Του Χάρη Χρυσανθόπουλου,
Οι περισσότεροι άνθρωποι, αυτό που έχουν στο μυαλό τους ως εικόνα για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι μια σύγκρουση καθαρά ευρωπαϊκή, με εξαίρεση τον πόλεμο των Αμερικανών με τους Ιάπωνες. Επηρεασμένη από ταινίες και την «ποπ» κουλτούρα γενικότερα, η δυτική κοινή γνώμη φαντάζεται τις μάχες να διαδραματίζονται σε εδάφη της γαλλικής εξοχής ή στις χιονισμένες πεδιάδες της ανατολικής Ευρώπης και στα ερείπια του Βερολίνου. Τεράστιες συγκρούσεις, εξίσου αιματηρές με αυτές τις ευρωπαϊκής χερσονήσου, οι οποίες όμως συνέβησαν μακριά από αυτήν, πολύ συχνά αποτελούν κάτι παντελώς άγνωστο για το δυτικό κοινό. Η Δεύτερη Σινο-Ιαπωνική σύγκρουση (ο Πρώτος Σινο-Ιαπωνικός Πόλεμος, ο πρώτος μεγάλης κλίμακας πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας διήρκησε από το 1894 μέχρι το 1895 και έληξε με την ήττα της δεύτερης), ξεκίνησε το 1937, δυο χρόνια πριν την γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν την έναρξη αυτού του πολέμου την επίσημη έναρξη του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.
Ποια γεγονότα, λοιπόν, οδήγησαν στην σύρραξη αυτή; Η Ιαπωνία υπήρξε ένα έθνος το οποίο από τα τέλη του 19ου αιώνα πορευόταν προς τον εκσυγχρονισμό και την ραγδαία αύξηση της βιομηχανίας, δημιουργώντας έτσι μια αξιόλογη δύναμη. Η Κίνα βρισκόταν σε κατάσταση παρακμής για αιώνες, με το αυτοκρατορικό καθεστώς να μην είναι ικανό να ελέγξει την ανησυχητική κατάσταση στο εσωτερικό της αχανής χώρας (το 1911 η μοναρχία καταργήθηκε στην Κίνα).
Ο Ρωσο-Ιαπωνικός πόλεμος (1904-1905), προς μεγάλη έκπληξη της παγκόσμιας κοινής γνώμης, έληξε με την ολοκληρωτική νίκη της Ιαπωνίας, η οποία απέκτησε επιρροή στην ηπειρωτική ανατολική Ασία. Εγκαθίδρυσε την Κορέα ως προτεκτοράτο της και πήρε υπό τον έλεγχό της τις κινεζικές περιοχές της νότιας Σαχαλίνης και του Ταϊλέν. Η Κίνα μετά την πτώση του αυτοκρατορικού καθεστώτος το 1911 πέρασε σε μια περίοδο εσωτερικών αναταραχών, αποτέλεσμα της έλλειψης κεντρικής εξουσίας, η οποία ονομάζεται «Περίοδος των Πολέμαρχων». Η αυτοκρατορική Ιαπωνία, εκμεταλλευομένη τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπιζε η Κίνα στο εσωτερικό της, άρχισε να την πιέζει πολιτικά για περεταίρω παραχωρήσεις. Το 1928, η Κίνα ενώθηκε ονομαστικά κάτω από μια κυβέρνηση, αυτή του εθνικιστικού κινεζικού κόμματος, «Κουομιντάνγκ». Την ενοποίηση ακολούθησε η δίωξη των Κινέζων κομμουνιστών και της αντιπολίτευσης γενικότερα ξεκινώντας έτσι ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ κομμουνιστών και εθνικιστών Κινέζων.
