Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η Ιαπωνία ήταν μια από τις βασικές δυνάμεις του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Αν και αρχικά, πολεμώντας στο μέρος της ναζιστικής Γερμανίας είχε θέσει αρκετές χώρες της Ασίας υπό την κατοχή της (ή υπό τον έλεγχο συμμάχων κυβερνήσεων) με τον στόχο της δημιουργίας μιας σφαίρας επιρροής που θα επέτρεπε στην ίδια να κυριαρχήσει, μετά το 1943 άρχισε να χάνει το έδαφος υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών και στις 15 Αυγούστου 1945 παραδόθηκε μετά το διάγγελμα τότε Ιάπωνα αυτοκράτορα Χιροχίτο. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1945 υπεγράφη η παράδοση της χώρας στην Αμερική. Αυτό το άρθρο θα διαπραγματευτεί τόσο την κατοχή της Ιαπωνίας, αλλά και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων την περίοδο εκείνη.
Στις 2 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η κατοχή. Ήδη μετά το 1943 άρχιζε να χάνει τον πόλεμο, όμως η κατάρρευση του μετώπου από το 1944 και μετά με την απώλεια της Κορέας, της Ταϊβάν και της Κίνας, που ήταν υπό ιαπωνική κατοχή και οι δυτικοί βομβαρδισμοί χειροτέρεψαν πολύ τις συνθήκες ζωής, καθώς οι σοδειές είχαν καταστραφεί και τα κατασχεμένα τρόφιμα από τις κατεχόμενες περιοχές πλέον δεν μεταφέρονταν. Ως το 1952 η Ιαπωνία ήταν υπό συμμαχική κατοχή, κυρίως όμως υπό αμερικανική διοίκηση. Κατά την διάρκεια της, οι Ιάπωνες στρατιώτες και πολίτες επαναπατρίστηκαν, πολιτικοί κρατούμενοι αποφυλακίστηκαν και η ιαπωνική αμυντική βιομηχανία διαλύθηκε. Επίσης οι νήσοι Ρίου Κίου ήταν υπό αμερικανική κατοχή για 25 χρόνια.
Ενώ στην αρχή η Αμερική έδωσε έμφαση στην τιμωρία της Ιαπωνίας, όπως άλλωστε ήταν σκληρότερη η αντιμετώπιση των Γερμανών στην αρχή της κατοχής (αν και η ιαπωνική κυβέρνηση συνέχιζε να λειτουργεί υπό νέα σύνθεση, σε αντίθεση με την Γερμανία όπου οι κατοχικές δυνάμεις ανέλαβαν την θέση της) η ανάγκη δημιουργίας ενός ισχυρού ιαπωνικού κράτους, συμμάχου της Αμερικής (ως το 1950, η Κίνα, αλλά και η Β. Κορέα ήταν κομμουνιστική, και επομένως αντίπαλη χώρα για τις Ηνωμένες Πολιτείες) οδήγησε την Αμερικανική κατοχική κυβέρνηση να προχωρήσει στον εκδημοκρατισμό της χώρας, την αναδιανομή των γαιών και την ανάκληση αρκετών μεταρρυθμίσεων που επέβαλε στην αρχή.
Παράλληλα, αν και στην αρχή προωθήθηκε ο συνδικαλισμός η ενίσχυση του σταμάτησε στην συνέχεια λόγω του ψυχρού πολέμου. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ το 1945 οι αριστεροί πολιτικοί αποφυλακίστηκαν και πολλοί συντηρητικοί και εθνικιστές πολιτικοί στερήθηκαν των πολιτικών τους δικαιωμάτων, μετά το 1949 πολλοί συντηρητικοί πολιτικοί επετράπησαν να διεκδικήσουν εκλόγιμες θέσεις, και αντιθέτως πολλοί αριστεροί απολύθηκαν από την δουλειά τους. Παράλληλα, ο στρατός με το άρθρο 9 μετατράπηκε σε καθαρά αμυντικό στρατό, και απαγορεύεται μέχρι και σήμερα η κήρυξη πολέμου σε άλλες χώρες. Το σύνταγμα της Ιαπωνίας, γράφτηκε από την αμερικανική διοίκηση, εξυπηρετώντας τόσο την ανάγκη του εκδημοκρατισμού της χώρας αλλά και τις σκοπιμότητες της Αμερικής για την Ιαπωνία. Επίσης, οι εξουσίες του αυτοκράτορα μεταφέρθηκαν σχεδόν στο σύνολο τους στην πολιτική κυβέρνηση, αποκτώντας διακοσμητικό ρόλο. Μέχρι τότε, ο αυτοκράτορας λατρευόταν σαν θεός και είχε σημαντική θέση στην ζωή της χώρας. Το καθεστώς του ημίθεου, αλλά και η σημασία που είχε ως σύμβολο εθνικής ενότητας, ήταν άλλωστε και ένας λόγος που ο αυτοκράτορας επετράπη να συνεχίσει τα καθήκοντα του, σε αντίθεση με άλλους προεξέχοντες πολιτικούς που πέρασαν από δίκες για την συμμετοχή τους στα ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου. Επιστρέφοντας στο άρθρο 9, η αλλαγή του και ο επανεξοπλισμός της Ιαπωνίας συνεχίζει να αποτελεί θέμα συζήτησης μέχρι σήμερα, ιδίως λόγω της αντιπαλότητας με την Κίνα. Επειδή αναφέρθηκε πιο πάνω ότι η κατοχή ήταν πιο σκληρή στην αρχή, ο σκοπός αρχικά της διεθνούς, κυρίως αμερικανικής κατοχής της Ιαπωνίας ήταν η τιμωρία της και η εξουδετέρωση μελλοντικών απειλών από την Ιαπωνία, η οποία ήταν η μεγάλη δύναμη της Ασίας στον Β’ Παγκόσμιο και νωρίτερα.
