Της Έλενας Μουλή,

Το παρόν άρθρο θα εξετάσει τις διμερείς εμπορικές σχέσεις Κίνας- Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη σημασία τους, τα προβλήματα που προκύπτουν από αυτές, και εν τέλει, το αν είναι ωφέλιμες και για τους δύο διεθνείς δρώντες το ίδιο ή εάν ο ένας επωφελείται εις βάρος του άλλου.

Οι σχέσεις της Κίνας με την Ε.Ε. άρχισαν να διαμορφώνονται ήδη από το 1975. Διακρίνουμε τρεις φάσεις ανάπτυξης των ευρω-κινεζικών σχέσεων. Η πρώτη φάση χρονολογείται από το 1975 έως το 1995. Κατά αυτή την περίοδο παρατηρούμε σχέσεις μη προτεραιότητας και ανάπτυξης. Η Ε.Ε. βοήθησε οικονομικά και τεχνολογικά τη χώρα να αναπτυχθεί ενώ παράλληλα επιδίωκε από εκείνη την εκδυτικοποίησή της και το άνοιγμα της αγοράς της. Η δεύτερη περίοδος διαρκεί από το 1995 έως το 2005. Την περίοδο αυτή εντατικοποιούνται οι διμερείς σχέσεις, αναπτύσσεται το εμπόριο, ενώ το 2001 εντάσσεται η Κίνα στον Π.Ο.Ε. Η τρίτη φάση, από το 2005 έως και σήμερα, χαρακτηρίζεται από περισσότερη εντατικοποίηση και εξατομίκευση με κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά. Οι σχέσεις είναι λιγότερο ανταγωνιστικές από τις σινο-αμερικανικές, υπάρχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και η Κίνα ασκεί τεράστια επιρροή στην Ευρώπη.

Μετά το άνοιγμα της αγοράς της Κίνας και τη διεθνοποίησή της κυρίως από το ΄90 και μετά, καθώς και με την ένταξη της χώρας σε διεθνείς θεσμούς όπως ο Π.Ο.Ε. το 2001, οι εμπορικές της σχέσεις με τα κράτη της Ε.Ε. και γενικότερα της Ευρωπαϊκής ηπείρου, αυξήθηκαν ραγδαία.

Το 2022, η Κίνα αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Ε.Ε., ενώ παράλληλα η Ένωση αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Κίνας. Σύμφωνα με μελέτες της Eurostat, οι διμερείς εισαγωγές και εξαγωγές αγγίζουν τα 856.3 δις δολάρια το έτος 2022. Οι εξαγωγές της Κίνας προς την Ε.Ε. ανέρχονται στα 626 δις, ενώ οι εξαγωγές της Ε.Ε προς την Κίνα αγγίζουν τα 230 δις. Από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε, ισχυρότερος εμπορικός εταίρος της Κίνας είναι η Γερμανία, η οποία καλύπτει σχεδόν το ¼ των συνολικών συναλλαγών (236 δις). Τα προϊόντα που συναλλάσουν οι χώρες είναι κυρίως μηχανήματα και οχήματα. Πέρα από αυτά ωστόσο, η Ευρώπη εξάγει αγροτικά προϊόντα, τρόφιμα και ποτά στην Κίνα, ενώ η Κίνα εξάγει στην Ευρώπη υφάσματα, παιχνίδια, ρούχα, έπιπλα κ.λπ.. Συνεπώς, είναι εμφανές πόσο βασικές είναι οι εμπορικές σχέσεις για τη βιωσιμότητα των δύο μερών. Αμφότερες οι δύο δυνάμεις αντλούν έσοδα ενώ παράλληλα εξυπηρετούν τις ανάγκες τους. Παρόλα αυτά, όπως θα αναδειχθεί και παρακάτω, υπάρχουν αρκετά προβλήματα και δυσκολίες στις διμερείς εμπορικές σχέσεις αλλά και στις ευρύτερες διπλωματικές σχέσεις. Τα βασικότερα είναι το ανισομερές εμπορικό ισοζύγιο, η δυσκολία πρόσβασης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην κινεζική αγορά, ο κίνδυνος εξάρτησης ή υποσκέλισης των ευρωπαϊκών προϊόντων και αγορών από τα κινεζικά κ.λπ…

Εξετάζοντας λοιπόν τα προβλήματα και τις δυσκολίες των διμερών σχέσεων, παρατηρούμε αρχικά ότι οι εμπορικές συναλλαγές είναι άνισες. Οι εξαγωγές της Κίνας και αντίστοιχα οι εισαγωγές της Ευρώπης είναι πολύ μεγαλύτερες από τις εξαγωγές της Ευρώπης προς την Κίνα. Η Ευρώπη παρουσιάζει μεγάλη εξάρτηση στα κινεζικά προϊόντα και εισάγει πληθώρα αυτών. Επιπροσθέτως, παρατηρείται ραγδαία ανάπτυξη κινεζικών επιχειρήσεων σε ευρωπαϊκά εδάφη. Η παρουσία των Κινέζων στην Ευρώπη και η δραστηριοποίησή τους εκεί είναι έντονη. Αντιθέτως, οι εξαγωγές ευρωπαϊκών προϊόντων προς την Κίνα είναι μεν σημαντικές, αλλά άνισες σε σχέση με τις εισαγωγές. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συναντούν πληθώρα εμποδίων και δυσκολιών αναφορικά με την πρόσβαση και ανάπτυξή τους στην κινεζική αγορά. Αξιοσημείωτη είναι να αναφερθεί μάλιστα η πρόσφατη συνάντηση της Ursula von der Leyen με τον Xi Jinping, μέσα στο 2023, όπου η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έθεσε τα εξής ζητήματα στη διμερή συνάντηση: το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της Ε.Ε με την Κίνα, τον αθέμιτο ανταγωνισμό, τον περιορισμό δραστηριοποίησης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην Κίνα, την προνομιακή μεταχείριση των κινεζικών επιχειρήσεων, τις εμπορικές ανισορροπίες.

