Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η ζωή για τους μη νευροτυπικούς ανθρώπους, αλλά και για όσους τους φροντίζουν, παρουσιάζει σίγουρα μεγάλες δυσκολίες, για τις οποίες συχνά τα άτομα αυτά δε λαμβάνουν επαρκή βοήθεια ούτε από τους αρμοδίους φορείς, αλλά και ούτε από τον κοινωνικό περίγυρο. Στο σημερινό βιβλίο, ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού στο φάσμα του αυτισμού, το οποίο ασχολείται ένθερμα με το περιβάλλον και θέλει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο να σώσει τον πλανήτη. Τα θέματα του έργου, όμως, περιλαμβάνουν πολύ περισσότερους προβληματισμούς. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η επιστήμη; Υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες; Μήπως πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε τους κινδύνους για τη ζωή στον δικό μας πλανήτη;
Οι ήρωες του βιβλίου, ο Θίοντορ και ο εννιάχρονος γιος του, Ρόμπιν, είναι αυτοί που πρέπει να πλοηγηθούν σε αυτά τα ερωτήματα. Το βιβλίο ονομάζεται Αμηχανία και κυκλοφόρησε τον περασμένο Μάρτιο σε ελληνόγλωσση μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή από τις Εκδόσεις Gutenberg. Ο γνωστός συγγραφέας Richard Powers, γεννημένος στις ΗΠΑ, έχει κερδίσει την προσοχή του κοινού, με μυθιστορήματα που εξερευνούν τις επιπτώσεις της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας. Έχει, επίσης, κερδίσει πολλά άλλα βραβεία κατά τη διάρκεια της καριέρας του, συμπεριλαμβανομένης της υποτροφίας MacArthur. Από το 2023, ο Πάουερς έχει δημοσιεύσει δεκατρία μυθιστορήματα και έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ενώ κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ για το μυθιστόρημα The Overstory το 2019.
Ο Θίοντορ είναι ένας αστροβιολόγος, του οποίου η έρευνα περιλαμβάνει την έρευνα στον γαλαξία για πλανήτες με δυνατότητα φιλοξενίας ζωής. Είναι μια ονειρεμένη δουλειά για έναν μοναχικό άνθρωπο που αγαπά την επιστήμη του. Παρ’ όλα αυτά, στο βιβλίο η δυνατότητα του Θίοντορ να φαντάζεται τι συμβαίνει σε άλλους πλανήτες, μακριά από τη ζωή όπως την ξέρουμε, του φαίνεται κυρίως χρήσιμη, προκειμένου να βάζει για ύπνο τον γιο του, Ρόμπιν. Η μητέρα του Ρόμπιν και σύζυγος του Θίοντορ έχει σκοτωθεί σε ένα τροχαίο δυστύχημα, με αποτέλεσμα πλέον ο Θίοντορ να πρέπει να αναλάβει αποκλειστικά την ανατροφή του γιου του.
Ο Ρόμπιν δείχνει μάλλον να βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού ή πάσχει από κάποια ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, σύμφωνα και με τους γιατρούς που τον εξετάζουν. Είναι ευαίσθητος, εσωστρεφής, επιρρεπής σε απρόβλεπτες συμπεριφορές. Παρ’ όλα αυτά, ο Θίοντορ δε δέχεται τη συμβουλή των ειδικών: ότι η λύση για την εξαιρετική ευαισθησία του γιου του και τα περιστασιακά ξεσπάσματα του είναι η φαρμακευτική αγωγή. Αντίθετα, θεωρεί ότι ο γιος του θα επωφεληθεί περισσότερο από το να του λέει ιστορίες και να κάνουν δραστηριότητες μαζί. Το βιβλίο ξεκινά με μια εκδρομή πατέρα και γιου στο δάσος, όπου ο Θίοντορ είχε περάσει τον μήνα του μέλιτος με τη μητέρα του Ρόμπιν. Πατέρας και γιος συζητούν συνεχώς για την Αλίσα, η οποία ήταν ένας ιδιαίτερα ζωντανός άνθρωπος, γεμάτη όρεξη για ζωή. Ο Ρόμπιν φαίνεται ότι μοιράζεται με τη μητέρα του την αγάπη για το περιβάλλον και τα ζώα και ο Θίοντορ ενθαρρύνει τις ιδέες του, αλλά φαίνεται ότι η συμπεριφορά του Ρόμπιν παραμένει εν πολλοίς ανεξέλεγκτη.
