Του Πέτρου Κολυάρδου,
Τόσο το σύμπαν όσο και ο εγκέφαλος δεν έχουν την παραμικρή υποχρέωση να μας είναι κατανοητά. Περίπου 14 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, όλος ο χώρος, όλη η ύλη και όλη η ενέργεια του γνωστού σύμπαντος περιέχονταν σε έναν όγκο μικρότερο από το ένα τρισεκατομμυριοστό του μεγέθους της τελείας με την οποία κλείνει αυτή η πρόταση. Μάλλον, οι προσπάθειες χαρτογράφησης και εξερεύνησης του σύμπαντος μοιάζουν το ίδιο χαοτικές με αυτές των νευροεπιστημόνων να χαρτογραφήσουν όλα τα νευρωνικά μονοπάτια. Οι επιστήμονες καταλήγουν ότι η εκτίμηση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου αποτελεί ένα δυσεπίλυτο και μεγαλύτερο πρόβλημα για την ανθρωπότητα, και αυτό γιατί οι παγκόσμιες προσομοιώσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι περισσότερες από αυτές των γαλαξιών, παραμένοντας έτσι μία ανεκπλήρωτη πρόκληση.
Μάλλον το ακίβδηλο της αλήθειας σχετικά με τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και της συνείδησης τέθηκε από τους φιλοσόφους, οι οποίοι μοιράστηκαν τη γενική αδυναμία του ανθρώπου να χρησιμοποιεί όρους κατανοητούς και οικείους, για να περιγράψει ακατανόητα φαινόμενα. Η προσπάθεια αυτή, παρότι από την μία πλευρά δίνει λύσεις, από την άλλη κρατάει την αλήθεια μακριά από το μυαλό του ανθρώπου, γιατί δεν είναι εφικτό οτιδήποτε μη γνωστό και ακατανόητο να είναι ικανό να ερμηνευθεί με όσα γνωρίζουμε. Εκεί εισάγεται το κομμάτι της συνείδησης του νου, ενώ ταυτόχρονα μεταβιβαζόμαστε από το έργο «ανάπλαση της πραγματικότητας» του Ρενέ Ντεκάρτ, στο σήμερα. Τί είναι τελικά η συνείδηση και πώς μπορούμε να την αξιολογήσουμε;
Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε αδρά ότι συνείδηση είναι ο κόσμος που φτιάχνει ο εγκέφαλός μας, τον οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε με όλες μας τις αισθήσεις. Αναρωτηθήκατε ποτέ αν όσα βλέπετε και αντιλαμβάνεστε γύρω σας είναι η πραγματικότητα ή μία πραγματικότητα κατασκευασμένη από τον εγκέφαλό σας; Σίγουρα, η επίγνωση του ίδιου μας του εαυτού, αλλά και του κόσμου γύρω μας είναι κάτι το μοναδικό και θέτει τον αναβατήρα δόμησης του ορισμού της συνείδησης. Ποιά είναι, όμως, τα 5 επίπεδα συνείδησης και τί αυτά αντιπροσωπεύουν;
Το πρώτο επίπεδο και αυτό που προκείμενα ερμηνεύτηκε είναι το συνειδητό, που απλά μεταφράζεται σε όλα όσα γνωρίζουμε. Ένας όρος λιγότερο γνωστός που έρχεται να τεθεί στο δεύτερο επίπεδο είναι αυτός του «προσυνειδήτου», δηλαδή στοιχείων που αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε, αλλά μπορούμε να τα λάβουμε υπόψη αν χρειαστεί. Το 3ο πλαίσιο έρχεται να συμπληρώσει το «ασυνείδητο» με την ερμηνεία που του έδωσε ένας βαθυστόχαστος ψυχαναλυτής ήδη από τον 20ο αιώνα, ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Ως ασυνείδητο ορίζεται το σύνολο των νοητικών διεργασιών που το μυαλό του ανθρώπου δύναται να εκδηλώσει εν αγνοία του. Εν συνεχεία έρχεται το «μη συνειδητό», το οποίο σχετίζεται με αυτόματες σωματικές λειτουργίες που δεν υπόκεινται στον έλεγχο της συνείδησής μας, ενώ στο πέμπτο επίπεδο κατατάσσεται το «υποσυνείδητο», δηλαδή πληροφορίες που βρίσκονται σίγουρα εκτός συνείδησης και δεν είναι άμεσα διαθέσιμες γι’ αυτή. Για να αντιληφθούμε καλύτερα τον τελευταίο όρο, ας μην ξεχνάμε ότι ο ορισμός του «υποσυνειδήτου» έθεσε και τα θεμέλια ερμηνείας των ονείρων.
Το παρόν άρθρο και η συγγραφική μου πορεία θα ολοκληρωθεί με μία αναφορά στις τρεις συνισταμένες του μοντέλου ερμηνείας το ψυχικού οργάνου του ανθρώπου, στα πλαίσια της δεύτερης τοπικής θεωρίας του Φρόυντ. Το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ. Στον όρο «Εκείνο» συγκαταλέγονται όλες οι βιολογικές ανάγκες και ενορμήσεις του ανθρώπου, με κυριότερες εκ των τελευταίων τον έρωτα και τον θάνατο… Κατά Φρόυντ, υπάρχει περισσότερος πόνος στη ζωή του ανθρώπου από ότι απόλαυση και, παρότι από πολλούς αμφισβητήθηκε έντονα, υποστήριξε μέχρι το τέλος της ζωής του ότι κάθε άνθρωπος έχει ασυνείδητη επιθυμία να πεθάνει. Περνάμε στο «Εγώ», έναν όρο που διέπεται από την αρχή της πραγματικότητας και απώτερος στόχος του είναι η ικανοποίηση όλων των ενορμήσεων του «Εκείνου», λαμβάνοντας, όμως, υπόψη όλους τους περιορισμούς που δυνητικά εμφανίζονται στον δρόμο πραγμάτωσής τους.
«Υπερεγώ»…, ο στόχος του ιδανικού και της τελειότητας και ένας όρος δομημένος από ένα κράμα του «συνειδητού», των ιδανικών, των φιλοδοξιών και του αξιακού συστήματος αναφοράς του ατόμου. Το «Υπερεγώ» αναπτύσσεται από την πρώιμη ηλικία παράλληλα με το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και ολοκληρώνεται αρκετά αργότερα στην ενήλικη ζωή, ενώ φαίνεται να είναι αποτέλεσμα γονιδιακών παραγόντων και κοσμικού περιβάλλοντος. Κατά Φρόυντ, λοιπόν, η αρμονική ισορροπία των προκείμενων τριών συνισταμένων είναι δηλωτική ενός άρτιου ψυχολογικά ανθρώπου, ενώ, αντίθετα, η διατάραξη της προαναφερθείσας ισορροπίας θέτει το άτομο σε μία νευρωτικού και διαταραγμένου ψυχολογικά τύπου συμπεριφορά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sigmund Freud, The Psychopathology of Everyday Life, 1905
- Consciousness in Psychology, VeryWell Mind. Διαθέσιμο εδώ