Ωστόσο, πέρα από τα προβλήματα στον εμπορικό και οικονομικό τομέα, οι δύο δυνάμεις έχουν διαφωνίες και ως προς άλλα ζητήματα. Ένα από αυτά είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα δύο μέρη διαφέρουν ριζικά ως προς τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Ε.Ε, ως ένας πλήρως δημοκρατικός και ανθρωποκεντρικός θεσμός, προστατεύει και προασπίζεται τα δικαιώματα των πολιτών της (όπως την ελευθερία έκφρασης, την δημοκρατία, την ισότητα κ.λπ.). Αντιθέτως η Κίνα, ως ένα απολυταρχικό, κατασταλτικό, μονοκομματικό καθεστώς, παρουσιάζει μεγάλα ελλείμματα στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν υπάρχει ελευθερία λόγου και έκφρασης, υπάρχει λογοκρισία, υπάρχει έλεγχος των ΜΜΕ και παρακολούθηση των πολιτών κ.λπ.. Όπως είναι φυσικό, η Ευρώπη αντιδρά σε τέτοιες πολιτικές και συμπεριφορές και αντιτίθεται στην Κίνα. Άλλο «αγκάθι» στις μεταξύ τους σχέσεις αποτελεί το ζήτημα της Ταιβάν και του Θιβέτ. Τέλος, σημείο τριβής στις διμερείς σχέσεις αποτελεί και το εμπάργκο όπλων από την Ε.Ε προς την Κίνα, που ισχύει ήδη από το 1989, μετά τα βίαια επεισόδια στην πλατεία Tiananmen.

Συμπερασματικά, η Κίνα αποτελεί στρατηγικό εταίρο της Ευρώπης, όπως και η Ευρώπη αποτελεί στρατηγικό εταίρο της Κίνας. Οι σχέσεις είναι στενές και αλληλεξαρτώμενες. Οι δύο δρώντες δεν είναι απλώς σημαντικοί ο ένας για τον άλλον, αλλά απαραίτητοι. Πέρα από το γεγονός ότι κάθε κράτος επωφελείται ατομικά από αυτή τη συνεργασία, ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να καταγράψουμε είναι και η ωφέλειά τους ως προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Με άλλα λόγια, οι ευρω-κινεζικές σχέσεις εξισορροπούν κάπως τη δύναμη και τον ηγεμονισμό των Η.Π.Α και, κατά αυτόν τον τρόπο, τείνουμε προς έναν πιο ισομερή και πολυπολικό κόσμο. Έναν κόσμο όπου Η.Π.Α, Κίνα, κι Ε.Ε μοιράζονται την εξουσία και εξασφαλίζουν ένα ειρηνικό και αναπτυσσόμενο διεθνές σύστημα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθούν ότι δυσκολίες όπως οι διαφορές στα ανθρώπινα δικαιώματα ή οι περιορισμοί στο εμπόριο εις βάρος της Ε.Ε περιορίζουν και δυσχεραίνουν τη διμερή συνεργασία, όπως και τα αμοιβαία επωφελή αποτελέσματα από αυτή. Είναι φανερό πως η Κίνα κερδίζει παραπάνω από αυτή τη συνεργασία και επωφελείται περισσότερο. Ωστόσο, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος (zero sum game), όπου ό,τι κερδίζει ο ένας το χάνει ο άλλος. Η Κίνα ευνοείται περισσότερο από τη συνεργασία, ωστόσο και οι δύο μεριές κερδίζουν πλεονεκτήματα από αυτή και επωφελούνται. Εάν λυθούν οι διμερείς διαφορές, οι περιορισμοί και η συνεργασία γίνει πιο δίκαιη και ισομερής, τότε οι δύο δρώντες και ιδίως η Ε.Ε θα ωφεληθεί παραπάνω. Συνεπώς μιλάμε για μία αμοιβαία ωφέλεια από αυτή την συνεργασία και για ένα «win – win game».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Jonathan Fenby, Θα κυριαρχήσει η Κίνα στον 21ο αιώνα; Εκδόσεις Gutemberg, Αθήνα, 2019
• ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ, ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΑΣΤΕΡΗΣ, Η Κίνα και οι άλλοι, Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα, 2013
• Linda Jaivin, Σύντομη ιστορία της Κίνας, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2021
• EU-China Relations – Trade, Investment, and Recent Developments, China Briefing, διαθέσιμο εδώ