Του Ιωάννη Αμπατζίδη,
Τις τελευταίες δεκαετίες, η περιοχή του Nagorno-Karabakh αποτελεί το «Μήλον της Έριδος» για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Ατελείωτες πολεμικές συγκρούσεις και εχθροπραξίες, εκτοπισμοί πληθυσμών και συνεχής έχθρα μεταξύ των λαών περιβάλλουν το σκηνικό σε μια από τις περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ποιό όμως είναι το πλαίσιο της σύγκρουσης και για ποιο λόγο αυτή η σύγκρουση η οποία ξεκίνησε λίγα χρόνια πριν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης κρατάει ακόμα και σήμερα, σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα;
Η περιοχή του Nagorno-Karabakh, ή κατά τους Αρμένιους Artsakh, είναι μια ορεινή περιοχή και βρίσκεται στην περιοχή του Μικρού Καυκάσου, μιας εκ των δύο οροσειρών του Καυκάσου. Είναι τοποθετημένη μέσα στη χώρα του Αζερμπαϊτζάν, όμως μέχρι πριν από λίγους μήνες η πλειονότητα των κατοίκων ήταν Αρμένικης καταγωγής. Διεθνώς η περιοχή είναι αναγνωρισμένη ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, όμως οι Αρμένιοι αυτονομιστές είχαν μονομερώς ανακηρύξει την περιοχή ως κράτος, την Δημοκρατία του Artsakh, η οποία ποτέ δεν είχε αναγνωριστεί από κανένα κράτος. Αμφότεροι, οι Αζέροι και οι Αρμένιοι δηλώνουν πως έχουν ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή, με τις δύο εθνικές ομάδες να την διεκδικούν για περισσότερο από έναν αιώνα. Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης να αποτελεί πλέον το πιθανότερο σενάριο, τα δύο κράτη συμμετείχαν στον Πρώτο Πόλεμο του Karabakh από το 1988 έως και το 1994. Το αποτέλεσμά του ήταν ιδιαίτερα καταστροφικό με αποτέλεσμα περίπου 30,000 νεκρούς, καθώς και περισσότερους από ένα εκατομμύριο ανθρώπους εκτοπισμένους. Η Αρμενία βγήκε νικήτρια από αυτόν τον πόλεμο και έτσι οι περισσότεροι εκτοπισμένοι κάτοικοι ήταν Αζερικής καταγωγής, ενώ και οι δύο πλευρές κατηγορήθηκαν πως διέπραξαν εγκλήματα πολέμου.
Το 2020, μετά από αρκετές δεκαετίες αψιμαχιών μεταξύ των δύο κρατών στην περιοχή, ξεκίνησε ο Δεύτερος Πόλεμος του Nagorno-Karabakh. Αρχικά, τον Ιούλιο του 2020 οι αψιμαχίες μεταξύ τους εντάθηκαν με τις στρατιωτικές συγκρούσεις να ξεκινούν τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Το Αζερμπαϊτζάν αυτή τη φορά ήταν αυτό το οποίο έσπασε αρκετά γρήγορα τις Αρμένικες γραμμές άμυνας και μέσα σε μόλις 44 ημέρες κατάφερε να κερδίσει τον πόλεμο. Ως αποτέλεσμα πήρε πίσω επτά επαρχίες της ευρύτερης περιοχής, καθώς και περίπου το 30% του Karabakh. Ο πόλεμος έφερε την παρέμβαση της Ρωσίας, η οποία διαμεσολάβησε για τη διαπραγμάτευση της κατάπαυσης του πυρός. Η συμφωνία προέβλεπε την ανάπτυξη περίπου 2,000 Ρώσων στρατιωτών ως ειρηνευτική δύναμη στο μόνο σημείο στο οποίο πλέον ο θύλακας του Karabakh συνδεόταν με την Αρμενία, ο λεγόμενος διάδρομος Lachin. Επίσης, προέβλεπε την απόσυρση των Αρμενικών στρατευμάτων και την τοποθέτηση τους σε ένα μικρότερο μέρος της περιοχής.
