Της Σπυριδούλας Βλάχα,
Η πίστη είναι ένα φαινόμενο που συναντάται σε όλες τις κοινωνίες. Κυρίως αφορά την πίστη σε μία θρησκεία, ωστόσο μπορεί να αφορά και κάποια ανώτερα ιδανικά και αξίες, χωρίς αυτά να σχετίζονται άμεσα με το θρησκευτικό κομμάτι. Παρόλα αυτά, η πίστη φαίνεται να αποτελεί ένα πανανθρώπινο φαινόμενο.
Σύμφωνα με τον νευρολόγο και ψυχίατρο Βίκτορ Φρανκλ, η αναζήτηση του νοήματος αποτελεί την κινητήριο δύναμη στη ζωή του ανθρώπου. Ο ίδιος επέζησε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και παρατήρησε πως οι άνθρωποι που διέθεταν ένα ισχυρό νόημα για να ζήσουν, ήταν και εκείνοι που άντεξαν τις κακουχίες και τη φρίκη. Όσον αφορά τη θρησκεία, θα ήταν ψέμα να υποστηρίξουμε πως δεν σχετίζεται με το νόημα της ζωής, αφού η πίστη σε αυτή, καθορίζει ολόκληρη τη ζωή πολλών πιστών.
Η πίστη σε μία θρησκεία, ιδιαίτερα όταν είναι ισχυρή, ορίζει την καθημερινότητα, τις συμπεριφορές και τους ρόλους που αναλαμβάνει ένα άτομο μέσα στην κοινωνία, όπως για παράδειγμα τα έθιμα και οι συνήθειες της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και οι καθημερινές πρακτικές όπως η καθημερινή προσευχή. Το βαθύτερο νόημα όλων αυτών, αποτελεί η όσο το δυνατόν καλύτερη ζωή μετά τον θάνατο, όπως αυτή ορίζεται από την κάθε θρησκεία. Με άλλα λόγια, η επίγνωση της θνητότητάς μας και το άγνωστο τι συμβαίνει μετά το θάνατο, ενισχύουν την ανάγκη μας να πιστεύουμε σε κάτι ανώτερο, και «νοηματοδοτούν» τη ζωή μας.
Βασικό χαρακτηριστικό της πίστης, είναι πως δεν βασίζεται σε τεκμήρια και αποδείξεις, αλλά αντίθετα σε ένα βαθύ αίσθημα εμπιστοσύνης προς αυτό στο οποίο πιστεύει το άτομο. Άλλωστε, αποτελεί καθολική ανθρώπινη ανάγκη η πίστη πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνος του και αφρόντιστος μέσα στον κόσμο, αλλά πως κάποιος ανώτερος -Θεός, σύμπαν ή ανώτερη δύναμη-, μεριμνά για εκείνον. Ας μην ξεχνάμε, τη φράση που μπορεί να ακούμε συχνά «Όλα για κάποιο λόγο γίνονται», η οποία υποδηλώνει πως για κάθε άνθρωπο υπάρχει ένα «σχέδιο» εξωτερικά καθορισμένο από εκείνον, με σκοπό το μεγαλύτερο καλό του.
Ακόμα ένα γνώρισμα της πίστης, είναι πως «δοκιμάζεται» σε περιόδους κρίσης και καταστροφών. Αυτό σημαίνει, πως σε δυσάρεστες και κρίσιμες περιόδους, είτε ενισχύεται η πίστη του ατόμου ακριβώς λόγω της πεποίθησής του για ένα ανώτερο «σχέδιο», είτε καταρρέει. Η κοινωνική διαχείριση της, κατέχει σημαντικό ρόλο, καθώς εάν από τους εκπροσώπους της μεταφέρονται μηνύματα αντίθετα προς αυτά που υπαγορεύει η πίστη, τότε αυτή μπορεί να «κλονιστεί». Επίσης, ας θυμηθούμε και τις περιπτώσεις ανθρώπων που η βαθιά πίστη τους, τους «έσωσε» από κάποια περίοδο προσωπικής κρίσης, όπως μία σοβαρή ασθένεια, ακριβώς λόγω της πεποίθησης πως αυτό στο οποίο πιστεύουν και ίσως έχουν αφιερώσει και όλη τους της ζωή, δεν τους έχει αφήσει αβοήθητους. Τέλος, χρειάζεται να αναφέρουμε και τη διάσταση της ενοχής που ενδεχομένως εμπεριέχεται στην έννοια της πίστης, ειδικότερα όσον αφορά συγκεκριμένες θρησκείες, καθώς η μη τήρηση των κανόνων μπορεί να επιφέρει κάποιου είδους «τιμωρία» στο άτομο.
Βέβαια, χρειάζεται να αναφέρουμε και όλες εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες η πίστη έδρασε ως ενωτικός παράγοντας απέναντι σε μία κρίσιμη περίοδο, όπως η απειλή ενός έθνους ή η αίσθηση της ομοιότητας απέναντι σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με την ίδια πίστη (π.χ. Ελλάδα-Σερβία με κοινό χαρακτηριστικό την ορθοδοξία). Από την άλλη, συχνά λειτουργεί ως διαφοροποιητικό στοιχείο μεταξύ ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων, προκαλώντας ακόμα και χάσμα μεταξύ τους, όπως η Ορθόδοξη με την Καθολική Εκκλησία.
Συνοψίζοντας, η πίστη αποτελεί ένα καθολικό φαινόμενο, το οποίο ίσως προέρχεται από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει πως υπάρχει κάποιος ή κάτι ανώτερο στο οποίο μπορεί να βασιστεί. Σχετίζεται άμεσα με τη νοηματοδότηση της ζωής μας, και η πιο συχνή μορφή πίστης είναι η θρησκευτική. Αποτελεί λοιπόν, ένα φαινόμενο με ψυχολογικές και κοινωνικές διαστάσεις, το οποίο έχει αξία να μελετήσουμε και να διερευνήσουμε, καθώς και να σκεφτούμε και εμείς οι ίδιοι τι ή ποιος είναι αυτό/αυτός στο οποίο πιστεύουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το νόημα της ζωής, Βίκτορ Ε. Φρανκλ, Εκδόσεις Ψυχογιός (2010)
- Έχει και ποιον ρόλο η πίστη στη σημεινή εποχή;, Η Καθημεινή, διαθέσιμο εδώ
