Της Χαράς Γρίβα,
Ο κινεζικός εμφύλιος πόλεμος αποτελεί ένα κομβικό κεφάλαιο στα χρονικά της σύγχρονης κινεζικής ιστορίας, διαμορφώνοντας το πεπρωμένο του έθνους για τις επόμενες δεκαετίες. Διαρκώντας από το 1927 έως το 1949, αυτή η παρατεταμένη σύγκρουση μεταξύ του Κινεζικού Εθνικιστικού Κόμματος (Κουομιντάνγκ) και του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) αναδιαμόρφωσε το πολιτικό τοπίο της Κίνας και έθεσε τις βάσεις για την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Το άρθρο αυτό εμβαθύνει στα πολύπλευρα αίτια, την περίπλοκη πορεία και τις εκτεταμένες συνέπειες αυτής της μετασχηματιστικής σύγκρουσης.
Οι ρίζες του κινεζικού εμφυλίου πολέμου μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορους αλληλένδετους παράγοντες. Πρωταρχικό αίτιο ήταν η αδυναμία της δυναστείας Τσινγκ να ελέγξει την αχανή κινεζική αυτοκρατορία. Η κατάρρευση της δυναστείας Τσινγκ το 1911 άφησε κενό εξουσίας στην Κίνα, πυροδοτώντας έναν αγώνα για τον έλεγχο μεταξύ διαφόρων πολιτικών παρατάξεων και πολέμαρχων. Αυτός ο κατακερματισμός αποδυνάμωσε την κεντρική εξουσία και δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για ιδεολογικές και εδαφικές διαμάχες. Ένα τέτοιο κράτος δεν ήταν δυνατόν να μην προσελκύσει το ενδιαφέρον από των ξένων παραγόντων, με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνεχείς παρεμβάσεις στις εσωτερικές της υποθέσεις. Η ταπείνωση της Κίνας στα χέρια ξένων δυνάμεων, με παράδειγμα τις άνισες συνθήκες που επιβλήθηκαν κατά την ύστερη εποχή των Τσινγκ, τροφοδότησε τα εθνικιστικά αισθήματα και τον αντιιμπεριαλιστικό ζήλο. Η παρουσία ξένων δυνάμεων στην Κίνα, ιδίως ο επιθετικός επεκτατισμός της Ιαπωνίας, αποσταθεροποίησε περαιτέρω τη χώρα και επέτεινε τις εσωτερικές εντάσεις.
Επιπλέον, με την σταδιακή επέκταση του κομμουνισμού στον πλανήτη, δεν γινόταν να μείνει ανεπηρέαστη η Κίνα και έτσι, δημιουργείται κι εκεί μία ιδεολογική αντιπαλότητα. Η ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ των εθνικιστών, με επικεφαλής τον Τσιανγκ Κάι-Σεκ, και των κομμουνιστών, με επικεφαλής τον Μάο Τσετούνγκ, έπαιξε κεντρικό ρόλο στην επιτάχυνση της σύγκρουσης. Οι εθνικιστές υποστήριζαν μια καπιταλιστική, συγκεντρωτική κυβέρνηση, ενώ οι κομμουνιστές υπερασπίζονταν ένα μαρξιστικό-λενινιστικό όραμα σοσιαλισμού και προσπαθούσαν να κινητοποιήσουν την αγροτιά. Αυτό φάνηκε από την γαιοκτητική μεταρρύθμιση αλλά και τις έντονες εξεγέρσεις αγροτών. Η δυσχερής θέση της αγροτικής αγροτιάς, που επιβαρυνόταν από την ακτημοσύνη και την εκμετάλλευση, τροφοδότησε τη δυσαρέσκεια και οδήγησε σε εκτεταμένες εξεγέρσεις αγροτών. Το ΚΚΚ, με την υπόσχεσή του για μεταρρύθμιση της γης και κοινωνική δικαιοσύνη, βρήκε πρόσφορο έδαφος για στρατολόγηση μεταξύ του αδικημένου αγροτικού πληθυσμού.