Με την Μεγάλη Ύφεση του 1929, η Ιαπωνία, η οποία είχε μετατραπεί πλέον σε μια βιομηχανική οικονομία, υπέστη σοβαρό οικονομικό πλήγμα. Η έλλειψη φυσικών πόρων στο εσωτερικό της Ιαπωνίας, ανέδειξε την ανάγκη απόκτησης νέων εδαφών, πλούσιων σε πόρους. Την δεκαετία του 1930 η Αυτοκρατορία της Ιαπωνίας γνώρισε μια ραγδαία άνοδο του εθνικισμού, όμοια με αυτήν ευρωπαϊκών χωρών την ίδια περίοδο, καθώς και του μιλιταρισμού, με τον στρατό να αποκτά ολοένα και περισσότερο έλεγχό στην εξουσία. Η ρατσιστική προπαγάνδα στην Ιαπωνία άρχισε να περνάει μηνύματα στον ιαπωνικό λαό περί ιαπωνικής ανωτερότητας συγκριτικά με τα υπόλοιπα έθνη, πάνω στα οποία η ιαπωνική αυτοκρατορία πρέπει να κυριαρχήσει. Οι πλούσιοι πόροι της κινεζικής χερσονήσου αποτελούσαν σημαντική προϋπόθεση προκειμένου η Ιαπωνία να εκπληρώσει τα επεκτατικά της σχέδια. Επιπλέον η πρόσβαση σε κινεζικές περιοχές να οδηγούσε στο άνοιγμα νέων αγορών για την αυτοκρατορία. Ένας σύντομος Σινο-σοβιετικός πόλεμος το 1929 έκανε εμφανή την στρατιωτική αδυναμία της Κίνας.
Τον Σεπτέμβριο του 1931, με τον κινεζικό εμφύλιο να φτάνει στο απόγειό του, η Ιαπωνία εισέβαλε στην κινεζική επαρχεία της Μαντζουρίας. Πρόσχημα υπήρξε έκρηξη σε ιαπωνική σιδηροδρομική γραμμή στην Μαντζουρία. Η έκρηξη ήταν προσχεδιασμένη από Ιάπωνες αξιωματικούς. Οι ιαπωνικές δυνάμεις συνάντησαν ελάχιστη αντίσταση στην Μαντζουρία όπου και ιδρύθηκε ένα κράτος-μαριονέτα (Manchukuo) από την ιαπωνική κυβέρνηση. Η εξαπάτηση σύντομα αποκαλύφθηκε, γεγονός που συνέβαλε στην διπλωματική απομόνωση της Αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας και στην μετέπειτα αποχώρηση της από την Κοινωνία των Εθνών (1933). Οι δυτικές χώρες δεν αντέδρασαν δυναμικά ενάντια στις πράξεις των Ιαπώνων, παρόλες τις κινεζικές εκκλήσεις. Εκμεταλλευόμενη τις αδυναμίες της Κίνας (μεγάλο μέρος της χώρας ήταν ακόμα υπό τον έλεγχο πολέμαρχων) η Ιαπωνία συνέχισε τις συγκρούσεις οδηγώντας έτσι σε κινεζική αποστρατικοποίηση της Σαγκάης το 1932 και σε εισβολή στο Σινικό Τείχος το 1933. Η εκεχειρία Tanggu έδωσε νέες παραχωρήσεις στην Ιαπωνία. Μέχρι το 1935, η κινεζική εθνικιστική κυβέρνηση είχε ουσιαστικά χάσει τον έλεγχό της βόρειας Κίνας. Προκειμένου να εδραιώσουν τον έλεγχό της βόρειας Κίνας, οι Ιάπωνες συνεργάστηκαν με ντόπιους πολέμαρχους, προκειμένου να ιδρυθεί στην περιοχή μια φιλοϊαπωνική κυβέρνηση. Η ιαπωνική κυβέρνηση όμως δεν επρόκειτο να περιοριστεί στις βόρειες επαρχίες.
Μικροσυγκρούσεις μεταξύ Κινέζων και Ιαπώνων στρατιωτών τα ξημερώματα της 7ης Ιουλίου 1937, στην γέφυρα Μάρκο Πόλο, οδήγησαν σύντομα σε κλιμάκωση. Ο ιαπωνικός στρατός σύντομα κατέλαβε το Πεκίνο και το Τιατζίν. Καθ’ όλη την διάρκεια του Ιουλίου, ιαπωνικά στρατεύματα μεταφέρονταν στην περιοχή του Πεκίνου. Η κυβέρνηση Τσιάνγκ Κάι-Σεκ απέτυχε να ελέγξει την κατάσταση με διαπραγματεύσεις. Η διπλωματία κατέρρευσε και οι μάχες οδήγησαν σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Τον Αύγουστο ξεκίνησε σφοδρή μάχη στην πόλη της Σανγκάης, όπου οι Κινέζοι κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τις ιαπωνικές δυνάμεις για τρεις μήνες, υποχωρώντας, όμως, τελικά στα τέλη Οκτώβρη.
