Της Μιχαέλας Βαλερά,
Η ιδέα ότι καθετί που βιώνουμε είναι προϊόν της αντίληψης του παρόντος μάς καθηλώνει αναγκαστικά σε μια ψευδαίσθηση του χρόνου και κατ’ επέκταση της πραγματικότητας. Δεν θα μπορούσα να διαφωνήσω με το γεγονός ότι αυτή η ιδεοληψία –γιατί περί αυτού πρόκειται– είναι άκρως βολική για την καθημερινή ανταπόκριση, ωστόσο άκρως αποθαρρυντική για την ανακάλυψη της αλήθειας. Μια από τις συνήθεις φράσεις του «ρομαντικού» κοινού είναι: Πόσο γρήγορα περνάει ο χρόνος μαζί σου; Τι θα συνέβαινε αν ένας (τουλάχιστον) τολμηρός συντάκτης προσπαθούσε να απομυθοποιήσει την έκφραση των «μεγάλων ποιητών»;
Αναλαμβάνοντας το ρίσκο των αποφάσεων, θα ήθελα να σταθώ στο μέγεθος της μυθοπλαστικής μας ικανότητας να αλλοιώνουμε την αντίληψη του χρόνου. Ο μόνος τρόπος που έχουμε για να μετρήσουμε τον χρόνο είναι τα ρολόγια. Αν και είναι αρκετά ρηξικέλευθο να πει κανείς πως ο Αρχιμήδης δεν ήταν ο πρωτομάστορας αυτής της επαναστατικής εφεύρεσης, ο εγκέφαλός μας και κατ’ επέκταση τα βιολογικά μας ρολόγια θα βρίσκονταν σε πολύ αδικημένη θέση. Μπορεί παρ’ όλα αυτά η αξιοπιστία τους να αμφισβητείται, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες, όπως οι παλμοί μας, τα εξωτερικά αισθητηριακά ερεθίσματα που δεχόμαστε και οι αναμνήσεις που δημιουργούμε. Αν κάποιος σας έλεγε πως έχετε ακόμη 1,5 δισεκατομμύρια παλμούς να νιώσετε, πώς η αντίληψη του χρόνου θα διαφοροποιούνταν για εσάς, ενόσω οι παλμοί αυτοί μειώνονται με κάθε λέξη που διαβάζετε;
Μια ακόμα πλαστή εικόνα που έχουμε δημιουργήσει σχετίζεται με τον παραλληλισμό του εγκεφάλου μας με υπολογιστική μηχανή. Μπορούμε να μιμηθούμε σε ένα υπολογιστικό πρόγραμμα λειτουργίες του εγκεφάλου μας, αλλά σε αντίθεση με το πρόγραμμα, που μπορούμε να το γράψουμε από την αρχή, η χαρτογράφηση του εγκεφάλου είναι μια διαδικασία τόσο δύσκολη αν συμπεριλάβουμε τα δισεκατομμύρια χρόνια ανέλιξής του. Αν η αποθήκευση των πληροφοριών γινόταν σε έναν εγκέφαλο με το πάτημα ενός κουμπιού, ένα φορτίο θα είχε ξελαφρώσει σίγουρα τις πλάτες των νευροεπιστημόνων. Ο εγκεφαλικός φλοιός που αποτελεί το εξωτερικό του εγκεφάλου μας, λειτουργεί ως επεξεργαστής των ανώτερων πληροφοριών. Σε μία κλινική μελέτη που αφαιρέθηκε ο εγκεφαλικός φλοιός των αρουραίων, οι τελευταίοι, έχοντας μόνο το μέρος του εγκεφάλου τους που ευθύνεται για τις υποσυνείδητες διαδικασίες, συνέχιζαν να ανταποκρίνονται σε διαδικασίες ανταμοιβής που έπρεπε να «λένε» τον χρόνο ώστε να κερδίσουν τη λιχουδιά τους. Άρα, η αντίληψη του χρόνου είναι μια διαδικασία πέρα του συνειδητού και πέρα της λογικής μας πλευράς, γεγονός που την καθιστά μια ξεχωριστή υποκειμενική εμπειρία.
