Της Ελένης Καραγιάννη,
Μ’ απάντησες στο δρόμο σου, Ποιητή.
Ήμουν το πρωτολούλουδο του Απρίλη.
Η δίψα της αγάπης που ζητεί
σου φλόγιζε τη σκέψη και τα χείλη.
Ήμουν το πρωτολούλουδο. Κλειστή
τότε η πηγή των στοχασμών μου, εμίλει
μόνο η καρδιά μου αθώα και λατρευτή,
όταν το πρώτο βλέμμα μού είχες στείλει.
Με τον καιρό, τον πόθο σου σ’ εμέ
να φανερώσεις σίμωσες. Ωιμέ,
είμασταν μιας γενιάς παιδιά. Η καρδιά μας
Αγάπαε με το πάθος που ζητά
να πάρη, το αισθανθήκαμε φριχτά
και πήραμεν αλλούθε τη ματιά μας.
1923
«Ήμουν το πρωτολούλουδο του Απρίλη» γράφει η Μαρία Πολυδούρη η οποία, γεννημένη την 1η Απριλίου 1902, έζησε μια ζωή σαν ψέμα, ποιητική, μυθιστορηματική, πράγματι, πρωταπριλιάτικη. Όπως και να την χαρακτηρίσεις, η ζωή της Πολυδούρη, όπως και το έργο της, αξίζουν, αν όχι να αναλυθούν, τουλάχιστον να διαβαστούν και, χωρίς καμία αφορμή, σήμερα, γράφουμε γι’ αυτά.
Η Μαρία Πολυδούρη, παρά το σύντομο βίο της —απεβίωσε το 1930— αποτέλεσε έναν σημαντικό πρόσωπο για τον κόσμο των γραμμάτων την εποχή που η Ελλάδα προσπαθούσε να διαχειριστεί τις απώλειες και τα κεκτημένα της Μικρασιατικής Καταστροφής, ενώ ο κόσμος, ταυτόχρονα, πενθούσε μια χαμένη Ευρωπαϊκή «ενότητα». Στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ελληνική ποίηση δεν εκφράζει τόσο μεταπολεμικές φαντασιώσεις, δεν γενικεύει σε ειρηνιστικές διαπιστώσεις ούτε και φαντασιώνεται έναν κόσμο χωρίς απώλειες. Αντίθετα, σε όλη την Ευρώπη κυριαρχεί το ρεύμα του Ρομαντισμού, φέροντας το στίγμα της γαλλικής σκέψης. Η Πολυδούρη ανήκει στις Ελληνίδες ποιήτριες που πρωτοστάτησε στο εν λόγω είδος, γεγονός που συνάδει, πλήρως, και με την εποχή γενικά, αλλά και με την επιβλητική ιστορία πάθους που έζησε με τον ομότεχνό της, Κώστα Καρυωτάκη.
Αν δεν γνωρίζετε τι είναι ο Ρομαντισμός, μην ανησυχείτε καθόλου! Με απλά λόγια είναι ακριβώς αυτό που λέει: ρομαντική ποίηση, ρομαντικές σκέψεις, ρομαντική γραφή σε μια προσπάθεια «ρομαντικοποίησης» ενός παγωμένου μεταπολεμικού κόσμου. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έφερε στο προσκήνιο μεν αισθήματα ανωτερότητας και αναπτερωμένου εθνικού ηθικού, αλλά αποτέλεσε και μια «σφαγή» με απώλεια και πόνο. Και, τότε, εντοπίζονται στη χώρα μας τα πρώτα ψήγματα του ρομαντικού στοιχείου. Αυτό εκφράζεται τόσο από την απαισιόδοξη φύση της γραφής που κυριαρχεί την εποχή εκείνη, όσο και από την «παγωνιά» της ελληνικής καινοτομικής σκέψης, με τις ευρωπαϊκές επιδράσεις να εδραιώνουν τη θέση τους στην τέχνη. Κι αν αναρωτιέστε ποια θεωρείται η γενέτειρα του Ρομαντισμού, αυτή είναι η Γαλλία.
Σε αυτό το χωροχρονικό πλαίσιο, λοιπόν, εμφανίζεται και η Μαρία Πολυδούρη η οποία γράφοντας με απλούς στίχους μικρά ποιήματα μας θυμίζει πως στην ποίηση —και γενικά σε κάθε μορφή Τέχνης— δεν έχει τόση σημασία η επιλογή των λέξεων, όσο η «επιλογή» των συναισθημάτων. Κατάφερε να αποδείξει με τη γραφή της ότι η αγάπη, ο θρήνος, ο πόνος, η μοναξιά δεν είναι απλές λέξεις, δεν είναι, απλώς, καταστάσεις που προκαλούν ένα συναίσθημα, αλλά φέρουν ενδόμυχα κάτι πολύ περισσότερο.
