο αθλητής, πλέον, παρουσιάζει ποσότητα ερυθρών αιμοσφαιρίων ανώτερη του φυσιολογικού, που συνοδεύεται από αύξηση του αιματοκρίτη κατά περίπου 7%. Η μέθοδος αυτή δεν είναι ανιχνεύσιμη, διότι δεν εισάγεται στον οργανισμό καμία τεχνητή ή ξένη ουσία (όπως συμβαίνει στην ομόλογη μετάγγιση, η οποία πραγματοποιείται με αίμα από άλλο δότη). Ωστόσο, μία μέθοδος ανίχνευσης που είχε προταθεί ήταν η εύρεση στα ούρα μεταβολίτη ενός χημικού συστατικού που χρησιμοποιείται στις πλαστικές σακούλες στις οποίες αποθηκεύεται το αίμα κατά τη μετάγγιση.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει η χρήση της rHuEPO (recombinant human erythropoietin), μία νεότερη μέθοδος που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η rHuEPO είναι μία συνθετική ορμόνη που μιμείται τον ρόλο της ερυθροποιητίνης και προκαλεί αύξηση των ερυθροκυττάρων και βελτίωση της αντοχής. Η συγκεκριμένη μέθοδος ντόπινγκ είναι ανιχνεύσιμη -παρά την ομοιότητά της rHuEPO με την EPO- και στηρίζεται στην ηλεκτροφορητική ανάλυση ούρων.
Κίνδυνοι από το ντόπινγκ αίματος
Αν και το ντόπινγκ αίματος είναι φαινομενικά ακίνδυνο, στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Η αύξηση των ερυθροκυττάρων σε υψηλότερα από το φυσιολογικό επίπεδα έχει ως άμεση συνέπεια την αύξηση του ιξώδους του αίματος, γίνεται, δηλαδή, πιο «πηκτό». Έτσι, αυξάνεται η συνολική περιφερική αντίσταση στα αγγεία, η οποία προκαλεί αύξηση της μέσης αρτηριακής πίεσης. Η καρδιά, εξαιτίας του αυξημένου μεταφορτίου, λειτουργεί εντονότερα προκειμένου να προωθήσει το αίμα στο σώμα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή νόσο. Παράλληλα, υπάρχει η πιθανότητα εμφάνισης εν τω βάθει φλεβικών θρομβώσεων με κίνδυνο πρόκλησης αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων και πνευμονικής εμβολής. Η σημαντική επίδραση στην αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της άσκησης μπορεί να εξηγήσει τους ξαφνικούς θανάτους πολλών νέων αθλητών της ποδηλασίας δρόμου στα τέλη της δεκαετίας 1980.
Τέλος, ενόψει των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι είναι επιτακτικό να τονιστεί ότι η χρήση τέτοιου είδους μεθόδων για τη βελτίωση της επίδοσης των αθλητών, εκτός από επιβλαβής για την υγεία, είναι επίσης παράνομη. Πολύ περισσότερο, όμως, αποτελεί πλήγμα για το σύστημα αξιών που διέπει τον αθλητισμό και καταργεί την έννοια του «εὖ ἀγωνίζεσθαι».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Blood Groups and Red Cell Antigens, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Erythropoietin (EPO) as a Key Regulator of Erythropoiesis, Bone Remodeling and Endothelial Transdifferentiation of Multipotent Mesenchymal Stem Cells (MSCs): Implications in Regenerative Medicine, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Erythropoietin and blood doping, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Blood doping — physiological background, substances and techniques used, current and future detection methods Le dopage sanguin — contexte physiologique, substances et techniques utilisées, méthodes de détection actuelles et d’avenir, ScienceDirect. Διαθέσιμο εδώ
- Performance Enhancing Hormone Doping in Sport, NIH. Διαθέσιμο εδώ