Ο πόλεμος κόστισε τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους, ενώ περίπου 100,000 κάτοικοι εκτοπίστηκαν από την περιοχή. Σημαντικό ρόλο στον πόλεμο κατείχαν η Ρωσία και η Τουρκία. Η Τουρκία έχει ιδιαίτερα στενούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο και προμήθευσε με τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία παραδοσιακά είχε στενούς δεσμούς με την Αρμενία, εντούτοις μετά την εκλογή του Nikol Pashinyan ως Πρωθυπουργού της Αρμενίας, οι σχέσεις των δύο κρατών κλονίστηκαν, με την Αρμενία να αναζητά συμμάχους δυτικότερα, το οποίο έφερε ιδιαίτερα έντονες αντιδράσεις από το Κρεμλίνο.
Στα τέλη του 2022, Αζέροι πολίτες έστησαν οδοφράγματα στον διάδρομο του Lachin, ενώ μερικούς μήνες μετά ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν δημιούργησε ένα σημείο ελέγχου στην περιοχή με το πρόσχημα πως επιζητούσαν τον περιορισμό του λαθρεμπορίου όπλων. Η μεταφορά ατόμων και εμπορευμάτων από την Αρμενία προς το Nagorno-Karabakh διακόπηκε εντελώς, με τους κατοίκους της περιοχής να βιώνουν μια ανθρωπιστική κρίση. H κατάσταση στην περιοχή επιδεινώθηκε ξανά στις αρχές του 2024, με το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας να δηλώνει πως ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε σε Αρμένιους στρατιώτες στο συνοριακό χωριό Nerkin Hand, με το Αζερμπαϊτζάν να απαντά πως αυτή η πράξη ήταν αντίποινα για μια αντίστοιχη Αρμένικη επίθεση. Τον Απρίλιο και μετά από έντονες πιέσεις, ο Πρωθυπουργός της Αρμενίας επισκέφτηκε το συνοριακό μέτωπο και δήλωσε πως η Κυβέρνησή του αποφάσισε την οριοθέτηση των συνόρων, το οποίο συνεπάγεται και την επιστροφή τεσσάρων χωριών στο Αζερμπαϊτζάν, χωριά τα οποία κατείχε η Αρμενία μετά τον πρώτο πόλεμο μεταξύ των δύο κρατών. Χαρακτηριστικά, ο Pashinyan δήλωσε πως «η πολιτική μας είναι να αποτρέψουμε έναν νέο πόλεμο», καθώς υπήρχαν φόβοι πως το Αζερμπαϊτζάν θα επιτιθόταν ξανά εάν η Αρμενία δεν παρέδιδε τις συγκεκριμένες περιοχές.
Εν κατακλείδι, έχει ιδιαίτερη σημασία το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα μελλοντικά στην περιοχή, με την Αρμενία να λαμβάνει μια ιδιαίτερα αμυντική προσέγγιση στο ζήτημα, πιθανότατα καθώς ακόμα ψάχνει τις κατάλληλες συμμαχίες, και το Αζερμπαϊτζάν να έχει πλέον το «πάνω χέρι» όσον αφορά τη στρατιωτική υπεροχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Explainer: What is happening between Armenia and Azerbaijan over Nagorno-Karabakh?, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Why is there dispute over control of Nagorno-Karabakh?, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Nagorno-Karabakh peace deal brokered by Moscow prompts anger in Armenia, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Nagorno-Karabakh: Conflict between Azerbaijan and Armenians explained, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Armenia-Azerbaijan Border Tensions and Relationship Dynamics. What Is Russia’s Agenda?, Friedrich Naumann Foundation, διαθέσιμο εδώ
- Armenian PM: We’ll hand Azerbaijan some territory to avoid a new war, Politico, διαθέσιμο εδώ
