Της Ευαγγελίας Παλληκάρη,
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε ο φονικότερος από κάθε άλλον προηγούμενο πόλεμο, ενώ η πιο ολέθρια μάχη του και η πιο αιματηρή της ανθρωπότητας ήταν αυτή που έλαβε χώρα στις όχθες του γαλλικού ποταμού Σομ από την 1η Ιουλίου έως τις 18 Νοεμβρίου του 1916.
Η επίθεση, που εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη τραγωδία του βρετανικού στρατού, προετοιμαζόταν ήδη από τα τέλη του 1915. Βρετανοί και Γάλλοι σχεδίασαν μια κοινή επιχείρηση, προκειμένου να αποκτηθεί έδαφος στο Δυτικό Μέτωπο (στόχος ήταν η κατάληψη των θέσεων των Γερμανών σε βάθος δύο γραμμών άμυνας) και να φθαρεί η γερμανική στρατιωτική ισχύς, η οποία είχε ήδη αρχίσει να δείχνει σημάδια κόπωσης στη μεγάλη μάχη του Βερντέν.
Εννέα Σώματα Στρατού από την 3η και 4η βρετανική στρατιά και την 6η γαλλική συμμετείχαν αρχικά κατά της 2ης γερμανικής στρατιάς, υπό τον αρχιστράτηγο Φριτ φον Μπιρόφ. Την επίθεση «άνοιξαν» 19 εντυπωσιακές εκρήξεις από σήραγγες που σκάφτηκαν μεθοδικά κάτω από τις γερμανικές θέσεις. Σε κάθε μια από αυτές τοποθετήθηκαν τόνοι εκρηκτικών, τα οποία πυροδοτήθηκαν ταυτόχρονα το πρωί της 1ης Ιουλίου. Ακολούθησε καταιγισμός πυρών, ωστόσο, τα πυρά δεν προκάλεσαν καθόλου ή ελάχιστες ζημιές, καθώς οι Γερμανοί ήταν προστατευμένοι στα υπόγεια τσιμεντένια καταφύγια βάθους έως και 10 μέτρων, που είχαν χτίσει (τα λεγόμενα «αμπρί»). Έτσι, πολλοί Γερμανοί μόλις σταμάτησαν οι βομβαρδισμοί άρχισαν να υπερασπίζονται τα χαρακώματά τους, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στα βρετανικά στρατεύματα. Στις μάχες που ακολούθησαν, οι δύο στρατοί αλληλοκαταστρέφονταν είτε από μακρινή απόσταση με το πυροβολικό είτε από μεσαία απόσταση με κάθε είδους όπλα (πολυβόλα, τυφέκια, βόμβες) ή από κοντινή απόσταση με ξιφολόγχες, χειροβομβίδες και πυροβόλα όπλα.
Το σχέδιο επίθεσης του βρετανικού πεζικού της 1ης Ιουλίου απέτυχε. Υπολογίζεται ότι 60.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν μόνο την πρώτη ημέρα. Για να συγκρίνουμε το μέγεθος της σφαγής, αρκεί να επισημάνουμε ότι η 25ετής στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ είχε ως αποτέλεσμα περίπου 58.000 θύματα, ενώ οι βρετανικές απώλειες στη μάχη του Σομ ανήλθαν σε 21.000 μόνο την πρώτη ημέρα. Γιατί μπορεί το βρετανικό πεζικό να επιτέθηκε με γενναιότητα και αυτοθυσία, αλλά προδόθηκε από τα τραγικά λάθη της ανώτατης διοίκησης και εξ αρχής τα γερμανικά πολυβόλα διέλυσαν, με τον πιο πειστικό τρόπο, κάθε συμμαχική αυταπάτη για εύκολη νίκη.
Ευτυχώς για τους Συμμάχους, η γαλλική επίθεση στο νότο ήταν ιδιαίτερα επιτυχής και η εξέλιξη αυτή απέτρεψε την οριστική κατάρρευση μιας μάχης που φαινόταν καταστροφική. Η μάχη συνεχίστηκε με χαρακτηριστική επιμονή και από τις δύο πλευρές: Στις 12 Ιουλίου ο Falkenhayn αναγκάστηκε να ακυρώσει την επιθετική του εκστρατεία στο Βερντέν. Την επόμενη ημέρα οι συμμαχικές δυνάμεις πέρασαν στην επίθεση, αλλά οι Γερμανοί ανέτρεψαν την κατάσταση και αντεπιτέθηκαν, προκαλώντας βαριές απώλειες. Στις 15 Σεπτεμβρίου εισήχθη για πρώτη φορά ένα νέο μέσο, το τεθωρακισμένο αυτοκίνητο, το οποίο, όμως, δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτό το σημείο. Με την έλευση του φθινοπώρου, ελήφθη καθυστερημένα η απόφαση να μειωθεί η ένταση των επιθέσεων λόγω των ισχυρών βροχοπτώσεων που μετέτρεψαν το πεδίο της μάχης σε μια απέραντη βαλτώδη περιοχή. Στις 13 Νοεμβρίου 1916 οι μάχες τερματίστηκαν. Οι Γερμανοί υποχώρησαν και πήραν θέσεις στη πρόσφατα κατασκευασμένη αμυντική γραμμή.