Ο κινεζικός εμφύλιος πόλεμος εκτυλίχθηκε μέσα από μια σειρά εκστρατειών, μαχών και στρατηγικών ελιγμών, που χαρακτηρίστηκαν από μεταβαλλόμενες συμμαχίες, στρατιωτικές επιθέσεις και πολιτικές ίντριγκες. Το πρώτο στάδιο του Κινεζικού Εμφυλίου σηματοδοτείται από την Βόρεια Εκστρατεία (1926-1928). Οι εθνικιστές ξεκίνησαν τη Βόρεια Εκστρατεία για να επανενώσουν την Κίνα και να καταστείλουν την εξουσία από τους πολέμαρχους. Αρχικά, οι εθνικιστές και οι κομμουνιστές συνεργάστηκαν εναντίον των πολέμαρχων, αλλά οι εντάσεις σιγόβραζαν κάτω από την επιφάνεια. Η σφαγή των κομμουνιστών στη Σαγκάη το 1927 σηματοδότησε τη ρήξη του Ενιαίου Μετώπου, οδηγώντας σε ανοιχτές εχθροπραξίες μεταξύ των δύο παρατάξεων. Έπειτα από τον Πόλεμο των Κεντρικών Πεδιάδων, που είχε ως στόχο να ανακόψει την τροφοδοσία των κομμουνιστών, ξεκινά η Μακρά Πορεία (1934-1935). Αντιμέτωπο με την περικύκλωση από τις εθνικιστικές δυνάμεις, το ΚΚΚ ξεκίνησε τη θρυλική Μακρά Πορεία, μια στρατηγική υποχώρηση που κάλυπτε χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα από δύσβατα εδάφη. Παρά τις τεράστιες κακουχίες και τις απώλειες, η ηγεσία του ΚΚΚ, συμπεριλαμβανομένου του Μάο Τσετούνγκ, βγήκε ενισχυμένη και εδραίωσε τη νομή της εξουσίας στο κόμμα.
Δυο χρόνια πριν την έναρξη του καταστροφικότερου Παγκοσμίου Πολέμου, ξεσπά στην Άπω Ανατολή ο Δεύτερος Σινοϊαπωνικός Πόλεμος (1937-1945). Το ξέσπασμα του Δεύτερου Σινοϊαπωνικού Πολέμου απέσπασε την προσοχή από τον Εμφύλιο Πόλεμο, καθώς η Κίνα αντιμετώπιζε την απειλή της ιαπωνικής επίθεσης. Τόσο οι εθνικιστές όσο και οι κομμουνιστές ανέστειλαν τις εχθροπραξίες για να σχηματίσουν μια ισχνή συμμαχία εναντίον του κοινού εχθρού. Ωστόσο, οι υποβόσκουσες εντάσεις εξακολουθούσαν να υφίστανται και οι δύο παρατάξεις επεδίωκαν να επεκτείνουν την επιρροή τους μέσα στο χάος του πολέμου.
Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η επανάληψη του Εμφυλίου Πολέμου κατέστη αναπόφευκτη. Η κατάρρευση της εθνικιστικής-κομμουνιστικής συμμαχίας και η επακόλουθη επανάληψη των εχθροπραξιών σηματοδότησε μια νέα φάση σύγκρουσης, που χαρακτηρίστηκε από αποφασιστικές μάχες και στρατηγικές επιθέσεις. Τελικά, οι κομμουνιστές με συνεχείς μάχες και κατάληψη εδαφών κατάφεραν να εξαναγκάσουν τους εθνικιστές σε υποχώρηση προς την Ταϊβάν. Παρά τη λήψη σημαντικής στρατιωτικής και οικονομικής υποστήριξης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εθνικιστικές δυνάμεις αποδείχθηκαν ανίκανες να αντισταθούν στην αδυσώπητη προέλαση του κομμουνιστικού στρατού. Η κατάληψη σημαντικών πόλεων, όπως το Πεκίνο και η Ναντσίνγκ, από τις κομμουνιστικές δυνάμεις ανάγκασε τον Τσιανγκ Κάι-Σεκ και τα απομεινάρια της εθνικιστικής κυβέρνησης να καταφύγουν στο νησί της Ταϊβάν το 1949, όπου ίδρυσαν τη Δημοκρατία της Κίνας.
