Της Γεωργίας-Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Ο όρος «αισθητική» εισήχθη από τον Γερμανό φιλόσοφο Alexander Baumgarten τον 18ο αιώνα. Το έργο του βοήθησε να αναγνωριστεί η αισθητική ως ξεχωριστός κλάδος στη φιλοσοφία με θέμα τη φύση της ομορφιάς και της τέχνης, αν και οι αισθητικές αντιλήψεις είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους νωρίτερα στην αρχαία Ανατολή και στις πλούσιες χώρες της Μεσογείου. Μάλιστα, γνώρισαν ιδιαίτερη ανάπτυξη στην αρχαία Ελλάδα λόγω της δημοκρατικής ιδεολογίας και μιας μεγάλης άνθισης των γραμμάτων και της τέχνης.
Για να ορίσουμε τι είναι η αισθητική στον κινηματογράφο πρέπει να εξακριβώσουμε τη σημασία της έννοιας, η οποία όπως σημειώνει και ο Andrew Klevan: «θεωρείται καλύτερα ως ένα σύμπλεγμα αλληλένδετων νοημάτων». Ο James Shelley υπογραμμίζει ότι αυτός ο όρος δηλώνει ένα είδος κρίσης, στάσης, εμπειρίας και αξίας. Η αισθητική, δηλαδή, δεν αφορά μόνο έργα τέχνης άλλα ό,τι γίνεται αντιληπτό, όπως ένα κομμάτι μουσικής, ένα τοπίο και ένα αντικείμενο. Πάνω στις αισθητικές θεωρίες του έχουν προκύψει κάποια ερωτήματα όπως ο ίδιος αναφέρει: «Πώς θα αποτυπωθεί καλύτερα η άπιαστη αντίθεση μεταξύ μιας αισθητικής στάσης και μιας πρακτικής, εάν θα οριστεί η αισθητική εμπειρία σύμφωνα με το φαινομενολογικό ή αναπαραστατικό της περιεχόμενο. Πώς να κατανοήσουμε καλύτερα τη σχέση μεταξύ αισθητικής αξίας και αισθητικής εμπειρίας». Σύμφωνα, όμως, με τον ορισμό που έδωσε ο Baumgarten, η αισθητική είναι η διάκριση του όμορφου από το άσχημο.
Ο κινηματόγραφος δημιουργήθηκε ως ένα τεχνολογικό επίτευγμα χωρίς κάποια περαιτέρω καλλιτεχνική διάσταση και γι’ αυτόν τον λόγο στην αρχή άργησε να αναγνωριστεί ως είδος τέχνης και κατ’ επέκταση να γίνει συζήτηση και για την αισθητική του. O Matthew Noble – Olson έχει ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα: «Η διαφοροποίηση μίας αισθητικής του κινηματογράφου από τη θεωρία του κινηματογράφου ή τη φιλοσοφία του κινηματογράφου είναι περίπλοκη, επικαλύπτεται και συχνά αμφισβητείται. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει κατανοητό ως αισθητική του κινηματογράφου εκτείνεται σχεδόν στις απαρχές του μέσου και πολλά από αυτά που προσδιορίζουμε ως θωριά του κινηματογράφου θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι έχουν κάποια αισθητική ανησυχία, είτε ως θεώρηση του κινηματογράφου ως τέχνη, είτε ως μέρος της σφαίρας του αισθητού ή του ωραίου».
Αναφορικά με την αξιολόγηση της ταινίας σχετικά με τη θεματολογία ή το πλαίσιο παραγωγής έχει ασχοληθεί ο Κlevan: «Η αισθητική δεν μειώνει ούτε υποτιμά ηθικό, πολιτικό, συναισθηματικό, γνωστικό ή εννοιολογικό περιεχόμενο. Αυτό το περιεχόμενο είναι σημαντικό και συχνά απαραίτητο για μία αισθητική αξιολόγηση, αλλά η δέσμευση θα είναι με την αξία της έκφρασής του μέσω της μορφής του έργου. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με εκείνες τις περιπτώσεις όπου για παράδειγμα το ιδεολογικό συμφραζόμενο ή εννοιολογικό περιεχόμενο, ακόμη και αν σχετίζεται με επίσημα ή παρουσιαστικά ζητήματα, είναι το πρωταρχικό μέλημά και η βάση της αξιολόγησης. Ομοίως, δεν έχουν αυτόματα αισθητική αξία όλες οι αξίες που σχετίζονται με το οπτικό, το ακουστικό και το αισθητήριο, τα χαρακτηριστικά που φαινομενικά υποστηρίζουν το αισθητικό ενδιαφέρον. Κάτι μπορεί να είναι οπτικά, ακουστικά και αισθησιακά πολύτιμο για κάποιους από εμάς κάποια στιγμή, για κάποιον λόγο». Επίσης, τονίζει ότι: «Είναι σημαντικό να μην πέφτουμε θύματα μίας λαϊκής παρανόησης ότι η αισθητική ισοδυναμεί με τον Φορμαλισμό: η προσήλωση στη φόρμα σε βάρος του περιεχομένου, για παράδειγμα το θέμα. Ούτε να ισοδυναμεί με Αισθητισμό αν αυτό εκληφθεί ότι σημαίνει μια υπερβολική αφοσίωση στις όμορφές φόρμες, για άλλη μια φορά σε βάρος του περιεχομένου».
Όπως μελετήσαμε, η αισθητική στον κινηματογράφο είναι κάτι παραπάνω από απλώς όμορφες εικόνες και ταιριαστές χρωματικές παλέτες. Πρόκειται, όμως, για μία ολόκληρη φιλοσοφία που έχει αναπτυχθεί από πολλούς, εκτείνεται η έννοια σε όλο το φάσμα της ταινίας και αφορά όλους τους τομείς της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
What is Film Aesthetics?, zacharyxavier.com, διαθέσιμο εδώ.