Τον Δεκέμβριο οι ιαπωνικές δυνάμεις έφτασαν στην τότε κινεζική πρωτεύουσα, την Ναντζίνγκ. Η κυβέρνηση Τσιάνγκ Κάι-Σεκ είχε διατάξει υποχώρηση του στρατού, αφήνοντας την πόλη ουσιαστικά απροστάτευτη. Η σκληρή αντίσταση των Κινέζων στην Σαγκάη ώθησαν τους Ιάπωνες σε πλήρη λεηλασία της πόλης. Περισσότερο από το ένα τρίτο των κτηρίων της πόλης καταστράφηκε και ο πληθυσμός υπέστη τρομακτικές φρικαλεότητες απτούς Ιάπωνες στρατιώτες. Πολυάριθμες μαζικές εκτελέσεις και δεκάδες χιλιάδες βιασμοί πραγματοποιήθηκαν. Οι Ιάπωνες αξιωματικοί δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν την ανεξέλεγκτη συμπεριφορά των στρατιωτών, πολλές φορές μάλιστα την ενθάρρυναν ή έπαιρναν και οι ίδιοι μέρος στις σφαγές. Οι μαρτυρίες για τις σφαγές που συνέβησαν στην Ναντζίνγκ είναι ανατριχιαστικές και φωτογραφικό υλικό μπορεί να βρεθεί εύκολα στο διαδίκτυο. Υπολογίζεται ότι μέχρι και 200.000 Κινέζοι θανατωθήκαν στην Ναντζίνγκ. Τα γεγονότα αυτά έμειναν γνωστά ως ο Βιασμός της Ναντζίνγκ. Η διεθνής υποστήριξη προς την Κίνα αυξήθηκε απότομα μετά από τις θηριωδίες στην Κινεζική πρωτεύουσα. Ακολούθησε η νίκη των Ιαπώνων στην μεγάλη μάχη της Γουχάν και η προέλαση τους μέσα στην κομμουνιστική επικράτεια. Οι Κινέζοι κομμουνιστές, έμπειροι από τον εμφύλιο με τους εθνικιστές, προχώρησαν σε επιχειρήσεις ανταρτοπόλεμου εναντίον των Ιαπώνων οι οποίες αρχικά είχαν σημαντική επιτυχία. Εθνικιστές και κομμουνιστές ξεκίνησαν συνεργασία προκειμένου να αντισταθούν στα ιαπωνικά στρατεύματα.
Ακολούθησε η νίκη των Ιαπώνων στην μεγάλη μάχη της Γουχάν και η προέλασή τους μέσα στην κομμουνιστική επικράτεια. Οι Κινέζοι κομμουνιστές, έμπειροι από τον εμφύλιο με τους εθνικιστές, προχώρησαν σε επιχειρήσεις ανταρτοπόλεμου εναντίον των Ιαπώνων οι οποίες αρχικά είχαν σημαντική επιτυχία. Εθνικιστές και κομμουνιστές ξεκίνησαν συνεργασία προκειμένου να αντισταθούν στα ιαπωνικά στρατεύματα. Ακολούθησε αμυντική τακτική καμένης γης από τους Κινέζους με την πλημμύρα του Κίτρινου Ποταμού η οποία καθυστέρησε την ιαπωνική προέλαση στην Σαάνσι και στο Σιτσουάν και κατέστρεψε σημαντικές σιδηροδρομικές υποδομές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την μεταφορά ιαπωνικών στρατευμάτων. Το 1939 οι Κινέζοι κατόρθωσαν να σημειώσουν σημαντικές νίκες στις μάχες της Τσανγκσά, της Νοτίου Κουανγκσί, στο Σουιξιάν-Ζαογιάνγκ και στο Ζαόγι. Μια μεγάλη οργανωμένη κινεζική αντεπίθεση απέτυχε στις αρχές του 1940.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Second Sino-Japanese War 1937–1945, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Stalemate, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- History of Second Sino-Japanese War, historydraft.com, διαθέσιμο εδώ.
- Semiha Karaoğlu (2020), The Memory of an Imperialist War Propaganda: How the Legacy of the Second Sino-Japanese War Affects Current Sino-Japanese Relations, διαθέσιμο εδώ.
- The rise of the militarists, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Nanjing Massacre, history.com, διαθέσιμο εδώ.
- Nanjing Massacre, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