Ο κινεζικός εμφύλιος πόλεμος άσκησε βαθιές και διαρκείς συνέπειες στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική πορεία της Κίνας. Το κράτος που δημιουργήθηκε από τους κομμουνιστές ονομάστηκε Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Η νίκη τους το 1949 προανήγγειλε τη γέννηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, με τον Μάο Τσετούνγκ να αναλαμβάνει την ηγεσία ως Πρόεδρος. Το ΚΚΚ ξεκίνησε ένα σαρωτικό πρόγραμμα κοινωνικού και οικονομικού μετασχηματισμού, συμπεριλαμβανομένης της μεταρρύθμισης της γης, της κολεκτιβοποίησης και της εκβιομηχάνισης, με στόχο τη δημιουργία μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Φυσικό επακόλουθο ήταν η ανάδυση του ταϊβανέζικου ζητήματος και η ύπαρξη δύο «Κίνων». Η υποχώρηση της εθνικιστικής κυβέρνησης στην Ταϊβάν δημιούργησε ένα πολιτικό και διπλωματικό ρήγμα, με την κομμουνιστική κυβέρνηση της ηπειρωτικής χώρας και την εθνικιστική κυβέρνηση με έδρα την Ταϊβάν να διεκδικούν αμφότερες τον τίτλο του νόμιμου κυβερνήτη ολόκληρης της Κίνας. Αυτό το άλυτο ζήτημα συνεχίζει να διαμορφώνει τις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών και τη διεθνή γεωπολιτική μέχρι σήμερα.
Η κινεζική κοινωνία μετασχηματίστηκε ριζικά μετά το τέλος του εμφυλίου. Η νίκη των κομμουνιστών επέφερε βαθιές κοινωνικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αναδιανομής της γης, της κατάργησης των φεουδαρχικών πρακτικών και της ενδυνάμωσης των γυναικών. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις αυτές οδήγησαν επίσης σε αναταραχή και αναταραχή, ιδίως κατά τα ταραγμένα χρόνια του Μεγάλου Άλματος προς τα εμπρός και της Πολιτιστικής Επανάστασης.
Η δυναμική του Ψυχρού Πολέμου έφτασε και στην Κίνα. Ο κινεζικός εμφύλιος πόλεμος διασταυρώθηκε με την ευρύτερη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου, με τη νίκη των κομμουνιστών να ανατρέπει την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία και να οδηγεί στην αποξένωση της Κίνας από το δυτικό μπλοκ. Η ευθυγράμμιση της Κίνας με τη Σοβιετική Ένωση τα πρώτα χρόνια έδωσε τη θέση της στη σινοσοβιετική διάσπαση ανάμεσα στον Χρουστσόφ-Στάλιν και τον Μάο, καθώς η Κίνα ακολούθησε ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική.
Ίσως το πιο αξιοσημείωτο αποτέλεσμα του κινεζικού εμφυλίου είναι η κληρονομιά του μαοϊσμού. Η ιδεολογία του Μάο Τσετούνγκ άσκησε βαθιά επιρροή στην κινεζική κοινωνία και πολιτική για δεκαετίες. Η βασική του ιδέα αφορούσε την στήριξη στους αγρότες και όχι στους εργάτες της βιομηαχνικής ζώνες. Οι μαοϊκές πολιτικές, όπως το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός και η Πολιτιστική Επανάσταση, άφησαν μια αμφισβητούμενη κληρονομιά που σημαδεύτηκε τόσο από επιτεύγματα όσο και από τραγωδίες, διαμορφώνοντας την αναπτυξιακή πορεία και το ιδεολογικό τοπίο της Κίνας.
Ο Κινεζικός Εμφύλιος Πόλεμος αποτελεί καμπή στη σύγχρονη ιστορία της Κίνας, διαμορφώνοντας βαθιά το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό τοπίο του έθνους. Με ρίζες στην ιδεολογική αντιπαλότητα, την κοινωνική αναταραχή και τη γεωπολιτική δυναμική, αυτός ο επικός αγώνας μεταξύ των εθνικιστών και των κομμουνιστών άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην Κίνα και συνεχίζει να αντηχεί στη γεωπολιτική της περιοχής. Η κατανόηση των αιτιών, της πορείας και των συνεπειών του Κινεζικού Εμφυλίου Πολέμου παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για την πολύπλοκη εξέλιξη της σύγχρονης Κίνας και τη διαρκή κληρονομιά της στον 21ο αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lucien Bianco (1971), Origins of the Chinese revolution, 1915-1949, εκδ. Stanford University Press
- THE CHINESE CIVIL WAR, alphahistory.com, διαθέσιμο εδώ.
- Nationalist-Communist Civil War 1927-1937, san.beck.org, διαθέσιμο εδώ.