Στο οικονομικό κομμάτι, οι μεγάλες επιχειρήσεις της μεσοπολεμικής Ιαπωνίας εκκαθαρίστηκαν για να διασπαστούν σε μικρότερες, αν και οι ανάγκες αργότερα για την ανόρθωση της ψυχροπολεμικής Ιαπωνίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησαν στην δημιουργία νέων μονοπωλιακών επιχειρήσεων (κεϊρέτσου). Παράλληλα, όπως εξηγείται και παραπάνω, η αναδιανομή των γαιών και η διάλυση των μεγάλων επιχειρήσεων (ζαϊμπάτσου) οδήγησαν σε μια μεγάλη αναδιανομή του πλούτου.
Ο λαός της χώρας σε μεγάλο βαθμό ήταν υπέρ αυτών των αλλαγών, καθώς αρκετοί ήταν αυτοί που είχαν απογοητευτεί για την ήττα της χώρας τους και την γενικότερη οικονομική κατάσταση αμέσως μετά. Η ζωή στην Ιαπωνία υπό αμερικανικό έλεγχο ήταν δύσκολη στην αρχή αλλά στα επόμενα δύο χρόνια είχε επιστρέψει σε μια κανονικότητα. Κατά την διάρκεια της κατοχής, υπήρξαν και διάφορες κοινωνικές αλλαγές, οι οποίες οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό της χώρας και της διαφοροποίησης της. Οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου, ενώ το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας, η ισότητα των φύλων και η κατοχύρωση της ελευθερίας του λόγου αποτέλεσαν βασικά στοιχεία που συνέβαλαν στην ριζική μεταβολή που κατέγραψε η ιαπωνική κοινωνία μετά το 1945. Μετά την συμφωνία του Σαν Φρανσίσκο η Ιαπωνία απέκτησε ξανά την κυριαρχία της, όμως με την Αμερική να αποτελεί τον κύριο σύμμαχο της και την εξωτερική πολιτική της να ακολουθεί σε ένα σημαντικό βαθμό την αμερικανική, ενώ ο αμερικανικός πολιτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στη χώρα. Παράλληλα, η συμφωνία έχει επικριθεί γιατί έχει συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην στενή πρόσδεση όπως αναφέρεται με τα αμερικανικά συμφέροντα.
Ενδιαφέρον είναι ότι, παρά το γεγονός ότι η πρόσδεση της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και της Ταϊβάν στο άρμα των ΗΠΑ από την εποχή του Ψυχρού πολέμου ως σήμερα και τις μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν από την Αμερική στο πολιτικό σύστημα της Ιαπωνίας, συνεχίζουν να υπάρχουν εντάσεις της Ιαπωνίας με τους γείτονες της για θέματα που αφορούν αμφισβητούμενα εδάφη και τα ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου, ιδίως με την Νότια Κορέα με την οποία υπάρχουν αρκετά σημεία έντασης, καθώς η Ιαπωνία αρνείται ή υποβαθμίζει την ενοχή της σε πολλά εγκλήματα πολέμου. Πολλοί Ιάπωνες εθνικιστές και πολιτικοί, τιμούν ανοιχτά τους εγκληματίες πολέμου της Ιαπωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Occupation of Japan, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- The American Occupation of Japan, 1945-1952, afe.easia.columbia.edu, Διαθέσιμο εδώ
- How the US and Japan Went From Enemies to Allies After WWII, history.com, Διαθέσιμο εδώ