Παρά τον υποκειμενικό αυτό χαρακτήρα, η αντίληψη του χρόνου οφείλεται στη διάδοση νευρικών συνάψεων μεταξύ των κυττάρων και στην ενεργοποίηση ή όχι νευρώνων. Επομένως, όταν επηρεάζεται η νευρωνική αλληλεπίδραση, διαφθείρεται για ακόμα μια φορά η αντιμετώπισή μας ως προς τον χρόνο. Όταν, για παράδειγμα, λαμβάνουμε καφεΐνη που δρα ως διεγερτικό και αυξάνει τους καρδιακούς παλμούς, ταυτόχρονα μέσω του κιρκάδιου ρυθμού μας, διαστέλλεται η αντίληψη του χρόνου για όσο χρόνο δρα η ουσία στον οργανισμό μας. Αντίστοιχα, με την κατανάλωση μαριχουάνας που οι παλμοί μειώνουν το ρυθμό τους, μας παίρνει περισσότερο χρόνο για να συσσωρεύσουμε μια ορισμένη αντιληπτή ποσότητα χρόνου και άρα να δημιουργήσουμε τις αντίστοιχες αναμνήσεις.
Το ίδιο συμβαίνει όταν ανοίγεις μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με κάποιον που διαρκεί ώρες, όταν δημιουργείς αναμνήσεις με ανθρώπους που σου αποτυπώνονται για πάντα, όταν δεν βαριέσαι με τους ανθρώπους γύρω σου. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι χρησιμοποιούμε τον χρόνο για να συλλέγουμε πληροφορίες για τον κόσμο γύρω μας και όταν βλέπουμε κάτι που είναι πιο σημαντικό, διευρύνουμε την αίσθηση του χρόνου για να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες. Η συμβουλή μου, λοιπόν, είναι να περνάτε χρόνο με ανθρώπους που διαστέλλουν την αντίληψη που έχετε για τον χρόνο που κάθε λεπτό (για τον εγκέφαλό σας) μοιάζει με αιωνιότητα, κι ας λένε οι ρομαντικοί…
Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας συνεχίζεται με τη θεωρία πως η ηλικία επηρεάζει το πώς αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο. Ένα ηλικιωμένο άτομο χρειάζεται περισσότερο χρόνο να επεξεργαστεί την ίδια ποσότητα χρόνου και είναι πιο δύσκολο να δημιουργήσει αναμνήσεις. Το χρονικό διάστημα που βιώνουμε αυξάνεται λογαριθμικά με την ηλικία και με την ποσότητα και το είδος των αναμνήσεων που δημιουργούμε.
Τέλος, η «βασίλισσα» των ψευδαισθήσεων κάθεται στον θρόνο της διαίρεσης του χρόνου σε παρόν, παρελθόν και μέλλον. Είναι όντως ο χρόνος διαιρεμένος με αυτόν τον τρόπο ή μήπως αυτό που έχουμε όλοι συμφωνήσει πως θα το λέμε παρόν γλιστράει όλο και περισσότερο στο παρελθόν; Το δεύτερο ακούγεται πιο λογικό αν σκεφτεί κανείς πως χρειάζεται χρόνος, πρώτον για να φτάσουν οι πληροφορίες σε εμάς και δεύτερον για να τις επεξεργαστεί ο εγκέφαλός μας. Επίσης, οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης τονίζουν τη σχετικότητα που διέπει τον χαρακτηρισμό του χρόνου ως προς την ταχύτητα μετάδοσης του φωτός και του ήχου. Κάθε προσπάθεια αντίληψης του χρόνου γίνεται πάντα σε σχέση με την αλλαγή κάποιου γεγονότος. Αν δεν υπήρχε κάποια συσχέτιση με τον κόσμο γύρω μας, η αντίληψη του χρόνου θα λάμβανε τελείως διαφορετική οπτική και θέση στον εγκέφαλό μας.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα σου πει κάποιος «Ζήσε τη στιγμή!» διόρθωσέ τον, λέγοντας του: «Ζήσε το παρελθόν!». Και για τον επόμενο ρομαντικό άνθρωπο που θα σου τύχει και θα σου πει πως μαζί σου ο χρόνος του κυλάει πολύ γρήγορα, θα είναι πολύ δυστυχές για τον ίδιο που δεν κατάφερε να δημιουργήσει τόσες αναμνήσεις μαζί σου. Αν και δεν ευθύνεται ο ίδιος, οι ψευδαισθήσεις του τον εξαπάτησαν, ευτυχώς όχι και εσένα!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Your perception of time is skewed by what you see, nature, διαθέσιμο εδώ
- How We Perceive Time | Sean Carroll, youtube, διαθέσιμο εδώ
