Της Ευθυμίας Καραδήμου,
Η σκληρή βία, οι συγκρούσεις στα προαύλια των σχολείων, το ανεξέλεγκτο bullying με πρωτοφανή αγριότητα και οι οργανωμένες επιθέσεις επανέρχονται επιτακτικά στην ειδησεογραφία ως μια θλιβερή πραγματικότητα. Έτσι δημιουργείται εύστοχα η απορία: Ήταν πάντα «έτσι»; Ή τίποτα δεν είναι όπως πριν;
Ο ομαδικός βιασμός του 15 χρόνου μαθητή από συνομήλικούς του, οι οποίοι βιντεοσκοπούσαν τον βασανισμό του σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι στο Ίλιον, ο ξυλοδαρμός 17χρονου στο Βύρωνα από 17 άτομα μέσα στο προαύλιο του σχολείου του και το πρόσφατο περιστατικό διακίνησης ναρκωτικών στα βόρεια προάστια της Αθήνας από ανήλικους μαθητές, είναι μόλις λίγα από τα χιλιάδες περιστατικά νεανικής παραβατικότητας που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στην επικράτεια. Η Ελληνική αστυνομία σε έκθεσή της από το 2021 ως και το πρώτο οχτάμηνο του 2023 κατέγραψε πανελλαδικά 13.787 υποθέσεις παραβατικότητας και 16.623 ανήλικους δράστες, φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο τα αυξημένα ποσοστά νεανικής βίας.
Στο παρελθόν, οι παραβατικές συμπεριφορές είχαν τις ρίζες τους σε μη λειτουργικές οικογένειες και παραμελημένους ανηλίκους που έκαναν χρήση της βίας ως μέσο εκτόνωσης και προβολής. Σήμερα, όμως, η κατάσταση έχει εκτροχιαστεί πλήρως, ειδικότερα μετά την περίοδο του εγκλεισμού όπου οι μαθητές στερήθηκαν την κοινωνικοποίηση που παρέχει η σχολική καθημερινότητα, η κατάσταση ανατράπηκε και σε συνδυασμό με τα μαθησιακά προβλήματα δημιούργησε ένα εκρηκτικό μείγμα, γεγονός που εκτόξευσε τόσο τη νεανική παραβατικότητα όσο και τη σχολική βία, συναντώντας απανωτά κρούσματα βίας με πρωταγωνιστές ανηλίκους, σε ρόλο θύτη ή θύματος.
Η παραβατικότητα ανηλίκων και η σχολική βία αποτελούν ομόκεντρους κύκλους του ίδιου μεγάλου προβλήματος, της βίας. Παιδιά με μαχαίρια, παιδιά με σιδερογροθιές κυκλοφορούν σε συνοικίες, οργανωμένοι/νες (καθώς και τα κορίτσια έχουν ενταχθεί πλέον σε αυτό το «ράλι» διαρκούς βίας), κάνοντας κλοπές, επιθέσεις, χρήση ουσιών και ψάχνοντας αφορμές και υποψήφια θύματα για να «τραμπουκίσουν». Η βία πλέον δε γνωρίζει κοινωνικά, γεωγραφικά, αλλά ούτε και οικονομικά σύνορα, είναι παντού και είναι ανεξέλεγκτη.
Ποιοι είναι οι λόγοι για τόσο ωμή βία; Τι παρακινεί τρείς έφηβες να χτυπούν με μανία η μια την άλλη για ένα μπλουζάκι; Πώς μερικοί 15χρονοι μπόρεσαν με τόση απάθεια να κακοποιήσουν έτσι έναν συνομήλικό τους; Πώς μπορεί μια 16χρονη να σβήσει το τσιγάρο της πάνω στην συμμαθήτριά της για να δείξει την αντιπάθειά της; Η βία είναι γύρω μας, οι καθημερινές προσλαμβάνουσες των νέων περιστρέφονται γύρω από αυτήν, μετατρέποντάς την σε συνήθεια. Η λέξη και η έννοια της ενσυναίσθησης και της ανθρωπιάς είναι υπό απειλή, καθώς οι συνθήκες γύρω μας χαρακτηρίζονται από άκρατο ατομικισμό και φρίκη, με χιλιάδες εγκλήματα και φρικαλεότητες να λαμβάνουν χώρα καθημερινά.
Τις τελευταίες δεκαετίες της θεοποίησης της εικόνας και του διαδικτύου, η ικανότητα δημιουργίας ενός λειτουργικού μοντέλου επικοινωνίας, για παράδειγμα ενός διαλόγου, έχει υποχωρήσει, δίνοντας τη θέση του στο σώμα που άλλοτε πράττει συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα, ανάλογα τις συνθήκες που επικρατούν γύρω του. Έτσι, σε συνδυασμό με το χαμηλό επίπεδο παιδείας και το γεγονός ότι όλο και λιγότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε καλή εκπαίδευση, ο λόγος εξασθενεί και τα προβλήματα λύνονται ευκολότερα «με τα χέρια».
Πού είναι η δράση της πολιτείας σε όλον αυτό τον παραλογισμό; Υπάρχει ο νόμος 5029/2023 (10.3.2023) για την ενδοσχολική βία, που έχει τίτλο «Ζούμε Αρμονικά Μαζί– Σπάμε τη Σιωπή» και προβλέπει επιμόρφωση εκπαιδευτικών, γονέων και κηδεμόνων, εκπόνηση ερευνών, σύναψη συνεργασιών και αποστολή κατευθυντήριων οδηγιών σε όλα τα σχολεία. Είναι, όμως, ένας «ξύλινος» νόμος που αναφέρεται σε διαδικαστικά πράγματα, δεν εμπλέκει καθόλου τα παιδιά, δεν υπάρχει ρόλος παρά μόνο του θύματος και του θύτη και δεν υπάρχει πρόβλεψη για την αποκαταστατική δικαιοσύνη και την ενδοσχολική διαμεσολάβηση συνομηλίκων να επιλύει η ίδια η κοινότητα ειρηνικά βίαιες συγκρούσεις, ώστε να μη μετατρέπουμε τους παραβάτες σε κατηγορούμενους. Η πιο πρόσφατη προσπάθεια αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού έγινε φέτος (2024) με τη συμβολή του ιδρύματος Ωνάση σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού για την πρώτη ψηφιακή πλατφόρμα (stop-bullying.gov.gr), στην οποία η μαθητές θα μπορούν να αναφέρουν το περιστατικό που τους απασχολεί, με σκοπό να σπάσει ο κύκλος της σχολικής βίας.
Η βία είναι κάτι που «μαθαίνεται», ειδικά από άτομα νεαρής ηλικίας, τα οποία μιμούνται και διαιωνίζουν τις συμπεριφορές που παρατηρούν στο ευρύτερο περιβάλλον τους. Έτσι, τόσο εμείς σαν παρατηρητές ή σαν γονείς, αλλά κατά κύριο λόγο, η πολιτεία χρειάζεται να μεριμνήσουμε, ώστε ο χώρος που τα παιδιά ζουν, αναπτύσσονται και μαθαίνουν να είναι ο κατάλληλος, ενώ η παιδεία που τους παρέχεται να αποτελεί μια «ασπίδα» κατά του εκφοβισμού, η οποία αγωνίζεται κατά του φόβου, που συνδυάζει τη γνώση με τη συμπερίληψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Παραβατικότητα ανηλίκων: Ωμή βία, έτσι για τη φάση, Lifo, διαθέσιμο εδώ
