Της Μαρίας Αλμασίδου,
1856: Γεννήθηκε στην Αυστρία ο Sigmund Freud, νευρολόγος και πρωτεργάτης της ψυχανάλυσης. Η επιρροή που άσκησε η θεωρία της ψυχανάλυσης ήταν τεράστια στην εποχή του, καθώς αποσκοπούσε στην προσπάθεια ερμηνείας και διερεύνησης των ψυχικών νοσημάτων και κατ’ επέκταση στην ερμηνεία ολόκληρης της κοινωνίας. Παρά τις κατακρίσεις που δέχτηκε η θεωρία του, η επιρροή της εξαπλώθηκε και σε κλάδους που δεν σχετιζόταν άμεσα με την ψυχολογία, αποδεικνύοντας τη σπουδαιότητά της.
Ο εβραϊκής καταγωγής πατέρας του ασχολούνταν με το εμπόριο μαλλιού και ήταν πιο απόμακρος και αυταρχικός σε σχέση με τη μητέρα του που ήταν πιο στοργική. Η σχέση που είχε με τους γονείς του ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσής του. Το 1859, για οικονομικούς λόγους, μετακομίζουν αρχικά στο Leipzig κι έπειτα στη Βιέννη όπου ο Freud παρέμεινε μέχρι και την προσάρτηση της Αυστρίας 78 χρόνια αργότερα από τους Ναζί. Παρά την αντιπάθεια που έτρεφε για την πόλη, λόγω του έντονου αντισημιτισμού που τη διακατείχε, η ψυχανάλυση σε αυτήν την περίπτωση αντικατοπτρίζει με καθοριστικό τρόπο το πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο από το οποίο προέκυψε.
Το 1873, όντας πλέον απόφοιτος, στράφηκε στην ιατρική. Στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, μαθήτευσε δίπλα σε έναν από τους σημαντικότερους ψυχολόγους της εποχής του, ενώ το 1882 εργάστηκε ως κλινικός βοηθός στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης. Το 1885 έγινε λέκτορας της νευροπαθολογίας, έχοντας πραγματοποιήσει σημαντικότατη έρευνα σχετικά με τον μυελό του εγκεφάλου. Την ίδια περίοδο, πειραματίστηκε με τις θεραπευτικές ιδιότητες της κοκαΐνης, η οποία πραγματικά φάνηκε να έχει θετικά αποτελέσματα στις οφθαλμολογικές εγχειρήσεις. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν καταστροφικό και κατέστρεψε την ιατρική φήμη του Freud, αφού ένας στενός του φίλος εθίστηκε θανάσιμα στην κοκαΐνη.
Σημείο τομή για την καριέρα του ήταν η χρήση της διαδικασίας της ύπνωσης, το 1887, η οποία σημείωσε μεγάλες επιτυχίες. Για τον Freud, όμως, η ύπνωση δεν ήταν θεραπευτική μέθοδος αλλά καθαρά ψυχαναλυτική. Καθοριστική για την ψυχανάλυση, η οποία ήταν συγγενική τόσο με τη ψυχολογία όσο και με την ψυχιατρική, ήταν η δημοσίευση του βιβλίου η Ερμηνεία των ονείρων, στο οποίο εφαρμόζει τη θεωρία που προέκυψε από τη μέθοδό του και στην τέχνη. Βασική του θέση ήταν ότι το όνειρο αποτελεί την εκπλήρωση μιας ασυνείδητης επιθυμίας.
Εδώ αξίζει να αναφερθεί η θεωρία του Freud ότι η ψυχανάλυση και η ιστορία της τέχνης έχουν σημεία επαφής, διότι και οι δύο ασχολούνται με την εικόνα και το συμβολικό της νόημα, με τον καρπό και τους μηχανισμούς της δημιουργικότητας, με την ιστορία. Κατά συνέπεια, η ψυχανάλυση θα μπορούσε να διαφωτίσει περαιτέρω τη διερεύνηση του θέματος και του περιεχομένου της τέχνης αποκαλύπτοντας κρυφούς φόβους. Μάλιστα, παρομοίαζε τον εαυτό του με αρχαιολόγο όσον αφορά την ανακάλυψη του θαμμένου υλικού και την ανασύσταση των θραυσμάτων του πανταχού παρόντος παρελθόντος.
Ευρεία απήχηση στους μελετητές της τέχνης και της λογοτεχνίας βρήκε η θεωρία του Freud ότι η εικόνα μπορεί να περιέχει ένα νόημα διαφορετικό από αυτό που θέλησε συνειδητά να εκφράσει ο καλλιτέχνης κι αυτό μπορεί να αποκαλυφθεί μέσα από την ψυχανάλυση. Γενικότερα, η προσέγγισή του αυτή στην τέχνη παρουσίαζε υπερβολές αλλά και παράβλεψη σημαντικών παραμέτρων, κάτι που ο ίδιος γνώριζε. Ωστόσο, η θεωρία του διατήρησε την αξία της και υιοθετήθηκε κι από άλλες προσεγγίσεις αλλά και ρεύματα του 20ου αιώνα όπως ήταν ο Σουρεαλισμός.
Το 1904, ακολούθησε ένα από τα πιο γνωστά βιβλία του, Για την ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής καθώς και Οι τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας, το 1905. Το συγκεκριμένο βιβλίο προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση και ενίσχυσε την αντιδημοτικότητα του Freud. Μέχρι και το 1906, διένυε μία από τις πιο δημιουργικές φάσεις της καριέρας του, διαμορφώνοντας αρκετές από τις καινοτόμες θεωρίες του. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν η θεωρία του οιδιπόδειου συμπλέγματος, η οποία τονίζει την αγάπη κάθε παιδιού για τον γονιό και τη ζηλότυπη εχθρότητα προς τον άλλον.
Εξίσου σημαντική ήταν η καθοριστική μελέτη του για το ασυνείδητο, το οποίο δεν ανακάλυψε μεν για πρώτη φορά ο ίδιος, αλλά αυτός υποστήριξε για πρώτη φορά την άποψη ότι οι άνθρωποι δρουν με τρόπους που δε συνάδουν με τη λογική, καθώς το ασυνείδητο μπορεί να αποτελεί πηγή των ανθρώπινων κίνητρων.
Ο Freud πέθανε στο Λονδίνο στις 23 Σεπτεμβρίου του 1939. Η αναγνώρισή του ξεκίνησε με αρκετούς ψυχιάτρους να χρησιμοποιούν την ψυχανάλυση για την αντιμετώπιση των νευρώσεων. Ακόμη και σήμερα οι απόψεις του και κατά συνέπεια κάποιες από τις θεωρίες του χαρακτηρίζονται ως αμφιλεγόμενες. Παρόλα αυτά η συνεισφορά του και η επιρροή του στον κλάδο της ψυχολογίας ήταν τεράστια, καθώς διαμόρφωσε πολλές θεωρίες τις οποίες οι ψυχολόγοι χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα προκειμένου να εξελίξουν περαιτέρω τον κλάδο της ψυχολογίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Psychoanalytic theory of Sigmund Freud, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Χαραλαμπίδης, Α., Βλέπω, γνωρίζω, αισθάνομαι, Θεσσαλονίκη 2016