Το βιβλίο που ακούν πατέρας και γιος στο αυτοκίνητο δεν είναι άλλο από το Flowers for Algernon του Daniel Keyes — καθόλου τυχαία επιλογή, διότι η συγκεκριμένη ιστορία μιλά για έναν άνθρωπο με νοητική υστέρηση, που αποκτά εξαιρετική ευφυία μετά από μια πειραματική εγχείρηση, αλλά εν τέλει επανέρχεται στην πρότερη κατάσταση. Όταν ένας γνωστός του Θίοντορ και της Αλίσα, ο Μάρτιν, προτείνει ότι ο Ρόμπιν θα μπορούσε να ακολουθήσει μια νέα πειραματική θεραπεία για μη νευροτυπικά άτομα, ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι η αναφορά στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν ήταν καθόλου τυχαία. Ο Θίοντορ, μετά από κάποιο επεισόδιο στο σχολείο του Ρόμπιν, αποφασίζει να δεχθεί την πρόταση αυτή.
Η νέα αυτή επαναστατική θεραπεία (DecNef) ουσιαστικά υπόσχεται να θεραπεύσει μη νευροτυπικά άτομα, δίνοντάς τους πρόσβαση στον τρόπο σκέψης νευροτυπικών ανθρώπων, με βάση τη σάρωση του εγκεφάλου. Ο Ρόμπιν δείχνει να βελτιώνεται ραγδαία μέσα από αυτές τις συνεδρίες, γίνεται πιο κοινωνικός και ευχάριστος, τα πάει καλύτερα στο σχολείο και συνεχίζει με πάθος τη φιλοζωϊκή του δράση, ζωγραφίζοντας πίνακες με ζώα υπό εξαφάνιση και δωρίζοντας τα κέρδη. Όταν κάποια δυσκολία τον απογοητεύει, ο Μάρτιν προτείνει αντί να συνεχίσουν τις συνεδρίες με τη σάρωση από τυχαίους συμμετέχοντες στο πείραμα, να δώσουν στον Ρόμπιν τη σάρωση που είχε κάνει η μητέρα του, όταν είχε κάποτε συμμετέχει κι εκείνη στην αρχική φάση των δοκιμών.
Η θεαματική βελτίωση του Ρόμπιν δεν περνάει απαρατήρητη από κανέναν. Ο Θίοντορ βλέπει με θαυμασμό πώς η Αλίσα έστω και με αυτόν τον τρόπο περνά στον γιο της όλη της τη ζωτικότητα και την αγάπη για τα ζώα και το περιβάλλον. Όταν ο Μάρτιν αναζητά χρηματοδότηση για το ερευνητικό του πρόγραμμα, ο Ρόμπιν γίνεται γνωστός σε όλον τον κόσμο ως success story, πράγμα, το οποίο ο ίδιος αξιοποιεί, για να μοιραστεί τις περιβαλλοντικές του ανησυχίες. Παρ’ όλα αυτά, ο αναγνώστης που έχει προσέξει τις λεπτομέρειες υποψιάζεται ότι η νέα κατάσταση είναι πολύ καλή για να κρατήσει για πάντα.
Μην περιμένετε, όμως, να σας πω τι γίνεται στο τέλος — γι’ αυτό θα πρέπει να διαβάσετε το ίδιο το βιβλίο. Είναι ένα ανάγνωσμα που θέτει περισσότερους προβληματισμούς από αυτούς που στο τέλος επιχειρεί να απαντήσει, αλλά εντούτοις συνδυάζει με επιτυχία το είδος της επιστημονικής φαντασίας με πολύ βαθιές συναισθηματικές καταστάσεις και ανθρώπινες στιγμές, κάνοντας τελικά τον αναγνώστη να προβληματιστεί για το πώς η ανθρώπινη φύση μπορεί να αναζητά με πάθος τη ζωή σε άλλους πλανήτες, αλλά παράλληλα να αδιαφορεί για τη ζωή και την ευημερία των όντων στον δικό μας.