Το κέρδος αυτής της επιχείρησης για τους Συμμάχους της Αντάντ ήταν μόλις 8 χιλιόμετρα εδάφους. Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές υπολογίστηκαν σε 420.000 Βρετανούς, 195.000 Γάλλους και 650.000 Γερμανούς. Η βρετανική επίθεση κόστισε στους Βρετανούς περίπου 40.000 απώλειες ανά χιλιόμετρο. Τον Δεκέμβριο του 1916, οι δύο πιο αποφασιστικές επιχειρήσεις στο Δυτικό Μέτωπο είχαν τελειώσει. Αυτό που απέμενε ήταν εκατομμύρια νεκροί και τραυματίες, τεράστιες εκτάσεις κατεστραμμένου εδάφους και μια έντονη αίσθηση ανησυχίας και αδιεξόδου. Αντιθέτως, ο πόλεμος δεν είχε κριθεί και η ηθική παρακμή ήταν ολοφάνερη. Θα χρειάζονταν άλλα δύο χρόνια, για να τερματιστεί αυτή η πρωτοφανής σύγκρουση.
Η μάχη του Σομ, που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 1.000.000 στρατιώτες, αποτέλεσε το σύμβολο της φρίκης του πολέμου των χαρακωμάτων. Συγκλονιστικές είναι οι μαρτυρίες στρατιωτών, τις οποίες έχει συμπεριλάβει στο βιβλίο του ο Richard Van Emden: «Οι σφαίρες ήταν σαν ένα σμήνος από μέλισσες, σχεδόν τις ένιωθες, διαπερνούσαν τα ρούχα… άλλες φορές βλέπαμε χέρια ή πόδια στον αέρα». Και ένας άλλος «Ήμουν μέσα σε ένα κρατήρα για μέρες. Τα πτώματα είχαν αρχίσει να μαυρίζουν».
Στις 18 Νοεμβρίου 1916, πέντε μέρες αφότου είχαν καταλάβει τις πόλεις Beaumont, Hamel και Beaucourt, Βρετανοί και Γάλλοι αποφάσισαν να τερματίσουν την επίθεση. Για πολλά χρόνια μετά συζητούσαν εάν η επιχείρηση στον ποταμό Σομ ήταν επιτυχής.
Μέχρι το 1930, η γενική άποψη των Βρετανών ήταν ότι επρόκειτο για μια πολύ δύσκολη νίκη επί ενός γενναίου και έμπειρου αντιπάλου. Μετέπειτα, όμως, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δήλωσε την αντίθεσή του για τη στρατηγική που είχε ακολουθηθεί και ο Λόιντ Τζορτζ, στα απομνημονεύματά του ως Πρωθυπουργός, επέκρινε έντονα τον πόλεμο φθοράς. Με την πάροδο των ετών, η άποψη ότι ήταν μια μάταιη επιχείρηση γινόταν όλο και πιο ισχυρή. Οι διοικήσεις και των δύο στρατών επικρίθηκαν για τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, την αδιαφορία τους και την ανικανότητα να κατακτήσουν τα εδάφη για τα οποία πολεμούσαν. Ο Τσώρτσιλ αναγνώρισε ότι η μάχη συνέβαλε στην ολοκλήρωση της Μάχης του Βερντέν, αλλά οδήγησε στην αποδυνάμωση του βρετανικού στρατού.
Ωστόσο, είναι γενικά αποδεκτό ότι η μάχη του Σομ αποτέλεσε την αρχή για τη χρήση των σύγχρονων οπλικών συστημάτων, καθώς και για τις μάχες που ακολούθησαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Adriessen, J.H.S. (2006), Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα: εκδόσεις Καρακώτσογλου
- Luciano Garibaldi (2009), Οι πόλεμοι του εικοστού αιώνα, πρώτος τόμος, μετάφραση Μαρία Μπουζάλα, Αθήνα: Εκδοτική Πήγασος.
- Martin Middlebrook (1971), The first day on the Somme, Λονδίνο: εκδόσεις Penguin Books.
- Stephen Weir (2010), Οι χειρότερες αποφάσεις στην ιστορία και οι άνθρωποι που τις πήραν, μτφ. Χριστίνα Σωτηροπούλου, Αθήνα: εκδόσεις Κλειδάριθμος.
- Sidney Rogerson (2009), Στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Αναμνήσεις από τη Μάχη του Σομ – 1916, μτφ. Σωτήρης Αγάπιος, Αθήνα: εκδόσεις Ιωλκός.
- Μάχη του Σομ: Η πιο αιματηρή μάχη της ανθρωπότητας, armynow.gr, Διαθέσιμο εδώ