Δεν είναι απαραίτητο να σταθούμε τόσο στη βιογραφία της, μιας και μπορείτε να τη βρείτε εύκολα. Δεν είναι, επίσης, απαραίτητο να εστιάσουμε στην παθιασμένη ερωτική ιστορία της με τον ποιητή και πεζογράφο Κώστα Καρυωτάκη, μιας και η μνεία σε αυτό το μέρος της ζωής της πρωτοστατεί σε κάθε άρθρο που γράφεται για εκείνη. Στον αντίποδα, αξίζει να σχολιάσουμε την τεράστια γυναικεία φωνή που πασχίζει να ακουστεί μέσα από κάθε ρομαντικό και μη δημιούργημά της.
Η Μαρία Πολυδούρη, λοιπόν, δεν ήταν μόνο η κόρη ενός γνωστού φιλόλογου, όπως αναφέρεται συχνά. Ήταν, επίσης, και η κόρη μιας γυναίκας με φεμινιστικές και επαναστατικές τάσεις, γεγονός υπερβολικά αισιόδοξο μεν, και αξιοπερίεργο δε, για την εποχή. Η ποίηση της Πολυδούρη δεν θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί «γυναικεία» επανάσταση, δεν ασχολείται με φεμινιστικά ή, έστω, πρώιμα φεμινιστικά ζητήματα. Ωστόσο, κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως από τη μητέρα της κληροδότησε το θάρρος, την αποφασιστικότητα και τον πηγαίο δυναμισμό.
Ίσως να μην γίνεται εμφανές από την επιλογή του ποιήματος, ή και σε αρκετό από το έργο της, όμως, η Πολυδούρη διακρίνεται από υπέρογκο θάρρος. Και τι μας κάνει να το πιστεύουμε αυτό; Η απόλυτη και ασάλευτη προσήλωσή της στον πόνο, την απώλεια, τον θρήνο. Πολλοί λένε ότι η ποίηση πρέπει να μας κάνει να νιώθουμε κάτι, άλλοι λένε πως πρέπει να μας βοηθά να ξεχνιόμαστε, η Πολυδούρη επιμένει να μας ξεναγεί στην απουσία, τις θύμησες και τις χαμένες αγάπες. Και χωρίς να γνωρίζω τον ακριβή λόγο, αυτό μας ενισχύει την εσωτερική μας δύναμη. Η Πολυδούρη επιλέγει να μας πιάνει το χέρι και να μας οδηγεί σε σκοτεινά νοητά σοκάκια και έπειτα μας αφήνει να τα διανύσουμε μόνοι, και αυτό, απλώς, μας κάνει να ελπίζουμε. Γιατί πολύ απλά μας αποδεικνύει πόσο δυνατοί είμαστε, πόσο θαρραλέοι και πόσο ενωμένοι, αν και μόνοι. Και αυτό είναι εξ ορισμού φεμινιστικό. Ο φεμινισμός, άλλωστε, δεν είναι «γυναικείο» ζήτημα, γιατί μαθαίνουμε να νιώθουμε δυνατοί, τόσο δυνατοί, ώστε να παραδεχόμαστε την υπέρογκη αγάπη μας για ένα άλλο έμβιο ον, την ευαλωτότητά μας μπροστά στη ζωή και την αδυναμία μας να μην είμαστε πάντα δυνατοί.
Την Μαρία Πολυδούρη δεν την ενδιέφερε να εντυπωσιάσει, δεν έγραφε για να πουλήσει και να γίνει διάσημη. Επέλεγε εύκολες, καθημερινές λέξεις, για να περιγράψει περίπλοκα ζητήματα, με σκοπό να τα απλοποιήσει. Πρώτα στον εαυτό της και έπειτα σε εμάς. Τα ποιήματά της είναι ένας τόπος θρήνου, επηρεασμένα από τα μοιρολόγια της κοινωνίας που μεγάλωσε, είναι ονειροπολήσεις και μια ζωή της φαντασίας της. Η Μαρία Πολυδούρη, ουσιαστικά, δεν εξέδωσε ποίηση, απλώς μας επέτρεψε να κρυφοκοιτάξουμε στην ψυχή της σε μία ασφαλή απόσταση, ώστε να μην τη λερώσουμε με τα κυνικά μας χέρια. Γι’ αυτό όσοι από εμάς χανόμαστε στις σελίδες της, οφείλουμε να αγκαλιάσουμε τη λεπτεπίλεπτή της φύση και τη ρομαντική της ψυχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Λογοτεχνία: Χαρακτηριστικά ποιητών-πεζογράφων, filologikos-istotopos.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Η ρομαντική Σχολή των Αθηνών, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Μαρία Πολυδούρη, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
